Kris Merckx ondertekent zijn boek.

Geneeskunde voor het Volk was een initiatief van het toenmalige AMADA (Alle Macht aan de Arbeiders), de huidige PVDA (Partij van de Arbeid). De doelstellingen van Geneeskunde voor het Volk zijn nog steeds dezelfde als bij het begin: het verstrekken van een gratis geneeskunde voor iedereen, het koppelen van de gezondheidszorg aan een politiek en maatschappelijk engagement om de oorzaken van vele ziektes te bestrijden: slechte arbeidsomstandigheden, slechte leef- en woonomgeving, armoede, uitbuiting, oorlog.

Kris Merckx slaat in de wachtzaal van de Hobokense groepspraktijk een praatje met zijn patiënten. (foto Raymond Clement)

Gratis geneeskunde is een van de pijlers van Geneeskunde voor het Volk. Zoals Kris Merckx opmerkt betalen de mensen al voor hun geneeskundige verzorging via de sociale bijdragen. Toch werd het verstrekken van gratis geneeskunde aanvankelijk zeer slechts onthaald in artsenmiddens. Jarenlang werden de artsen van Geneeskunde voor het Volk door de Orde van Geneesheren vervolgd, veroordeeld, geschorst enz. Ze weigerden immers hun lidgeld aan de Orde te betalen, omdat die alleen maar wou weten van de privé- en prestatiegeneeskunde.

Zowel het verstrekken van gratis geneeskunde als het opzetten van groepspraktijken werden door de Orde als oneerlijke concurrentie beschouwd. De artsen voor Geneeskunde voor het Volk gaven echter nooit toe en nu worden gratis geneeskunde en groepspraktijken vrij algemeen aanvaard in de medische wereld. Voor Kris Merckx staat het buiten kijf dat dit te danken is aan het ideologische werk dat Geneeskunde voor het Volk nu al decennialang levert, waardoor ook de universiteiten zijn bijgedraaid.

Na Mei 1968 waaide een democratische wind doorheen de hele samenleving, ook door de wereld van de gezondheidszorg. De geneeskunde ging aandacht besteden aan de werkomstandigheden. Ook de democratisering van het onderwijs hielp. Universiteitsprofessoren als Jan De Maeseneer en Marc De Meyere droegen hun steentje bij om forfaitaire geneeskunde en groepspraktijken te doen aanvaarden. Voor een toenemend aantal artsen werd het opbouwen van een status vervangen door een maatschappelijk engagement. Kris Merckx herinnert er terloops aan dat het verstrekken van gratis geneeskunde al in de jaren dertig van de vorige eeuw een socialistische eis was.

Kris Merckx op huisbezoek bij Joséphine, een van zijn patiënten. Joséphine moet zoals alle andere patiënten van Geneeskunde voor het Volk niets betalen voor raadplegingen of huisbezoeken.

De gratis geneeskunde werd door de artsenpraktijken die daarvoor kozen jarenlang verzekerd, door de patiënt alleen maar het bedrag te laten betalen dat hij of zij terugkrijgt van het ziekenfonds. Er moest geen remgeld worden betaald. De meeste praktijken van Geneeskunde voor het Volk zijn sinds enkele jaren, net als andere wijkgezondheidscentra, overgeschakeld op het stelsel van de forfaitaire geneeskunde.

Kris Merckx beschrijft dit forfaitair stelsel als volgt in zijn boek: ‘Bij het forfaitsysteem schrijft de patiënt zich vast in bij een medisch huis of centrum. Daarbij tekent hij een contract waarin hij zich verbindt om alleen een beroep te doen op de huisartsen van het centrum. Dat contract wordt bezorgd aan zijn ziekenfonds, dat het medisch centrum elke maand een vast (forfaitair) bedrag betaalt per ingeschreven patiënt. Dat bedrag verschilt volgens de leeftijd en het sociale statuut. In ruil hoeft de patiënt voor de medische prestaties in het centrum niets meer te betalen.’

