Peter Verhaeghe , Manu Claeys05 december 2008 – 16:13

Verschillende kranten berichten vandaag dat de Europese Commissie de financiering van het Antwerpse Masterplan recentelijk onderuit haalde. Dat laatste is wat minister Dirk van Mechelen gisteren liet uitschijnen in het Vlaamse parlement, suggererend dat de negatieve evaluatie van Europa als een verrassing komt voor de Vlaamse regering. Niets is minder waar. De regering kent al sinds de zomer van 2002 de positie van Europa in dit dossier. Nooit heeft Europa afgeweken van die positie. Desondanks hebben twee Vlaamse regeringen jarenlang de hele financiering van het Masterplan en van de Oosterweelverbinding geconstrueerd op basis van zelfgefabriceerde luchtkastelen.

Ook in verband met de kwestie van eventuele tolheffing aan de Kennedytunnel communiceert de minister al jarenlang op basis van eigen interpretaties veeleer dan op basis van wat Europa werkelijk zegt. Gisteren bleef hij ook op dat vlak fictie met werkelijkheid verwarren – dit met verregaande gevolgen voor het lopende ‘onafhankelijk’ onderzoek.

Tijd om de grootste leugens in het Oosterweeldossier grondig en definitief te doorprikken.

1. Masterplan

De Vlaamse regering heeft jarenlang gecommuniceerd dat Masterplanprojecten zouden gefinancierd worden met de opbrengst van tol geheven aan de Oosterweeltunnel. Het Masterplan kreeg zo het label van financieel een en ondeelbaar. Wie kritiek had op de Oosterweelverbinding, werd steeds fijntjes in de hoek geduwd van zij die het hele Masterplan op de helling zetten.

Deze communicatie ging er goed in bij pers, parlement en finaal ook de publieke opinie: de belofte dat de Oosterweelverbinding (het zuurs) alle watergebonden, openbaar-vervoers- en zachte-weggebruikersprojecten (het zoets) zou financieren trok vele critici van de huidig geplande Oosterweelverbinding mee aan boord.

Intern weet de Vlaamse regering echter al sinds juni 2002 (eerste schrijven Commissie) dat Europa deze financieringsconstructie nooit zou toestaan.

Wie de tolrichtlijn goed las, wist dat ook.

Minister Van Mechelen deed gisteren in Vlaamse commissie alsof de regering ineens het deksel op de neus krijgt. Plots was er dat slechte nieuws: het Masterplan financieren met tolopbrengst van de Oosterweelverbinding mag niet van Europa. Het beeld wordt zo geschapen van een onverwachte tegenvaller, een ‘lelijke opdoffer’, zoals een krant het schreef.

Maar dit beeld klopt niet en het is ook unfair tegenover de Europese Commissie, want het doet de indruk ontstaan dat Europa ooit liet verstaan dat de financiering van het Masterplan met tol geheven aan de Oosterweelverbinding (misschien) wel zou mogen. Europa heeft dat echter nooit gedaan.

Meer nog: Europa gaf al in het prille begin van het Oosterweeldossier (de BAM was zelfs nog niet operationeel toen) te kennen wat kon en wat niet kon.

De Vlaamse regering is hierover in gesprek met Europa sinds maart 2002. In juni 2002 al gaf Europa duidelijk aan waar de grenzen lagen, via ondubbelzinnige communicatie op papier.

In juli 2006 richtte de Vlaamse regering uiteindelijk via de BAM een eerste versie van de zogenaamde tolnotificatie aan Europa (= Position paper concerning the Antwerp Masterplan with EU tolling directive). Dit is het document waarin Vlaanderen aan Europa een financieringsconstructie voorlegt. Europa gaf toen commentaren die de regering en de BAM (zich steunend op juridische redactie van het advocatenkantoor Stibbe) verwerkten in een tweede versie, die in juli 2008 werd voorgelegd aan Matthias Reute, directeur-generaal voor energie en transport (Europese Commissie).

