Jullie kiezen ervoor om niet te gaan voor de klassieke reportagestijl. Hoe zien jullie dat dan?

Raymond Clement: “Er zijn reportages die geen traagheid verdragen, die zeer actualiteitsgebonden zijn. Wij verkiezen reportages die wel traagheid verdragen. We zeggen niet dat mensen niet op stap mogen gaan voor een evenement of zo, maar met Brandpunt willen we graag dat mensen iets langer stilstaan bij hun onderwerp. ”

“Ik vind het ook belangrijk om altijd een toestel mee te hebben. Dat gaat dus niet met bakken van meer dan een kilo. Je kiest best voor een klein en licht toestel dat je altijd bij je kan hebben. Mensen moeten leren om even van hun fiets of uit de tram de stappen als ze iets zien om dat in beeld te brengen. Er zijn dan ook geen beperkingen in onderwerpen. Je leert altijd bij door iets in beeld te brengen. We willen onze mensen echt leren om hun verhaal te vertellen met foto's. Onze mensen zijn geen schrijvers en toch hebben ze een verhaal te vertellen.”

Volgens jou hebben we in Europa niet echt een traditie in sociale fotografie. Kan je dat eens toelichten?

Raymond Clement: “Dat moet ik natuurlijk terugkoppelen naar de geschiedenis van de fotografie. Ongeveer rond 1830 is fotografie ontstaan. Tegen 1870 werd het in Europa en dan vooral Parijs opgepikt door de portretschilders. Je had na een tijdje nagenoeg op elke hoek van de straat een studio waar de vroegere portretschilders nu fotoportretten aanboden. Die portretten werden ook betaalbaar. De geschilderde portretten waren enkel betaalbaar voor de hoge burgerij, maar nu kon ook de kleinburgerij zijn portret laten maken en op kaartjes laten zetten. Maar de fotografie werd dus eigenlijk in beslag genomen door schilders. Die mensen waren ook allemaal gevormd volgens de klassiek regels van kunst, letterlijk in dit geval. Dat bleef maar duren. Ook de eerste fotoclubs die in België ontstonden begin 20ste Eeuw werden gerund door (ex-)schilders. In Europa is er nooit echt de klik gekomen om dat nieuwe medium ook te gaan gebruiken voor nieuwe doelstellingen.”

“In de Verenigde Staten zie je een heel andere evolutie, mede door de tussenkomst van de overheid. Fotografen kregen de opdracht om beschermde landschappen in beeld te brengen. Dat was het minimum. Nog veel liever wilde de overheid beelden die de sociale realiteit in beeld brachten: de armoede bij de boeren, "het leven op het land". Die fotografen begonnen dan ook andere sociale onderwerpen in beeld te brengen. De beelden van de kinderarbeid zijn misschien het best bijgebleven. Die foto's hadden echt een impact en leidden er mee toe dat de kinderarbeid werd afgeschaft. De mensen waren echt gepakt door die foto's. Daardoor werden andere fotografen dan weer aangezet om een soort van sociale fotografie avant la lètre te gaan bedrijven. Ze gingen steden als New York of Boston in beeld brengen... In de jaren 1930 werden daar boeken rond uitgegeven die de sociale realiteit van het platte land en de steden in beeld brachten. ”

“Hier in Europa is sociale fotografie iets van de laatste decennia. Er zijn bijvoorbeeld weinig mooie fotoboeken onder de sociale realiteit van België of Brussel of Antwerpen, ... je moet echt ver gaan zoeken. Onze fotoclubs zouden eigenlijk nesten moeten zijn van sociale fotografie. Ze zouden de mensen moeten leren om hun omgeving in beeld te brengen. Men zou er mensen kunnen leren op reportage te gaan en ze kwalitatief en inhoudelijk begeleiden. Maar die fotoclubs blijven vandaag nog steeds hangen in die sfeer van de portretschilders. Bij brandpunt hebben we dat voor een stukje opnieuw uitgevonden.”

Ik begrijp dat voor een aantal mensen bij Brandunt het fotograferen ook een manier is om zichzelf te realiseren, om een plek te vinden in de samenleving. Is voor jullie het proces, de manier waarop de foto's tot stand komen, belangrijker dan het eindproduct?

Raymond Clement: “Het feit dat mensen op stap kunnen gaan om foto's te maken, leren experimenteren met chemische spullen in de donkere kamer, en dan die beelden zien verschijnen... ja dat is heel belangrijk en dat geeft een aantal mensen terug een doel in hun leven. Als die beelden ook nog eens worden opgepikt door een wijkcentrum voor een publicatie, dan is dat nog veel belangrijker voor dat zelfvertrouwen. Het proces is belangrijk, maar dat is eindig. We werken ook naar het resultaat. De uitbouw van ons archief bijvoorbeeld, dat wordt gebruikt door sociale bewegingen, centra,...”

