KoenCalliauw23 februari 2009 – 14:35

STADSKRANTEN

Ooit werd Gazet van Antwerpen of “de Frut” terecht de “rechtse krant van de Linker Oever” genoemd. (1) Ze werd door Opus Deï gecontroleerd, was virulent anti communistisch en tegen alles wat progressief en enigszins links rook, zoals de vredesbeweging. Kortom, een katholieke, extreem rechtse toeter met een onwaarschijnlijk anti semitisch verleden. (2).

Dat is verleden tijd. De Frut, die mij ooit een “betaalde lakei van Moskou” noemde, vertoeft nu in democratisch vaarwater. Dat werd niet zonder slag of stoot bereikt. Het was toenmalig Humo redacteur Leo De Haes die de kat de bel aanbond met zijn “Een rechtse krant van de Linker Oever”. Ik eiste van de Frut nooit een recht van antwoord. Evenmin als van andere media. Wie publiceert haalt zijn/haar gram wel. De uitgever van GvA stierf trouwens liever ter plekke dan zo’n recht van antwoord te erkennen. Vele advocaten beten er hun tanden op stuk.

De tijden veranderden, ook Gazet van Antwerpen. Het een links dagblad noemen is wat bij de haren gesleurd. De Frut werd wel een gazet met een sociaal profiel en aandacht voor wat leeft in de wijken, bij de mensen. Ze ontstond in 1891, heeft nu een oplage van 127.960 ex. Het is een stadskrant die ik lees naast de kwaliteitskrant De Standaard. De idee van een vrije, linkse stadskrant leefde sterk in de jaren zestig en zeventig. “De Stoete Ostendenoare” is een pracht voorbeeld. (1976 – begin ’90). In Antwerpen had je de bravere “De Neus”. Het waren papieren voorlopers van wat nu “burgerjournalistiek” heet. Ik werkte aan die “Neus” mee.

NIEUW “RAS” JOURNALISTEN

Mijn obsessie voor media ontstond met het schoolkrantje, dat de directeur verontwaardigt in de papier versnipperaar draaide. Wat later raakte ik in het bezit van een stencylmachine, waarmee we van de inkt druipend Provo blaadjes als Revo en Anar drukten. Een naïeve poging om de rechtse krant van de Linker Oever te counteren. Deze blaadjes werden door de flikken in de papierversnipperaar gedraaid. Later waren er de echte kranten, zoals Volksgazet, Links en De Rode Vaan, die naar petrol roken. Tijdens WOII werden zowel die kranten als de gewapende activisten – journalisten er van, door de nazi’s door de “versnipperaar” gedraaid. Nu bestaan er plaatselijke Blogs en vervult Internet de functie van “De Stoete” en “De Neus”. Publiceren werd technisch een fluitje van een cent en dat is maar goed ook.

Er ontstond een nieuw “ras” van journalisten. De “burger” – journalisten, een lullige term voor wat vrije, zeer “ambetante”, ongecensureerde en voor weinig respect hebbende publicisten, fotografen, video makers zouden moeten zijn. Zouden… Veel van hetgeen op Indymedia.be verschijnt kan zonder één wijziging in het Nieuwsblad of Gazet van Antwerpen staan. Die van Gazet van Antwerpen en andere media volgen wel Indymedia.be en andere vrije sites, om er al eens een lekker brokje uit te pikken. Het heeft dan ook decennia geduurd vooraleer redacties zo fair werden om hun bron, ook al is die een concurrerende krant, te vermelden. Voorheen werd er vrolijk geplagieerd tussen de collega’s.

We hebben het nu over Gazet van Antwerpen. Deze volkse krant had en heeft ruime aandacht voor plaatselijk nieuws. Een ondergelopen kelder, een zolderbrandje, het oude dorpscafé dat sluit, de burgemeester en zijn maîtresse. Vroeger had je in elk gehucht de dorpsidioot en de dorps intellectueel. De eerst zong vals, de tweede schreef afgrijselijke rijmpjes die bij het Davidsfonds verschenen. De tweede – een “zwartrok” of onderpastoor, de lagere onderwijzer – had een bijverdienste. Hij “schreef in de gazet”, bvb. de Gazet van Antwerpen. Hij was daardoor gevreesd en geliefd. “Het staat in de gazet” was en is een waarborg voor waarheid, al is “het was op de TV” een zware concurrent.

