Jan Hertogen06 februari 2009 – 11:33

België is het enige land met een syteem van tijdelijke werkloosheid

Door de (verdere) afbouw van de industriële sectoren (volgens Noels de 'maak'sectoren) zal het aandeel van de publieke tewerkstelling statistisch verder stijgen. Als ook de dienstenchequestewerkstelling (voor 79% door de gemeenschap gefinancierd = 1,9% van de loontrekkende tewerkstelling) en tijdelijke werkloosheid (100% door de gemeenschap gefinancierd = 3,5% van de loontrekkende tewerkstelling) geteld worden bij de 42,1% aandeel van de huidige publieke tewerkstelling in het geheel van de loontrekkende tewerkstelling komt België met 42,1% + 1,9% + 3,5% = 47,5% publieke tewerkstelling niet ver onder de 50%. Een godsgeschenk in deze tijden van een zich verder doorzettende crisis?

Het is alleszins zo dat hiermee de globale koopkracht voor de helft van de bevolking crisis-resistent is. De toekenning van economische hulp aan de banksector, aan sectoren in moeilijkheden en in feite ook aan de verhoogde werkloosheid, tijdelijke werkloosheid inbegrepen wordt betaald met sociale zekerheids- en gemeenschapsgelden. Het is te beschouwen als met publieke gelden gefinancierde tewerkstelling. Ook de belastingsvoordelen (ondermeer langs de notionele interest) zijn te zien als een 'betoelaging' van de tewerkstelling in deze bevoordeligde ondernemingen. Is België dan toch al geen verkapte 'socialistische' staat, waar de 'mensen' alleen maar voordeel aan hebben, zonder dat dit evenwel op het politieke vlak weerspiegeld wordt? En is dit alles niet ondermeer de resultante van een sterke arbeidersbeweging en een goed georganiseerd middenveld, dat de op markt en winst gerichte liberalisering en deregulering onder Paars-groen en paars in hoge mate heeft kunnen voorkomen. Die nu aan de staatskas passeren voor 'overheidshulp' beseffen dit best voor ze de 'denktanken' volgen die het alsmaar hebben over het 'ontvetten' van de staat in alle toonaarden en variaties. Efficiënte en op het publiek gerichte kwalitatieve diensten kunnen binnen de bestaande publieke tewerkstelling verder uitgebouwd worden.

Omschrijving Tijdelijke werkloosheid

"Tijdelijke werkloosheid bestaat erin dat de uitvoering van de arbeidsovereenkomst tijdelijk wordt opgeschort voor een bepaald aantal uren en gedurende een bepaalde tijd maar met behoud van de contractuele band. Ze treft voornamelijk de arbeiders van de privésector. Ze maakt het mogelijk het hoofd te bieden aan een tijdelijke vermindering of onderbreking van de bedrijfsactiviteit, wegens economische redenen, slechte weer omstandigheden en technische stoornis, overmacht, jaarlijkse vakantie, staking of lock-out, zonder te raken aan de tewerkstelling" zo staat te lezen in de interessante RVA-studie over tijdelijke werkloosheid, 2003.

De initiële opzet van het statuut van tijdelijke werkloosheid is om de werknemers op termijn aan het werk te houden, d.w.z. door de overname van de 'loonkost' als werkloosheidsvergoeding de werkgevers gunstig te stemmen niet te vlug tot ontslag en verbreking van de arbeidsovereenkomst over te gaan.

RVA-onderzoek: tijdelijke werkloosheid stijgt bij (conjuncturele) vermindering werkgelegenheid

In het RVA-onderzoek Tijdelijke werkloosheid en tewerkstellingsvolume volgens economische sector, RVA, 2003 werd nagegaan of er een verband bestaat tussen tewerkstellingsevolutie en conjunctuur en tijdelijke werkloosheid. Bij verminderde tewerkstelling stelde men een stijging vast van de Tijdelijke Werkloosheid en omgekeerd. Maar dit verband was verschillend voor een sector in moeilijkheden en de andere sectoren. Bij een sector in moeilijkheden bleek samen met de tewerkstelling uiteindelijk ook de tijdelijke werkloosheid te dalen. Bij de andere sectoren ging een verminderde conjunctuur en een verminderde tewerkstelling samen met een stijging van de tijdelijke Werkloosheid.