“De digitale omwenteling, dat was echt een zegen voor Brandpunt. Onze mensen konden zich veel meer gaan concentreren op het beeld, de technologie zorgt er wel voor dat het scherp en goed belicht is. In het begin kregen we heel wat analoge reflextoestellen. We moesten dan cursus geven over diafragma, sluitertijd, ... maar eigenlijk kregen we dat gewoon niet aangeleerd. We hebben dan eens 12 kleine automatische toestellen gekocht. Daar stond maar één knop op, maar ze hadden een zeer goede lens. We konden dan stoppen met al die technische uitleg en ons concentreren op het beeld. Toen we overschakelden naar digitale beelden konden de mensen ook veel foto's maken zonder dat het extra ging gaan kosten. Dat is echt belangrijk, omdat onze mensen er nu gewoon op los kunnen fotograferen.”

Toen ik je leerde kennen zweerde jij bij Leica, maar ik begrijp dat je die allemaal hebt weggedaan?

Raymond Clement: “Ik heb een opkuis gedaan door een verhuis. Maar eigenlijk heb ik ze weggedaan omdat er stof op lag: ik gebruikte ze gewoon niet meer. Ik was een echte Leicafanaat, alleen al omdat het zo stil is en omdat de lenzen zo goed zijn. Ik had mijn toestel wat bijgebouwd zodat ik vlot vanuit mijn hand onopvallend foto's kon maken. Nu doe ik gewoon hetzelfde met mijn digitaal toestel. Nu kan ik tot op 30 cm van de mensen komen en goede foto's maken. ”

Robert Capa (mede oprichter van het persagentschap Magnum, nvdr) zei steeds dat als je foto slecht is dat gewoon ligt aan het feit dat je er niet dicht genoeg bij stond.

Raymond Clement: “Ja, dat is natuurlijk gewoon waar. Je ziet ze soms staan, met een grote telelens vanop 15 meter portretten maken. Men isoleert dan steevast het onderwerp uit zijn context, je vertelt dan niets meer omdat je de omgeving wegcijfert. Bij sociale fotografie gaat het er juist om dat je de mens in zijn context weergeeft. Dat kan je nu eenmaal beter als je dichtbij staat en met een groothoek werkt. Het gaat er toch niet over om mooie plaatjes van mensen te maken? Dergelijk portretten zouden om het even waar kunnen gemaakt worden, ze vertellen niets meer over de context. Laat toch zien dat die mens daar niet alleen was. ”

Heb je na tien jaar de indruk dat jullie met Brandunt soms het verschil maken? Haalt het allemaal wel iets uit?

Raymond Clement: “Tien jaar geleden kende ik de wereld van de kansarmoede niet. Ik was één van de gelukkigen die die mijn boterham verdiende. Ik ben met die wereld in contact gekomen via het Protestants Centrum in Antwerpen. De klik kwam wel zeer snel. Ik kom uit een rode familie uit de Ruppelstsreek, en ook thuis al kwam men in beweging tegen uitsluiting. Maar ik kende die armoede niet. Weet je wat dat wil zeggen om in de rij te gaan aanschuiven voor voedsel? Die rij staat tot op het trottoir waar iedereen passeert. En jij staat daar dan me je karretje. .. Dat was voor mij echt een schok om dat hier in België te zien. Het kan toch niet dat daar zo weinig aandacht naartoe gaat?”

“Wij trekken zelf niet de boer op met onze beelden, maar ze worden gebruikt door 40 organisaties waarmee we samenwerken. Op die manier maken we wel méé het verschil, we geven een gezicht aan de armoede en ander sociaal onrecht. Onze beelden werden bijvoorbeeld in de Senaat gebruikt voor het debat over armoede. De verenigingen waar we mee samenwerken willen wel wegen op het beleid. Als Brandpunt zelf is dat soort politiek niet echt onze wereld.”

Een aantal van jullie fotografen behoren ook tot de indymedia.be ploeg. Hoe kijk je daarnaar?

Raymond Clement: “Voor ons is het feit dat wij kunnen publiceren op een website als indymedia.be echt wel een geschenk uit de hemel. Dat maakt dat je een drive hebt om te fotograferen.
Ik stimuleer dat echt in de ploeg. Ook omdat het gemakkelijker is dan gelijk documentairefoto's te maken. De mensen gaan naar een evenement, betoging of actie, ze maken er foto's van en kunnen dat op indymedia.be publiceren. Het is soms een beetje oppervlakkig, maar de mensen leren op die manier zeer veel en hopelijk gaan ze zich dan ook eens aan het betere werk wagen. Soms staan er ook pareltjes op indymedia.be die we dan samen bespreken bij brandpunt.”

Meer info: http://www.brandpunt23.com/tienjaar_socialefotografie