In die notificatie werd de vraag om Masterplanprojecten te mogen financieren met tol van de Oosterweelverbinding zelfs niet eens meer gesteld. Wel integendeel: de BAM en de Vlaamse regering stelden zelf uitdrukkelijk dat de geheven tol enkel gebruikt zou worden voor de financiering van de Oosterweelverbinding (‘the toll tariffs of the Oosterweel Link will be based on the cost of the construction of the Oosterweel infrastructure and on the costs of operating, maintaining and developing this infrastructure’). De Vlaamse regering wist dat andere projecten uit het Masterplan financieren met die tol niet aan de orde was. Precies daarom werden sommige tramprojecten vorig jaar alvast ondergebracht in een andere financieringsconstructie (Lijninvest).

Op het einde van de rit heeft de Vlaamse regering de vraag om Masterplanprojecten te mogen financieren met Oosterweeltol dus niet eens gesteld aan Europa! Nu doen alsof je een negatief antwoord kreeg van Europa op een vraag die je zelfs niet stelde: het is wellicht ongezien in de Vlaamse politiek.

Even hypocriet is de bewering van minister Van Mechelen dat Europa ‘het hen wel moeilijk maakt’ nu.

In het verslag van de BAM-raad van bestuur van 17 oktober 2008 lezen we het volgende: 'De Europese Commissie wil een strikte geografische afbakening van de betrokken infrastructuur. Die mag alleen bestaan uit tunnels, bruggen en aansluitingen op het bestaande wegennet'. Niets nieuws onder de zon: deze conclusie ligt in het verlengde van wat Europa al zes jaar aan de Vlaamse regering uitlegt.

Toch probeert minister Van Mechelen een andere indruk te wekken, door Vlaanderen bijna als een slachtoffer voor te stellen van een dictaat door Europa.

Europa als zondebok gebruiken om jezelf wit te wassen en de mare van slechte tijdingen doorschuiven naar hogere overheden: het is common practice bij lokaal politiek geklungel.

De werkelijkheid is echter anders: jarenlange hoogmoed (Europa zal wel bijdraaien eens de bouwvergunning en het bouwcontract er liggen – fait accompli) wordt op het einde van de rit sans gêne verstopt achter makkelijk populisme (Europa als zondebok).

Op 14 december 2005 schreven wij een opiniestuk in De Tijd met als titel ‘Europa doet dienst als zondebok in het debat over de Oosterweelverbinding’. Dit misbruiken van Europa voor eigen politieke doeleinden is sindsdien niet meer opgehouden.

Transparant bestuur vereist dat de Vlaamse regering nu alle relevante documenten (briefwisseling, nota’s, etc.) hierover op tafel legt. Dan zal voor iedereen meteen blijken hoe ver de regering gegaan is in het negeren van signalen vanuit Europa en in het jarenlang liegen hierover in de pers.

2. Financiering Oosterweelverbinding met tol?

Ook de financiering van de Oosterweelverbinding zelf werd jarenlang op luchtkastelen gegrondvest. Wat lezen we in de kranten? Citaat:

‘De Vlaamse regering is er niet gerust op. Van Mechelen zal de Europese Commissie snel om verduidelijking vragen. Wat bruggen en tunnels zijn, spreekt voor zich, maar de definitie van die 'aansluitingen', de toegangswegen naar de Oosterweelverbinding, is voor interpretatie vatbaar. Met een beetje geluk kunnen de groene Singel en de Stedelijke Ringweg ook gezien worden als toegangswegen, is de redenering.’

De minister is er niet gerust op: het is alweer een eufemisme waarachter een andere werkelijkheid schuilgaat. De minister weet immers zeer goed wat Europa toestaat en wat niet. Hij hoeft de Commissie daarover niet ‘snel om verduidelijking vragen’. Die verduidelijking werd al op 16 oktober 2008 meegegeven aan BAM-voorzitter Karel Vinck tijdens een onderhoud met Europa. Ze werd daags nadien ook besproken op de raad van bestuur van de BAM. Van Europa kreeg de BAM nog tot 24 november om commentaar te geven op de gegeven verduidelijking, en daarmee is de kous af.

Minister Van Mechelen mag nu nog honderd keer verduidelijking vragen, hij zal steeds weer hetzelfde antwoord krijgen.