Analyse npdata: ijk-, referentie- en vergelijkingspunt voor (tijdelijke) werkloosheid

Het eerste doel is het uitzetten van een ijkpunt, een referentie waarbij de werkloosheid in z'n diversiteit aan statuten kan gemeten worden in een historisch perspectief vanaf 2000 en dit
- met een maximaal onderscheid van de sectoren van (laatste) tewerkstelling,
- met een verdeling van de werklozen over alle leeftijden
- met een verdeling van al deze gegevens naar gewest.

Door de werkloosheidsevolutie op basis van RVA-gegevens af te meten aan de RSZ (en RSZ-PPO) tewerkstellingsgegevens kan de reële evolutie en impact van de crisis dubbel gevolgd worden en dit zowel per sector en per leeftijdscategorie, dwz uitstroom uit de werkgelegenheid en instroom in de diverse werkloosheidsstatuten per sector.

In voorliggende BuG wordt enkel de Tijdelijke Werkloosheid onder de loupe genomen. Voor de RSZ-gegevens wordt beroep gedaan op de tewerkstellingssituatie in de sectoren in het 2de kwartaal 2008.. Door de invoering van een nieuwe NACE-indeling vanaf 01/01/2008 is het zaak enige historische continuïteit van RSZ-gegevens te verzekeren en ze te synchroniseren met de RVA-indeling. Gezien de nieuwe NACE-indeling gedetailleerder is op een aantal punten werd ze afgestemd op de oude sectie (letter)niveau zodat het historische perspectief behouden bleef.

Tijdelijke werkloosheid, historische en sectorale doorlichting volgens RVA en RSZ-statistiek

De RVA-bronnen zijn tweevoudig:
- De accurate, gedetailleerde, gebruiksvriendelijke en uiterst snelle on-line databank van de RVA
- RVA-bestanden die zoals elk jaar aan npdata ter beschikking gesteld worden en die toelaat vanaf 2001 en tot 31/12//2008 alle werkloosheidsstatuten te ventileren naar sector van (laatste) tewerkstelling, voor elk leeftijdsjaar en voor elk gewest. Deze rijke statistiek geeft een verrassend en gedetailleerd uitzicht op de tijdelijke werkloosheid tot het einde van 2008, moment waarop de crisis in de 'reële economie' al enige impact had.

Evolutie Tijdelijke Werkloosheid tussen 2000 en 2008 voor personen, dagen en bedragen

Opgave en vergelijking van de cijfers over tijdelijke werkloosheid gebeurt langst vier kengetallen en drie afgeleide cijfers

- Aantal personen die tijdelijk werkloos zijn op het einde van maand of jaar
- Het gemiddeld aantal personen dat Tijdelijk Werkloos was in een jaar
- Het aantal dagen waarvoor Tijdelijke werkloosheid werd uitbetaald
- Het bedrag dat uitbetaald is voor tijdelijke werkloosheid
- Afgeleid gegevens: Gemiddeld aantal dagen per Tijdelijke Werkloze
Gemiddeld bedrag per Tijdelijke Werkloosheid
Gemiddeld Bedrag per Tijdelijke Werkloze

Het gemiddeld aantal personen, dagen en bedragen heeft een gelijklopende evolutie na 2001 met een redelijke verhoging van het dagbedrag in 2003. In 2001 was er een fikse stijging van het gemiddeld aantal tijdelijk werklozen van 109.742 tot 130.230 en tot 144.217 in 2003. Behoudens een opstoot tot 131.215 in 2005 daalde het gemiddeld aantal tijdelijk werklozen tot 119.949 in 2007. In 2008 steeg het aantal tijdelijke werklozen tot 134.737 met een piek in november met 176.223 tijdelijk werklozen en een atypische terugval in december tot 153.947.

De tijdelijke werkloosheid op 31/12 van elk jaar vertoont een meer gedifferentieerde evolutie dan het gemiddelde over een jaar gezien. Vanaf 2006 vertonen zij evenwel een gelijkaardige evolutie in stijgende zin, voor 31/12 weliswaar op een hoger niveau van het gemiddelde.

Na 2004 geleidelijke stijging bedragen en aantal tijdelijke werklozen t.a.v. aantal dagen

Als een grafiek uitgezet wordt aan 2004=indeks 100 dan is er een gelijklopende evolutie tussen personen en dagen met evenwel een relatieve verhoging van de uitgekeerde bedragen en een van aantal personen in vergelijking met het aantal dagen vanaf 2004. Als het aantal personen in tijdelijke werkloosheid op 31/12 van elk jaar geteld worden valt een piek op in 2002 en een evolutie boven het gemiddeld aantal na 2005 met een nieuwe piek eind 2008 die allicht 'crisis'-gebonden is.

