Marc-Antoon16 juni 2009 – 15:00

Botenga: “Moesavi's campagne was gebaseerd op de artisten, op de media, op mensen die op Facebook en op Twitter zitten. Daarmee verlies je natuurlijk het deel van de Iraanse bevolking dat het minder breed heeft en niet met Facebook leeft. Ahmadinedjad heeft daarvan geprofiteerd. Die is aardappelzakken gaan uitdelen op het platteland.”

Moet ik mij bij die hervormers zoiets voorstellen als New Labour of de 'derde weg' in Europa?

Marc Botenga: “In feite is die vergelijking niet zo slecht. De hervormers komen uit het tiers-mondisme, de Derde Wereldbeweging. Ooit hadden ze een traditioneel Derde Wereldprogramma: een grote rol voor de staat in de economie, en een sterke betrokkenheid van de lagere klassen bij de staat. Een beetje zoals de sociaal-democratie bij ons enkele decennia geleden. Maar in de jaren 90 heeft het gedachtengoed van links ook in Iran een terugslag gekend. Je hebt dezelfde beweging gezien als bij ons bij de sociaal-democraten. Links is zich gaan 'moderniseren': de vrije markt omarmen enzo. Khatami heeft expliciet gezegd 'de liberale democratie, dat moet ons doel zijn'. Maar daarmee verlies je natuurlijk de lagere klassen van de bevolking. En extreem-rechts – want Ahmadinedjad is extreem-rechts – heeft daarvan geprofiteerd.”

Leg eens uit waarom hij eigenlijk extreem-rechst is. Hij neemt maatregelen die ten goede komen aan de armen, lezen we bij Robert Fisk...

“Er zijn twee manieren om armoede aan te pakken. Centrumlinks in Iran wil een modern systeem van sociale zekerheid uitbouwen. Wat Ahmedinedjad doet is eerder te vergelijken met christelijke liefdadigheid. Daarmee koop je stemmen, maar los je de problemen niet op. Het beste bewijs daarvan is dat de werkloosheid in Iran onder Ahmadinedjad ongelooflijk is gestegen. Dat maakt hem rechts.”

“Wat hem nog meer rechts maakt is de kwestie van de democratie. Neem de sociale rechten. Hij heeft een wetsvoorstel gedaan inzake de hervorming van de arbeidswet. Het is totaal asociaal: hij schaft de collectieve arbeidsoveréénkomsten af en verplicht arbeiders om individueel te gaan onderhandelen met hun werkgever. Het voorstel zorgt ook dat syndicale activiteiten zo goed als onmogelijk worden.”

“Dus als je gaat kijken naar de structurele maatregelen die hij voorstelt, dan zie je dat hij echt wel aan de rechterkant van het politieke spectrum staat.”

Nochtans zien we dat hij goed samenwerkt met iemand als president Chavez van Venezuela. Hoe moeten we dat interpreteren?

“Ik zei net dat links in Iran in de jaren 90 het tiers-mondisme heeft losgelaten. Ze hebben zich opengesteld voor het Westen. Ze zijn gaan spreken over een 'dialoog der beschavingen'. Maar wat heeft dat opgeleverd? Heel weinig. Ik geef twee voorbeelden. In 1992/1993 heeft Rafsanjani het IMF en de Wereldbank binnengelaten. In 1995 heeft Clinton een zware sanctiewet laten stemmen tegen Iran. Nog straffer: Khatami heeft meegeholpen in de strijd tegen de Taliban en hij heeft het nucleaire programma opgeschort. Wat was de reactie van Bush? 'Jullie maken deel uit van de as van het kwaad'.”

“Ahmadinedjad heeft dus een sterk punt als hij zegt: 'Jullie dialoog met het Westen heeft nergens toe geleid, terwijl ik er voor heb gezorgd dat ze weer met ons willen praten. Vandaag zeggen ze niet meer: "Iran moet omver geworpen worden", maar nodigen ze ons uit op conferenties over de toekomst van Afghanistan'.”

“Wat Chavez betreft: het Iraanse nationalisme keert zich natuurlijk in de eerste plaats tegen de Verenigde Staten. Dan kijk je met wie je bevriend kunt raken, en Chavez is wat dat betreft natuurlijk een goede partner. Iran en Venezuela hebben een aantal akkoorden gesloten, bijvoorbeeld over de ontwikkeling van gas- en olievelden in Iran.”

“Ahmadinedjad heeft dus het anti-imperialisme, het Iraanse nationalisme, kunnen recupereren van de hervormers. Het campagnesymbool van Musavi was groen. Het campagnesymbool van Ahmadinejad was de Iraanse vlag. Het is heel jammer dat het Iraanse anti-imperialisme vandaag in handen is van extreem-rechts.”