Wat minister Van Mechelen gisteren evenmin zei aan het Vlaams parlement is dat de BAM en de regering in oktober ook te horen kregen van Europa dat zelfs de Oosterweelverbinding zoals die nu op tafel ligt niet gefinancierd kan worden met tol geheven aan de Oosterweeltunnel. Meer specifiek aanvaardt Europa de interpretatie van de Vlaamse regering niet i.v.m. wat toeleidingswegen van en naar de Oosterweeltunnel (waar concreet tol geheven zal worden) zijn.

In haar notificatie aan Europa splitste de Vlaamse regering het ‘infrastructuurnetwerk’ waarvoor tol geheven zal worden op in 7 delen. Cruciale vraag wordt dan: accepteert Europa alle delen? Neen, zo blijkt. Deze ‘onverwachte’ evaluatie door Europa zorgde voor paniek bij de BAM en in de Vlaamse regering.

Over wat bruggen (Lange Wapper) en tunnels zijn (Oosterweeltunnel) is geen discussie. Maar bv. de stedelijke ringweg kan niet beschouwd worden als toeleidingsweg. En zelfs delen van de Oosterweelverbinding op de Linkeroever zijn wat dit betreft voor discussie vatbaar.

En zo dreigt stilaan een horrorscenario voor de Vlaamse regering: niet alleen de overige Masterplanprojecten maar zelfs delen van de Oosterweelverbinding mogen niet gefinancierd worden met tol.

3. Tol aan Kennedytunnel?

En dan is er nog de kwestie van tol voor vrachtverkeer aan de Kennedytunnel: mag dat nu van Europa, of niet?

In al die jaren heeft de Vlaamse regering het verzuimd om de vraag voor te leggen aan Europa. Meer nog: in de onderhandelingen met Europa heeft de Vlaamse regering nooit dit aspect ingebracht als argument om de Kennedytunnel te sluiten voor vrachtverkeer.

Pas in september 2008 stelde de Vlaamse regering de vraag aan Europa, onder druk van stRaten-generaal en omdat het een cruciale vraag is in het opgestarte alternatievenonderzoek.

stRaten-generaal nam in november 2005 en in november 2008 contact op met het Europese directoraat-generaal voor transport en energie. Tweemaal kregen we daar formeel te horen: tol aan de Kennedytunnel voor vrachtverkeer mag natuurlijk, en dit even hoog als aan de Oosterweelverbinding. Je hoeft alleen maar beide tunnels als delen van eenzelfde infrastructuurnetwerk te beschouwen – wat stRaten-generaal effectief ook doet en wat de Vlaamse regering weigert te doen.

Wat beweerde minister Van Mechelen gisteren echter alweer in het parlement? Citaat: ‘Volgens officieuze bronnen binnen de Europese commissie kan een eventuele tol aan de Kennedytunnel maar in verhouding staan tot het onderhoud ervan.’

Officieuze bronnen? Waar is het document waaruit werkelijk blijkt wat Europa hierover zegt? Minister Van Mechelen blijft communiceren op basis van eigen hypothesen, zich dit keer beroepend op communicatie vanuit … de raad van bestuur van de BAM – een van de drie betrokken partijen in het alternatievenonderzoek, die natuurlijk graag stRaten-generaal geëlimineerd zou zien.

Dit is een zeer kwalijke uitspraak van een bevoegd minister.

Vier bedenkingen erbij.

1. Dirk van Mechelen is lid van de Vlaamse regering die in een schrijven van september 2008 om een officieel antwoord verzocht van Europa. Door op basis van ‘officieuze bronnen’ aan stemmingmakerij te doen stelt hij zich niet langer onafhankelijk op in deze en lijkt het erop dat hij vooral het eigen project wil redden. Dit werpt een schaduw over het opdrachtgeverschap vanuit de regering voor het ‘onafhankelijke’ alternatievenonderzoek dat momenteel aan de gang is.

Waarom wacht de minister niet rustig het officiële antwoord van Europa af? stRaten-generaal weet al geruime tijd dat Europa stRaten-generaal over de hele lijn gelijk zal geven i.v.m. tolheffing aan KT; we spraken daarover niet voor onze beurt en verkozen geduldig het officiële antwoord van Europa af te wachten vooraleer zelf te gaan communiceren. Minister Dirk van Mechelen doet dit niet en communiceert op basis van wat hij opving uit de raad van bestuur van een betrokken partij, die zelf een interpretatie naar voor schuift op basis van informele contacten. Il faut le faire.