Seizoenschommelingen tijdelijke werkloosheid

Tijdelijke werkloosheid is gedeeltelijk seizoensgebonden en ook het einde van het jaar is een periode waar fabrieken sluiten en werknemers op tijdelijke werkloosheid komen. Over 9 jaar heen maand per maand bekeken komt een beeld tot stand dat globaal gelijklopend is. Tijdelijke werkloosheid is blijkbaar een structureel gegeven waar de overheid om een veelheid van redenen constant de 'lonen' van meer dan 100.000 van werknemers met publieke middelen financiert, (naast het inkomensverlies van de werknemers zelf) met telkens een piek tussen 150.000 en 200.000 tijdelijk werklozen in de winter

De piek van tijdelijke Werkloosheid ligt in februari/maart, met een uitgesproken piek in november 2008. De laatste drie maanden van 2008 ligt de tijdelijke werkloosheid op het niveau van 2001. Als bij dalende werkgelegenheid de tijdelijke werkloosheid toeneemt zal januari 2009 en de volgende maanden uitsluitsel kunnen geven of de (hypo)these van de RVA-studie van 2003 opgaat, d.w.z. bij conjuncturele lagere werkgelegenheid, een hogere tijdelijke werkloosheid behalve bij sectoren in moeilijkheden die een omgekeerde tendens lieten zien.

Verdeling van tijdelijke werkloosheid, gemeten op 31/12, gespreid over alle leeftijdsjaren

Als de tijdelijke werklozen verdeeld worden over de verschillende leeftijden van de werknemers op 31/12 van elk jaar ontstaat een beeld van stijgend aantal als gemeten wordt tussen 2004 en 2008. Als 2001 toegevoegd wordt ontstaat een curve die mooi toont hoe de tijdelijke werkloosheid in 2008 zich globaal rond dezelfde leeftijd neerzet als in 2001, behouden dan de leeftijdscategorie 25-45 jaar, die minder dan toen in de tijdelijke werkloosheid terechtkomt. De groei van de tijdelijke werkloosheid situeert zich vooral tussen 25en 32 jaar en voor de 45 plussers.

Tijdelijke werkloosheid per sector in aantal en als % van de tewerkstelling

Omwille van de historische vergelijkbaarheid worden vooralsnog de oude NACE-secties gebruikt, voortgaande op de RSZ-gegevens van het 2de kwartaal 2008. De gegevens van RSZ-PPO worden buiten beeld gelaten omdat de tijdelijke werkloosheid daar eerder uitzonderlijk is.

Deze kerntabellen geeft een overzicht van de feitelijke tewerkstelling op 06/2008 in de aanloop van de fiannciële en economische crisis alsmede van de tijdelijke werkloosheid die, zo neemt men aan, meebepaald wordt of samengaat met conjunctuur en werkgelegenheidsafbouw. Het is een ijk- en referentiepunt voor de toekomst.

Het absolute en relatieve belang van elke (RSZ) sector op sectieniveau (lettercodes NACE) wordt duidelijk. De Non-Profitsectoren en de andere publieke dienstverlening is hier ondervertegenwoordigd omdat de RSZ-PPO niet is meegerekend, maar ze bedraagt toch 15,3% van de loontrekkende RSZ-tewerkstelling (samen met de RSZ-PPO is dat 20%).

Aandeel tijdelijke werkloosheid in de tewerkstelling per sector

Doordat elke tijdelijke werkloze een arbeidscontract heeft dat weliswaar geheel of gedeeltelijk opgeschort is voor een zekere tijd tellen zij ook mee in de RSZ-statistiek (ondermeer ook mdat het gelijkgestelde dagen zijn). Het % geeft daardoor een zeer goede aanduiding van hun aandeel tijdelijke werkloosheid in elke sector.

Bij Visserij is op 31/12/2008 de activiteit bijna voor de helft en in de Landbouw op 31/12/09 voor 19,7% stilgevallen. Daarna volgt de Bouw met 22,1% tijdelijke werkloosheid. In de industrie is op einde van het 2008 10,2% of 56.522 Tijdelijk Werkloos van 553.309 werknemers. Ook in sector van ondermeer persoonlijke, gemeenschappelijke, culturele diensten is er met 10,6% een aanzienlijk deel tijdelijke werkloosheid. In het Openbaar bestuur, Onderwijs, Gezondheidszorg en Maatschappelijke dienstverlening samen is het aandeel tijdelijke werkloosheid 0,9%. Ook in de grote sector van Diensten aan de ondernemingen (K-sector) is de tijdelijke werkloosheid met 1,9% relatief laag. In de distributie en bij de Banken ligt ze lager dan 1%. Bij de Horeca als seizoensgebonden sector is de tijdelijke werkloosheid 3,7%. Deze lagere percentages hebben vooral te maken omdat het om dienstensectoren gaat en enkele arbeiders in aanmerking komen voor tijdelijke werkloosheid.