“DE STEEN”

Die onderpastoor werd “per regel” betaald, die “regel” was “gezet” en in lood gegoten voor de cliché’s. Niet de pastoor of de onderwijzer waren pionnen van het eerste arbeidersoproer in de 19° eeuw. Dat waren “de mannen van de (arduinen) steen”, de letterzetters, de lynotypisten, de drukkers. Zij konden niet alleen lezen, zij konden dat zelfs evengoed ondersteboven, want het zetsel stond in spiegelschrift. Zij hadden macht en lieten dat voelen. Tijdens stakingen en ook in de drukkerij, waar de “intellectuelen van boven”, van de redactie, de pot op konden stond het “die van de steen” niet aan. Zowel van Louis Paul Boon als van mijzelf, die beiden op het dagblad/weekblad De Rode Vaan werkten, zijn aldus honderden kg. loden zetsel in de vuilnisbak gekieperd en zonder medelijden gesmolten. Loodvergiftiging was een beroepsziekte. Lood van artikels waarin we onze ziel hadden gestoken. “De basis waakt…”. Lees hierover de hilarische verhalen van “gazettenschrijver” Louis Paul Boon in zijn meesterwerk “De Kapelekensbaan” (3). Het toen ruim verspreide alcoholisme bij “reporters” vindt hier enige verklaring…

De Frut, dus. Gazet van Antwerpen zag samen met haar Opus Deï aanhang, CIA en Staatsveiligheid bronnen en “onze jongens” van de Vlaams Militanten Orde (VMO) ook een pak “zwartrokken” en “schoolmeesters” ophoepelen. De plaatselijke bronnen droogden op. Dat vind ik zonder leedvermaak, spijtig. We missen ze, de onder een pseudoniem publicerende dorpsnotaris, die elke beweging registreerde. Maar voldoende gekken vinden die zoals toen “per regel” betaald, de pensenkermissen en begrafenissen willen afschuimen, werd onmogelijk. Of toch niet ?

LOT VAN DE AVANT GARDE

Gazet van Antwerpen en het Belang van Limburg (oplage 113.108 ex.) grazen al enige tijd de wei van de “burgerjournalistiek” af. Ze zoeken nieuwe, plaatselijke correspondenten, fotografen, video makers en gebruikt daarbij dezelfde bewoordingen als ondermeer Indymedia.be. Zoals: “Burgerreporter.be / Iedereen burgerreporter” ! En: “ Dus heb je een neus voor nieuws, wil je dit delen met de mensen in je gemeente en ben je enthousiast om mee te werken aan onze community ? Wordt dan zeker burgerreporter !”. Indymedia.be kon het niet beter zeggen. Gazet van Antwerpen en Het Belang van Limburg bouwen een “alternatief” netwerk uit, gebaseerd op de ervaringen van de “alternatieve” media. Het was Het Belang dat eind 2007 de weg baande.(4)

Daar is niets tegen. Plantin was een voorloper van de drukkunst. Niet met de bedoeling deze verworvenheden in zijn achtertuin te verbergen, wel om ze internationaal te verspreiden. En de handschriften op 1 ex. achter zich te laten. Idem dito voor wat “burgerjournalistiek” heet. Noem het “voorhoedejournalistiek”, die haar weg vindt naar de mainstream media. Dat is het lot van vele avant garde, die haar kindje node loslaat. Ook de Internet sites van de media winnen aan belang.

De contacten, de samenwerking tussen “reguliere” media en vrije is al lang in ontwikkeling. Vanaf het begin van de oorlog in Irak waren individueel gemaakte Blogs waardevolle bronnen. Ook in Vlaanderen zijn er “bronnen” die de pen mee vasthouden, terwijl de beroeps er zijn naam onder zet. Hoe met de media omgaan ? Sommige, politici, captains of industry, activisten en cultuurpausen moet je niets meer leren. Persoonlijk contact is de sleutel. Beroepsjournalisten zijn niet luier dan loodgieters, ze werken allebei tegen de klok, de “deadline”, en aanvaarden graag een helpende hand.