Omdat links dat terrein heeft laten braak liggen?

“Ik denk dat links twee grote fouten heeft gemaakt. Ten eerste zijn ze vergeten wat eigenlijk het doel is van het Westen. Het Westen zei expliciet 'we willen jullie omver werpen', en links in Iran zei: 'eigenlijk bedoelen ze dat niet zo, als we met het Westen gaan praten zullen ze wel van gedacht veranderen'. Niet dus. Ten tweede de economie. Links zei 'de economie moet gemoderniseerd worden en we aanvaarden de vrije markt om dat te doen'. Maar door het invoeren van de vrije markt zijn een heleboel mensen in de kou komen te staan. Daar is Ahmadinedjad op gaan kapitaliseren.”

“Hij heeft gezegd: 'Wat is het bilan van 15 jaar hervormingsgezinde presidenten? De armen zijn arm. De rijken zijn rijk (en corrupt). En het Westen wil ons nog steeds omver werpen. Ik ga dat veranderen!”

En hij is daar nog in geslaagd ook...

“Op internationaal vlak heeft hij inderdaad successen geboekt. Maar waar Ahmadinedjad zwaar in de fout gaat - en vandaar ook de massaprotesten die je vandaag ziet – is op het economische en democratische vlak.”

“Ahmadinejad komt uit de Pasdaran, het parallele leger, de 'bewakers van de revolutie'. Die willen geen democratie, maar een grote rol van het leger in de staat. De Pasdaran beschouwen de hervormers als een gevaar voor de nationale veiligheid van Iran. Ze zeggen: 'Jullie hebben ons nucleair programma stopgezet, maar dat garandeert onze veiligheid tegen de Verenigde Staten. Als we jullie opnieuw aan de macht laten komen, gaan jullie dat opnieuw doen.' Dus de Pasdaran hebben er bijvoorbeeld voor gezorgd dat tijdens het tellen van de stemmen de hervormingsgezinde kandidaten en hun vertegenwoordigers geen toegang kregen tot de stembureaus - een soort electorale staatsgreep door een militaire sectie van het regime.”

Dus als ik je goed versta geloof je wel dat er is gefraudeerd, maar niet dat Ahmadinedjad in feite heeft verloren...?

“Inderdaad, ik denk dat je dat verschil heel duidelijk moet maken. Er is zeer zeker gefraudeerd. Hoe ik dat weet? Ahmadinejad heeft volgens de officiële resultaten 24 miljoen stemmen gehaald. De immens populaire Khatami had in 1997 maar 20 miljoen stemmen. Ik weet zeer zeker – van mijn ervaring daar ter plaatse – dat Ahmadindjad veel minder populair is dan Khatami destijds. Qua aantal stemmen is er dus zeker gesjoemeld. Maar dat wil niet zeggen dat Ahmadinedjad zou verloren hebben. Hij heeft z'n achterban. Ik denk dat je hem het best kan vergelijken met een aantal rechts-populistische leiders uit Europa, of met de Russische politicus Jirinowsky, die ook van een extreemrechtse partij komt maar die stemmen ronselt met een pseudo-sociaal programma en een heel harde retoriek tegen het Westers imperialisme.”

Klopt het eigenlijk dat de VS oppositiegroepen steunt om het Iraanse regime te destabliseren?

“Om te beginnen: dat is 100 procent waar. Het beste voorbeeld zijn de 'Mudjahidien van het Volk', die nu de 'Nationale Raad van het Iraanse Verzet' heten. Zij worden gefinancieerd door de Verenigde Staten om het regime omver te werpen. Maar de massale protesten die we vandaag zien zijn niet in de eerste plaats begonnen door de VS. Er zijn heel weinig mensen, buiten Ahmadinedjad zelf, die dat beweren. Ook de hoogste religieuze leider – Khamenei – niet. Zelfs mensen van rechts hebben Ahmadinedjad bekritiseerd en gezegd: 'je brengt het evenwicht binnen onze Republiek in gevaar'. Dus ja, het Westen steunt oppositiegroepen en probeert een soort gekleurde revolutie te ontketenen. Maar anderzijds nee, Moesavi is geen pion van het Westen.”

Bij Iran denken we ook aan olie en gas. Wat is op dat vlak het verschil tussen Ahmadinedjad en Moesavi?

“Daar moet ik twee dingen over zeggen. Eerst en vooral: het Westen is natuurlijk alleen in Iran geïnteresseerd voor haar grondstoffen. Wat is het probleem? Niet alleen dat wij die grondstoffen voor onszelf willen, maar ook dat Iran goede relaties heeft met China. Iran verkoopt rechtstreeks olie en gas aan China. Wij willen liever dat dat via Westerse bedrijven gebeurt. Toch moet je daar niet karikaturaal in zijn en zeggen 'Ahmadinedjad gaat in tegen het Westen'. Hij is gewoon verder gegaan met privatiseren. Hij is ook bereid om met iedereen samen te werken. De Italianen en de Fransen hebben installaties in Iran. Het is dus geen kwestie van 'we gaan die olierijkdommen voor ons houden en we gaan de buitenlandse firma's buiten trappen'. Zo werkt het niet.”