In absolute aantallen springt de Industrie er met 56.522 of 36,7% van alle tijdelijke werklozen bovenuit, voor de Bouw is dat 30,4%.. Alle andere sectoren samen vertegenwoordigen minder dan 1/3 van de tijdelijke werkloosheid.

Stijging van Tijdelijke Werkloosheid op 31/12/08 met 21.673 of + 14,1% op 1 jaar

Behoudens voor de Bouw is de meting van de Tijdelijke Werkloosheid op 31/12 niet aan structurele factoren verbonden. Op het einde van 2008 kan scherp de eerste impact van de economische crisis gemeten worden, wetende ook dat het aantal tijdelijke werklozen tegenover november 2008 nog gedaald is van 176.223 naar 153.947 in december. De daling van de tijdelijke werkloosheid in de Bouw met 5.208 eind 2008 in vergelijking met 2007 is te verklaren door de betere weersomstandigheden. Het meest opvallende gegeven is evenwel de stijging van de tijdelijke werkloosheid in de Industrie met 19.726 of +53,6%. De relatief beperkt tijdelijke werkloosheid in de Horeca (3,7% van het totaal aantal werknemers) kent een stijging op een jaar met 47,6%, maar ook de Diensten aan de Ondernemingen zien hun tijdelijke werkloosheid van 1,9% met 39,4% toenemen van 7.110 naar 9.913.

Ook deze tabel is een belangrijke thermometer om de evolutie van tijdelijke werkloosheid in de 'maak'sectoren nauwgezet en liefst maand op maand te meten, evenals de evolutie van de feitelijke tewerkstelling in deze sectoren.

Detail tijdelijke werkloosheid voor de subsectoren Industrie 2007 en 2008

En juist omdat de verwachtingen voor de 'maak'sectoren niet rooskleurig zijn is het goed meer in detail na te gaan waar hier de knooppunten in de industriële deelsectoren liggen. Ook hier worden nog de oude NACE-sectiecodes gebruikt omwille van de historische vergelijking. Een omschakeling of conversietabel van alle oude NACE-Codes naar de nieuwe is een nauwgezet werk dat enige tijd vraagt. De vergelijking op subsectorniveau van de tijdelijke werkloosheid tussen 2007 en 2008 is evenwel perfect mogelijk omdat voortgegaan wordt op de synchronisatie van de RVA-opdeling met de oude NACE-indeling.

In verschillende subsectoren van de Industrie zijn er grote en zelfs extreme evoluties tussen december 2007 en 2008. Binnen de diverse sectoren en Paritaire Comités zal een en ander best begrepen worden. Ook deze tabel is een ijk- en referentiepunt voor verdere evolutie.

Meest opvallende gegeven is de meer dan verdubbeling van de tijdelijke Werkloosheid in de 'Metaalgebonden' sectoren van 11.054 eind 2007 tot 25.433 eind 2008 Voor in de 'Machinebouw', waar allicht ook een aantal automobielgebonden subsectoren in aanwezig zijn, weegt het zwaarste door. We volgen hier de codering en aanduiding van de RVA-statistiek.

Textiel en Kleding bleef het laatste jaar vrij stabiel, Papier met een stijging van 72,7%, Chemie/Rubber/Plastiek met een stijging van 107% en Glas met + 88% tijdelijke werkloosheid doen de Tijdelijke Werkloosheid in de Industrie met 19.726 of 53,6% stijgen in december 2008.

Tijdelijke werkloosheid tussen 2000 en 2008 per gewest

Voortgaande op het gemiddeld aantal tijdelijk werklozen per jaar

In het Vlaams gewest wonen 63,8% van de tijdelijk werklozen, voortgaande op het gemiddelde aantal tijdelijke werklozen over een jaar beschouwd. Op 31/12/2008 waren 99.296 inwoners van het Vlaams gewest tijdelijk werkloos, in Wallonië 49.992 en in Brussel 4.769. Vooral Brussel heeft met 3,8% een veel kleiner aandeel in de tijdelijke werkloosheid omdat het in het Brusselse gewest vooral om dienstenwerkgelegenheid gaat.