De maandelijkse bedragen die de artsenpraktijk per patiënt ontvangt, ongeacht het aantal raadplegingen of huisbezoeken, werden midden 2008 als volgt vastgelegd: 6,25 euro voor gewone verzekerden (actieven), 15,03 euro voor rechthebbenden met een omnio-statuut, 75 en 100 euro voor weduwen, invaliden, gepensioneerden en wezen respectievelijk zonder en met voorkeurtarieven.

Deze gratis geneeskunde is een grote geruststelling voor vele mensen. Ze moeten zich niet meer afvragen of ze een doktersbezoek kunnen betalen. Want, zoals Kris Merckx opmerkt, stellen steeds meer mensen een doktersbezoek om financiële redenen uit.

Bij het forfaitaire stelsel zijn momenteel in België 180.000 patiënten ingeschreven, van wie 20.000 patiënten van Geneeskunde voor het Volk zijn.

Kris Merckx tijdens een actie ten gunste van goedkopere geneesmiddelen: het Kiwimodel.

Geneeskunde voor het Volk wil het niet bij het verstrekken van gratis geneeskunde in de huisartsenpraktijk laten. Kris Merckx onderstreept dat ook het tweede circuit (de specialisten en de ziekenhuizen) en ook de geneesmiddelen goedkoper moeten worden.

Geneesmiddelen kunnen volgens Geneeskunde voor het Volk goedkoper worden dankzij het zogenaamde Kiwimodel. Door het propageren van dit model werkte Geneeskunde voor het Volk zich de jongste tijd in het nieuws. Vooral dr. Dirk Van Duppen is samen met andere organisaties, zoals KWB, LBC en ABVV, de motor van deze actie. Hij schreef hierover het boek: ‘De cholesteroloorlog. Waarom geneesmiddelen zo duur zijn.’ (EPO)

Hierin beschrijft hij hoe geneesmiddelen veel goedkoper kunnen worden, door voor ieder geneesmiddel een openbare aanbesteding uit te schrijven. Alleen het farmaceutische bedrijf dat het beste geneesmiddel tegen de beste prijs op de markt brengt, zal voor een terugbetaling door het ziekenfonds in aanmerking komen. Dat zogenaamde Kiwimodel wordt in Nieuw-Zeeland toegepast, met een spectaculaire prijsdaling tot gevolg. Geneesmiddelen zoals Voltaren ontstekingsremmer, Dafalgan pijnstilller, Clamoxyl antibioticum en Cipramil antidepressivum die in België respectievelijk 21, 4,0, 9,0 en 31,80 euro kosten, kosten in Nieuw-Zeeland respectievelijk slechts 2,0, 0,20, 0,50 en 3,30 euro. In Nederland zijn de geneesmiddelen wel zeven tot vijftienmaal goedkoper dan in België.

Kris Merckx en Mie Branders, twee van de tien huisartsen van de Hobokense groepspraktijk.

Het aantal huisartsen dreigt in België drastisch omlaag te gaan. Jaren geleden voerde men de ‘numerus clausus’ in, een dom idee volgens Kris Merckx. Krachtens die ‘numerus clausus’ mogen er in Vlaanderen jaarlijks maximum 180 huisartsen bijkomen. De jongste jaren wordt maar de helft van dit aantal gehaald. De komende jaren zal het nog meer bergaf gaan. Daardoor vinden steeds meer mensen nog maar moeilijk een huisarts. De toeloop naar de huisartsen en de huisartsenpraktijken wordt dan ook zo groot, dat een toenemend aantal artsen en praktijken tot een patiëntenstop moet overgaan. Dat geldt ook voor de praktijken van Geneeskunde voor het Volk.

Toch zijn de groepspraktijken volgens Kris Merckx het beste middel om het huisartsentekort op te vangen. In een groepspraktijk kan er voor worden gezorgd dat de hele dag, soms zelfs de zaterdagvoormiddag, artsen beschikbaar zijn. Ook de toenemende vervrouwelijking van het artsenberoep vergt een betere werkverdeling, wat ook voor avond-, weekend- en nachtdiensten geldt.

