MiriamT06 oktober 2008 – 16:34

In zijn boek Het einde van de standaardtaal legt taalhistoricus Joop van der Horst mooi uit dat onze houding tegenover taal doorheen de tijd veranderd is en dat een nieuw tijdperk is aangebroken waarin de fundamenten van de standaardtalen in Europa beginnen te wankelen.

Renaissancevisie
In het eerste deel schetst van der Horst treffend dat onze visie op taal eigenlijk een kijk is die dateert van uit de Renaissance, toen men om verschillende beweegredenen streefde naar een model, een norm, een ‘standaard’ voor de eigen taal, die liefst zo veel mogelijk moest verschillen van een ‘vreemde’ taal.

Zorgvuldig tekent de auteur de taalontwikkeling uit en illustreert hij de sfeer van de voorgaande eeuwen met boeiende voorbeelden en leuke weetjes. Zo komt de lezer te weten dat Hiëronymus, de patroonheilige van de vertalers, zijn tanden liet bijvijlen om zijn uitspraak van sommige talen te verbeteren en dat het woord bril is afgeleid van beryllium, de naam voor een bepaalde bergkristal.

“Het is belangrijk de denkwijze van de Renaissance op te roepen,” zegt van der Horst. “Je kan de nieuwe taalcultuur immers niet doorgronden, als je de taalgeschiedenis laat beginnen in 1990. Pas als je de evolutie op meerdere eeuwen bekijkt, zie je duidelijk wanneer de taalcultuur begint te veranderen en de ondergang van de standaardtaal begint.”

Het begin van het einde
Dat is rond 1860. Vanaf dan begint de renaissancevisie af te brokkelen, hoewel dat toen niet meteen duidelijk was. Maar in 1970 raakt de neergang van de standaardtaal in een stroomversnelling en daar zien we nu op verschillende vlakken de gevolgen van: verschillende varianten van talen worden nu aanvaard, zo is het Amerikaans Engels bijvoorbeeld evenwaardig als het Brits Engels; er is meer aandacht voor dialecten; de grenzen tussen de talen vervagen; we gaan anders spellen …

“De standaardspelling is een renaissancespelling, een die gemaakt is voor schrijvers met een ganzenveer of vulpen en die niet meer aangepast is aan onze tijd, aan onze taalcultuur,” stelt van der Horst. “De nieuwe spelling zal een zijn waarmee de computer overweg kan.”

Niet alleen de spelling, maar ook een heleboel andere, op het eerste gezicht vanzelfsprekende facetten van onze taal en cultuur worden in het tweede deel belicht en op een heldere manier tegenover de ontwikkelingen, gebeurtenissen en strakke houding van de Renaissance geplaatst. Wat eerst losstaande feiten schijnen te zijn, blijken de symptomen van de nieuwe taalcultuur waarvoor we de renaissancevisie verruild hebben. Ze blijken de kenmerken van het begin van het einde van de standaardtaal. Het einde zelfs van een hele taalcultuur, alleen beseffen we dat nog niet zo goed.

Linguïstisch inferno?
Het meeslepende betoog van Joop van der Horst zal veel lezers overtuigen, hoewel hardnekkige tegenstanders toch nog zullen volhouden dat het verdwijnen van de standaardtaal een kwestie van taalverloedering is. De omschakeling naar een nieuw era gebeurt nu eenmaal nooit zonder slag of stoot. “Ook ik kan deze ontwikkeling betreuren,” geeft de auteur toe, “maar tegelijkertijd ben ik een realist en weet ik dat het concept van de standaardtaal begint uit te doven.”

Het is een recept uit het verleden, standaardisering was een na te streven ideaal uit de Renaissance, een streefdoel dat in onze tijden geleidelijk wegebt en plaats maakt voor een heel andere werkelijkheid. “Mensen beschouwen deze ontwikkeling nog te weinig als een positieve evolutie,” beweert van der Horst. “Het keurslijf van de standaardtaal valt weg en dat biedt nieuwe mogelijkheden, opent deuren tot andere culturen, andere visies. De renaissancevisie was een tunnelvisie, nu kunnen we ook buiten die tunnel kijken.”

Het einde van de standaardtaal is een zeer toegankelijke en fascinerende uiteenzetting voor al wie geïnteresseerd is in taal, in de geschiedenis van de taal en voor iedereen die vanuit (taal)filosofisch standpunt naar onze werkelijkheid wil kijken. En voor de sceptici is het een overtuigend relaas dat het linguïstisch inferno nog niet voor meteen is.

Joop van der Horst, Het einde van de standaardtaal.
Amsterdam, 2008. Uitgeverij Meulenhoff.

Miriam Tessens