Voortgaande op het aantal uitbetaalde dagen en bedragen

Het aandeel van het Vlaams gewest in aantal dagen en totaal bedrag tijdelijke werkloosheid is met 56,2% ongeveer gelijklopend met het aandeel bevolking en lager dan het aandeel in de tewerkstelling. In het Vlaams gewest zijn méér werknemers in de tijdelijke werkloosheid (63,8%) maar met een beperkter aantal dagen en dus ook bedragen dan in Wallonië en Brussel. In Wallonië wordt van de bedragen voor tijdelijke werkloosheid gespendeerd. In Brussel zijn er zeer weinig tijdelijk werklozen maar voor een langere periode dan in het Vlaams en Wals gewest zodat zij 5,3% van de bedragen opnemen.

Gemiddeld aantal dagen per werknemer en bedrag per dag naar gewest

Het gemiddeld aantal dagen per tijdelijke werkloze lag in 2008 gemiddeld op 67 dagen in het Vlaams gewest, op 88 dagen in Wallonië en op 106 in het Brussels gewest. Het gemiddeld bedrag per tijdelijk werkloze ligt in Wallonië en Brussel dan ook hoger dan in het Vlaams gewest. Daarmee komt een evenwicht tot stand tussen de gewesten in het globaal aantal uitbetaalde dagen en bedragen, waar het Vlaams gewest 56,2% van opneemt. Het gemiddeld dagbedrag bij tijdelijke werkloosheid was in 2008 43€. Merk ook de gevoelige verhoging van de uitkering van 32 € in 2002 naar 38€ per dag in 2004. Met deze bedragen is ook het inkomensverlies voor een werkloze aangegeven voor dit met sociale zekerheidsgelden uitbetaalde 'loon'.

Zoals Wyckmans van LBC-NVK op 5 januari voor de radio aangaf zoeken de werkgevers ook voor de bedienden een uitweg om ontlast te worden van loonuitbetaling voor economisch onzekere periodes. Het is dan de gemeenschap langs de sociale zekerheid en de werknemer langs een verminderd inkomen die op deze wijze betalen voor de crisis. Voor tijdelijke werkloosheid diende een alternatieve financiering gezocht volgens Wyckmans en de vertegenwoordiger van Agoria was het daar mee eens.

Evolutie tijdelijke werkloosheid in personen per gewest 2007-2008

De evolutie tussen 2007 en 2008 gemeten op 31/12 is fors, een stijging met 21.673 tijdelijk werklozen, vooral dan in Vlaams gewest waar de tijdelijke werkloosheid stijgt met 17.982 of 22,1%, tegenover een stijging met 3.831 of 8,3% in Wallonië en een daling in Brussel met 140 of -2,9% in het Brusselse gewest.

Tijdelijke werkloosheid per sector en gewest , op 31/12/2008

Het zou te ver leiden om het detail van de tijdelijke werklozen per gewest en per sector op NACE-sectieniveau ten gronde te bespreken. De tabellen zijn verhelderend over de concrete impact van de tijdelijke werkloosheid per sector in elk gewest. Ook hier wordt een ijk- en vergelijkingspunt aangegeven voor de historische en toekomstige vergelijking. 72% van de tijdelijke werkloosheid in de Industrie is in het Vlaamse gewest gesitueerd, ook 69,5% van de tijdelijke werkloosheid in Diensten aan de ondernemingen en in de Landbouw zijn 'Vlaams'.

Detail van de tijdelijke werkloosheid voor e Industrie per gewest

Behoudens Niet-metaalhoudende verwerkende industrie en Brandstoffen met meer dan 50% en in mindere mate Bureautica, Drukkerij, Grafiek, Tabak, Ertsen/Metaal en Producten metaal met meer dan 30% van de tijdelijke werkloosheid is de tijdelijke economische werkloosheid in de Industrie vooral een Vlaamse zaak

En wat brengt januari 2009?

De evolutie van de tijdelijke werkloosheid in januari 2009 die binnen enkele dagen bekend zal zijn, zal iedereen vlug wijzer maken welke richting het uitgaat, als men zich natuurlijk niet beperkt tot een simpele vergelijking met januari 2008. Een vergelijking in een historisch perspectief en gedetailleerd per sector in het algemeen en voor de industrie in het bijzonder en per gewest is niet alleen nuttig maar nodig.

Jan Hertogen, socioloog

Voor tabellen en grafieken, zie: http://www.npdata.be/BuG/113-Tijdelijke-Werkloosheid