CONCENTRA COMMUNITY

De Frut en Het Belang (Concentra) (5) zoeken helpende handen, “burgerrepporters”. Er rijzen vele vragen op, waaronder deze: 1 – In hoeverre dekt de lading daar de inhoud ? En: 2 – Hoe moeten de “echte” vrije journalisten en media reageren nu ze gerecupereerd worden ? “Iedereen burgerreporter !”. Is het de slogan van de Frut of van “ons” ? Historisch gezien is de beschermde titel “beroepsjournalist” een recente uitvinding. Hij heeft weinig met kwaliteit of het “beroep” zelf te maken, maar alles met de terechte zorg om de specifieke rechten, de lonen, de arbeidsvoorwaarden van dit type arbeiders, van af de industriële revolutie.

Iedereen mag zich journalist noemen. Anja Hermans, die de kerncentrale van Doel “inspecteerde” en er over publiceert op Indymedia.be, een bron is voor andere journalisten, wordt dat door het OM op haar proces in Dendermonde zeer kwalijk genomen. Hij eist twee jaar effectief. Dit proces is belangrijk wat het recht op vrije meningsuiting en journalistieke vrijheden betreft. En, nu Concentra “burgerreporters” op pad stuurt, hoe gaan de échte daar op de werkvloer op reageren ? Indymedia.be medewerkers hebben daar zo hun ervaring en aanvaringen mee.

De “redactionele vrijheid” en de “intellectuele vrijheid” die “echte” kranten in nood als De Morgen te pas en vooral te onpas uit de kast halen, zijn foefjes van redacties die zich dat om de zoveel jaar herinneren. Daartussen zijn ze “broodschrijvers”, blij om een schouderklopje van de voorzitter van de beheerraad op de nieuwjaars drink. Blij om een stijging van de oplage met 0,01%. Onnozel verbaasd, wanneer de directie hen bij de eerste de beste gelegenheid bij het grof vuil zet en “red ons” hun angstkreet wordt.

GvA kreeg een nieuwe lay out, een nieuwe site en stort zich op de “burgerreporters”. Dat gebeurt aldus: “Dus heb je een neus voor nieuws, wil je dit delen met de mensen in je gemeente en ben je enthousiast om mee te werken aan onze community ? Wordt dan zeker burgerrepporter !”. Klinkt leuk, vooral die “onze community”.

KLEINE LETTERTJES

Je bent gewonnen voor de goede zaak, je schiet in actie. Lees dan eerst goed de “Algemene voorwaarden”? De kleine lettertjes… Ziehier: “Ja, ik stuur deze originele teksten, foto’s, beelden, geluiden in voor publicatie zonder vergoeding”. Je staat je creatief materiaal dus af “zonder vergoeding”, zelfs niet “per regel” betaald zoals de voormalige dorpsonderwijzer. Gratis en voor niks. Dat je het maar weet. De aandeelhouders van Concentra strijken wel de winst op. En je draagt er toe bij dat de beroepsjournalisten, fotografen van GvA en Het Belang, beconcurreerd worden in hun bestaanszekerheid en arbeidsvoorwaarden door “vrijwilligers”. Voor wie de kleine lettertjes van die Algemene voorwaarden niet leest, deze misleidende geruststelling elders: “Elk artikel wordt nagelezen en indien nodig taalkundig verbeterd, maar de inhoud wijzigen we niet…”. Wat nu ? Eieren of jong ? Maar we zijn er nog niet.

“Ik respecteerde de privacy en zorgde er voor dat de afgebeelde personen akkoord zijn met de (her)publicatie, (her)uitzending en exploitatie”. Waanzin, die de rechten van beroepsfotografen om beelden van gebeurtenissen op het openbaar domein, ongevallen, betogingen aantast. Over die (her) publicatie, dit: “De uitgever besluit in alle vrijheid om de teksten, foto’s, beelden al dan niet te bewerken, (her)publiceren, (her)uitzenden en exploiteren”.

GEORGANISEERDE ROOF

De uitgever (Concentra) (5) haalt “in alle vrijheid” de buit binnen, neemt het recht die “te bewerken” naar eigen invallen en deze te “exploiteren”, ze bvb. te gebruiken in de publiciteit campagnes van Concentra. Of te verkopen ? Zie je plots zonder inspraak of vergoeding een foto van je staan op reclame panelen van 20 vierkante meter, je was gewaarschuwd. “Exploiteren…”. Dit betekend “winstgevend maken, ontginnen, uitbuiten” volgens mijn Prisma woordenboekje. “Iedereen burgerrepporter !”. Ten koste van de “beroeps”, ten voordele van de winstcijfers, schaamteloos gepikt van “community’s” als Indymedia.be.