Vanzelfsprekend moet bij dit alles de kwaliteit van de verstrekte zorgen gewaarborgd zijn. Een sociaal project is maar geloofwaardig als de geboden kwaliteit optimaal is, aldus Kris Merckx.

Geneeskunde voor het Volk is een initiatief van de PVDA, het vroegere AMADA. Voor Kris Merckx staat het vast dat de band tussen Gezondheid voor het Volk en de PVDA behouden moet blijven.

Het uitgangspunt van Geneeskunde voor het Volk is immers dat de volksgezondheid op wereldvlak pas beter kan worden als wordt afgerekend met kapitalisme, oorlog, uitbuiting en armoede. Dat zijn de doelstellingen van de PVDA. Toch moet men geen lid zijn van de PVDA om actief te zijn bij Geneeskunde voor het Volk. Wel moet men de politieke richting van de partij onderschrijven.

Er wordt wel eens beweerd dat Geneeskunde voor het Volk de enige verwezenlijking van de PVDA is. Want waar staat de partij electoraal? Kris Merckx is het niet met die zienswijze eens. Voor hem mag een partij niet louter op grond van electorale maatstaven worden beoordeeld. Maar hij geeft wel toe dat de partij electoraal verder had kunnen staan, indien ze in het verleden een aantal fouten had vermeden, zoals het besteden van al te veel aandacht aan de meningsverschillen met andere linkse groepen.

François Stevens toont in zijn tuin een foto van de jonge Kris Merckx die een stofstaal uit zijn dakgoot neemt. Onderzoek toonde aan dat de stalen 1000 maal meer lood bevatten dan normaal. In de achtergrond de fabriek.

Maar waar Geneeskunde voor het Volk actief is worden goede electorale resultaten geboekt: Hoboken, Zelzate, Genk, Herstal. Dat is niet alleen aan de artsenpraktijken te danken, maar ook aan tal van acties zoals het bestrijden van de loodvervuiling in Hoboken, de Kiwi-actie enz. Bij sociale verkiezingen doen de PVDA-militanten het doorgaans goed.

Om resultaten te boeken moet men niet noodzakelijk in het parlement zitten, aldus Merckx, al geeft hij toe dat de partij een parlementaire tribune best zou kunnen gebruiken. De andere partijen deden echter al het mogelijke om dit te beletten. Zo werd de kieswet voor de gemeenteraadsverkiezingen in 1981 gewijzigd, om de PVDA uit de Antwerpse gemeenteraad te houden. Ook de voor Merckx ondemocratische kiesdrempel van 5 procent is een handicap voor kleinere partijen. Toch wil de PVDA die drempel bij de volgende verkiezingen halen.

Kris Merckx ontvangt een prijs op de nieuwjaarsreceptie van de SPA-Hoboken.

Waar de relaties met de top van de SPA niet zo best zijn, is de verstandhouding tussen de PVDA en de Hobokense afdeling van de SPA in de loop van de jaren fel verbeterd. Zelfs de vroegere socialistische burgemeester Vermeiren, die aanvankelijk afwijzend stond tegenover de PVDA, kon dankzij de steun van professor Clara voor de bestrijding van de loodvervuiling in Hoboken worden gewonnen. Sindsdien zijn de PVDA en de Hobokense SPA bondgenoten geworden.

Daarom heerst binnen de Hobokense SPA-afdeling het grootste ongenoegen over de ondemocratische manier waarop de traditionele partijen, de SPA op kop, de PVDA na de jongste gemeenteraadsverkiezingen uit het districtsbestuur van Hoboken hebben geweerd. De Hobokense SPA wou de PVDA in dit bestuur. Dankzij de PVDA werd immers een meerderheid van het Vlaams Belang in de Hobokense districtsraad voorkomen.

Kris Merckx woont en werkt in de sociale woonwijken van Hoboken.