2. Wat moet het onderzoeksbureau ARUP/Sum nu doen, op basis van wat ze vandaag te lezen krijgt in de krant? Hun opdrachtgever stelt dat hij meent te weten via officieuze contacten met Europa dat het scenario van stRaten-generaal niet kan. Wat voor zin heeft het dan nog als onderzoeksbureau om dit scenario verder te onderzoeken? Minstens moet de minister deze uitspraak officieel intrekken, om het verdere verloop van het onderzoek niet te hypothekeren.

3. De omweg via ‘officieuze contacten’ en de raad van bestuur van de BAM is weer een handige manier om op termijn – wanneer Europa niet zegt wat de minister had gehoopt – de schuld af te schuiven op de BAM en de raad van bestuur ervan, die dan weer ‘verkeerd geïnformeerd’ zal blijken. Ook dit spelletje is al jarenlang bezig: ministers die schieten op de BAM, telkens wanneer ze zelf onder vuur komen te liggen.

4. Als wat minister Van Mechelen gisteren in het parlement vertelde over de kwestie van de Kennedytunnel ook het standpunt is van zijn regering (en dat zal dan wel), waarom dan nog 2,3 miljoen euro investeren in een zogenaamd onafhankelijk alternatievenonderzoek? Want 1 van de 3 scenario’s steunt op tolheffing aan de Kennedytunnel voor vrachtverkeer. Als de Vlaamse regering zeker is van dit ministeriële standpunt, dan mag het dat scenario nu al schrappen uit de opdracht. Waarom doet ze dat niet? Als de Vlaamse regering niet zeker is, dan hoort ze hierover te zwijgen om het onderzoek niet te beïnvloeden.

Conclusie

stRaten-generaal heeft de voorbije drie jaar al heel wat meegemaakt in het dossier van de Oosterweelverbinding. Maar wat minister Dirk van Mechelen gisteren in het Vlaamse parlement presteerde klopt alles.

Onze vraag aan allen: hoe lang tolereert het Vlaamse parlement en de Vlaamse publieke opinie nog dat een Vlaamse regering het grootste bouwproject ooit in Vlaanderen blijft bouwen op luchtkastelen, officieuze geruchten en stemmingmakerij?

Dit is met voorsprong het slechtst gemanagede overheidsbouwproject in jaren, waarbij betweterige zelfbegoocheling de basis vormt voor zowel het project als de financiering ervan. Het draagvlak voor het viaduct werd jarenlang op drijfzand gebouwd, de financiering van Masterplan en Oosterweelverbinding op luchtkastelen.

Het is een schande dat steeds weer zulke spagaten blijken te bestaan tussen de fictie in het hoofd van politici en de werkelijkheid van de echte wereld. Jarenlang wordt gecommuniceerd op basis van interpretaties en valse impressies, nooit met de documenten in de hand. Het is – mutatis mutandis – als Bush die Irak binnen viel op basis van veronderstellingen. Het is de slechtst mogelijke manier om aan politieke besluitvorming te doen.

Hier is maar 1 conclusie: het wordt tijd dat de Vlaamse regering en de BAM open kaart spelen en de hele correspondentie met Europa op tafel leggen. Dan zal duidelijk worden hoeveel jaren zowel de regering als de BAM de financiering van Masterplan en Oosterweelverbinding gebouwd hebben op zelfgefabriceerde leugens.

En wellicht wordt het ook tijd dat journalisten en parlementsleden zich rechtstreeks tot het Europese directoraat-generaal voor transport en energie in Brussel richten in plaats van een vrij podium te gunnen aan lokale ministers die ongegeneerd liegen. Deze instelling wordt door de Vlaamse regering in het Oosterweeldossier misbruikt en indirect zwart gemaakt.

We bezorgen dit schrijven ook aan alle Vlaamse Europarlementariërs. Want je mag dan nog zo veel goed presterende politici afvaardigen vanuit Vlaanderen, tegen dit soort gespin over Europa vanuit de lokale (verkozen) politiek kan niemand op.

Manu Claeys
Peter Verhaeghe
voor stRaten-generaal