“Teksten, foto’s, beelden, geluiden kunnen zonder vergoeding door de uitgever gebruikt worden voor onbeperkte (her)publicatie…”. GvA en het Belang blijven er op hameren, gratis en je bent je rechten “onbeperkt” kwijt. Dit is georganiseerde roof, op een aantal gebieden onwettelijk en een aanslag op de redacties van GvA en Het Belang van Limburg. Dat in een periode van verval van de “reguliere” media, afdankingen, besparingen in een Vlaams media landschap waar het qua kwaliteit huilen met de pet op is.

Wat denken de beroepsjournalisten van de Frut en Het Belang hiervan ? Hebben ze hier omtrent wel iets te denken, laat staan te beslissen ? De Morgen “in nood” mag van de bazen zelfs geen verslag publiceren van haar eigen “solidariteitsfeest”. (6) Steunen de redacties van GvA en Het Belang deze georganiseerde roof van het creatief bezit van plaatselijke correspondenten. Mag de neo liberale “vrije media markt” àlles ? En, laten de Persbond en haar secretaris generaal Pol Deltour dit passeren ?

“OSMOSE ?” MET GRENZEN!

Gazet van Antwerpen beïnvloedt de Antwerpse politiek in hoge mate. Dat is één van de functies van een krant. Die vroegere onderpastoors en schoolmeesters deden dat in hun dorp ook. De tijden zijn voor Concentra verandert. Ieder zijn plaats. Onze “burgerrepporters” moeten in de pas lopen: “Enkel met politieke berichtgeving kijken we goed uit”. Wat dan wel de politieke en journalistieke “lijn” mag zijn, blijft onbekend. Wie op “Over ons project” klikt, vindt deze diepe gedachte: “Hier komt uitleg over ons project…” Ik ben benieuwd en zonder twijfel de redacties ook. Dat je er geen eurocent voor vergoedt krijgt en Concentra met je werk doet wat het wil, werd al wel twintig keer benadrukt. Dàt winstgevende doel van “het project” is af.

Elke voorhoede wacht het droeve lot ingehaald te worden door de massa. Daarom niet getreurd, integendeel. Samen met de razendsnelle ontwikkeling van Internet, worden “burgermedia” als Indymedia.be kaalgeplukt door de vrije markt. Er is een osmose ontstaan tussen de reguliere media en de vrije, tussen “burgerjournalisten” en “beroeps”. Soms via conflictjes (7). Die samenwerking en wederzijdse beïnvloeding juich ik toe, tot op zekere hoogte. Wie de media wat van nabij volgt, ziet dat op alle terreinen gebeuren. Maar…

VOORHOEDEROL RADICALISEREN

Het is de rol en ook de fun van vrije journalisten en vrije sites hun grenzen te verleggen. Wanneer wij de media beïnvloeden, gebeurt dat ook omgekeerd. Een relatie gebaseerd op louter osmose, is een zieke relatie. Geconfronteerd met ontwikkelingen als bij Concentra, bij Gazet van Antwerpen en Het Belang van Limburg, moeten Indymedia.be aanzetten haar journalistieke en politieke voorhoederol te herdenken. Radicaliseren. Zo niet kunnen we beter afstemmen op de Frut…

(1) “De Frut ons moeilijk lief” - http://www.ovv.be/page.php?ID=426
“GvA” – http://nl.wikipedia.org/wiki/Gazet_van_Antwerpen
(2) “Vreemdelingen in een wereldstad” – Lieven Saerens – Lannoo - 2000
(3) “De Kapellekensbaan” – L.P.Boon - Manuscript 1949 – Arbeiderspers.
(4) “ GvA – Burgerreporter” – http://www.gva.be/antwerpen/wat-je-moet-weten-over-het-project-burgerrep...
“Concentra hengelt naar burgerjournalisten” – http://www.indymedia.be/en/node/25374
(5) “Concentra Groep” - http://www.concentra.be/Pages/Default.aspx
(6) “Alternatief besparingsplan redactie De Morgen” – http://www.indymedia.be/en/node/31868
(7) “Burgermedia en reguliere media in de clinch” – http://www.indymedia.be/en/node/30278
“De truken van de journalistieke foor” – http://www.indymedia.be/nl/node/26517