Kris Merckx woont in een appartement van de vroegere sociale woningmaatschappij ‘Beter Wonen’, destijds een van de steunpilaren van de Socialistische Partij. De gunstige voorwaarden waartegen die maatschappij haar woningen verhuurde, behoren evenwel tot het verleden. De huurprijzen worden nu op basis van de marktprijzen berekend. Dat zorgde vanzelfsprekend voor heel wat ongenoegen bij leden van de SPA. De dienstverlening van de sociale woningmaatschappij neemt inmiddels zienderogen af. Waar de maatschappij vroeger over een technische ploeg van 28 mensen beschikte, zijn dat er nu nog maar vijf.

Ook dat verklaart volgens Kris Merckx het ongenoegen bij de SPA-leden. Dat de oprichter van SPA-Rood, Erik De Bruyn, bij de jongste voorzittersverkiezingen bij de SPA 34 procent van de stemmen haalde, is een duidelijke uiting van dit ongenoegen.

De aanwezigheid van allochtonen in Hoboken heeft ook voor de groepspraktijk van Geneeskunde voor het Volk veel veranderd.

Sinds het ontstaan van de praktijk van Geneeskunde voor het Volk in Hoboken is er veel veranderd. Zo is nu meer dan 30 procent van de patiënten van de praktijk van allochtone origine. Kris Merckx maakt er geen geheim van dat dit de werking van de praktijk grondig heeft veranderd, zeg maar moeilijker heeft gemaakt. Er is uiteraard het taalprobleem, waardoor men zich soms met handen en voeten verstaanbaar moet proberen te maken bij sommige allochtonen. Die worden ook het snelst getroffen door de armoede. Ze vormen immers een kansarme bevolkingsgroep, waardoor ze moeilijk aan een baan geraken. Dat geeft aanleiding tot drugsgebruik, drugshandel en andere vormen van misdadigheid. Onlangs werd tot grote opluchting van alle allochtone moeders een belangrijke drugshandelaar in Hoboken gearresteerd.

Maar ook de vergrijzing zorgt voor bijkomende problemen. Er worden meer geneesmiddelen voorgeschreven, waardoor nauwer op mogelijke bijwerkingen moet worden gelet. De informatisering is een pluspunt, maar vergt meer werk. Dokters worden steeds meer met nieuwe medisch-sociale problemen geconfronteerd, zoals de internetverslaving. Dan zijn er nog de slopende gevechten die huisartsen met verzekeringsmaatschappijen moeten leveren voor de vergoeding van arbeidsongevallen.

Herman Struyf, als vrijwilliger aan de slag in het nieuwe gebouw van de Hobokense praktijk van Geneeskunde voor het Volk.

Het gebouw waar de huisartsenpraktijk van Geneeskunde voor het Volk van Hoboken nu is gevestigd, is al een tijdje te klein. Daarom wordt midden dit jaar verhuisd naar een nieuw gebouw aan de Commandant Weynsstraat, 85. Het is een voormalig bedrijfsgebouw dat volledig heringericht wordt. Dat gebeurt met de financiële steun en de handenarbeid van patiënten en sympathisanten. Daardoor wordt Geneeskunde voor het Volk ook Geneeskunde door het Volk. In het nieuwe gebouw zullen tien artsen en in totaal twintig vaste medewerkers, onder meer een acupuncturist en een diëtiste, actief zijn.

In het gebouw zullen lokalen ter beschikking worden gesteld voor zelfhulpgroepen, onder meer voor de behandeling van het chronisch vermoeidheidssyndroom. Ook de nationale administratie van Geneeskunde voor het Volk en een secretariaat van de PVDA zullen er gehuisvest worden.

Kris Merckx onderstreept dat het nieuwe praktijkhuis de overname door de jonge generatie zal vergemakkelijken. Die jonge generatie zal Kris Merckx blijven bijstaan, ook nadat hij op 1 september als arts met pensioen gaat. Hij zal zich blijven inzetten voor de vorming en opleiding van de medewerkers van Geneeskunde voor het Volk, voor de website van de praktijk, terwijl hij in het hele land lezingen zal blijven geven.

Kris met zijn dochter Sofie, een van de artsen van de nieuwe generatie. (foto Raymond Clement)

Interview en tekst van Piet Lambrechts