“Maar wat betreft de vraag hoe de kandidaten de opbrengsten van die grondstoffen willen gebruiken voor de opbouw van het land: daar heb je twee duidelijk verschillende projecten - Ahmadinjad tegenover Moesavi.”

“Ahmadinejad zegt: 'We stoppen dat geld in liefdadigheidsfondsen'. Hij wil de olieopbrengsten dus geven aan de mensen op basis van nood. Moesavi zegt iets anders. Hij zegt: 'Wat wij nodig hebben is een nationaal ontwikkelingsfonds om de industrialisering van het land en bepaalde infrastructuurwerken mogelijk te maken'. Ik denk persoonlijk dat Moesavi op het vlak van nationale ontwikkeling toch het interessantste project naar voor schuift.”

De ene belooft economische ontwikkeling, de andere het beschermen van de nationale soevereiniteit, maar geen van beide belooft ze allebei?

“Dat is natuurlijk het probleem. Ahmadinejad heeft zeker de verdienste gehad om het nucleaire terug op de agenda te plaatsen. Dat moet je hem geven. Niemand van de kandidaten durft nog zeggen: 'we moeten dat nucleair programma stop zetten'. Maar Moesavi is interessanter voor het economische en het democratische project. Want als Ahmadinedjad het alleen voor het zeggen zou hebben, dan krijg je een soort militaire dictatuur. Dat is zowel sociaal als democratisch een heel slechte zaak. Je zal ergens een evenwicht moeten vinden.”

Hoe?

“Er zijn verschillende mogelijkheden. Je kan proberen een regering van nationale eenheid te vormen, waar de twee stromingen worden verzoend. Of je kan proberen nieuwe verkiezingen uit te schrijven en hopen dat links het wat beter aanpakt op internationaal vlak.”

Bestaat de kans dat één van die twee dingen gebeurt?

“Ahmadinedjad beschouwt zichzelf natuurlijk als de overwinnaar, maar er zijn toch beperkingen aan wat hij kan doen. Er zijn andere machtscentra. Je hebt een verenigd front van Moesavi, Khatami en Karubi, de drie grote figuren van de hervormingsbeweging. Je hebt ook Khamenei, de hoogste geestelijke leider, die tradintioneel rechts is, maar nu ook zegt 'We gaan een onderzoek doen naar onregelmatigheden tijdens de verkiezingen'. Maandag hebben honderduizenden mensen betoogd, ondanks het feit dat het ministerie van binnenlandse zaken dat verboden had. Ahmadinedjad zal daar op een bepaald moment toch rekening mee moeten houden. Anders zal hij het leger de straat op moeten sturen. Dat zou een heel radicale keuze zijn die tot burgeroorlog kan leiden. In 1999 zijn er rellen geweest met studenten. De zware repressie door leger en politie heeft toen heel zware trauma's nagelaten in de Iraanse maatschappij.”

“Het is een beetje in een glazen bol kijken, maar ik ga er van uit dat ze op elitevlak tot een overéénkomst zullen komen. Ahmadinedjad zal toegevingen moeten doen."

Tot slot: in de Westerse pers verschijnt Ahmadinedjad als een gevaarlijke gek, een negationist die kernwapens wil ontwikkelen om Israël van de kaart te vegen. Klopt dat beeld?

“De Westerse pers moet je altijd met een korrel zout nemen. Hij is extreemrechts: hij wil het minimumloon afschaffen en polygamie makkelijker maken enzovoort, maar hij is zeker niet gek.”

“Wat betreft Israël kan ik heel duidelijk zijn: hij heeft het verdwijnen van Israël altijd vergeleken met het verdwijnen van Zuid-Afrika. Hij zegt: 'het Apartheidsregime is ook verdwenen, dus waarom zou het regime in Israël niet kunnen verdwijnen?'. Dat is iets heel anders dan het hele land van de kaart vegen.”

“Wat betreft het nucleaire: ook hier is Ahmadinedjad allesbehalve een gevaarlijke gek. Hij heeft nog niemand bedreigd met een nucleaire aanval – dat heeft Iran trouwens nooit gedaan – én hij heeft altijd gezegd: 'we zijn bereid om te onderhandelen over een kernwapenvrije regio'. Maar dat wil natuurlijk zeggen – en daar spreekt het Westen niet over – dat ook Israël en Pakistan nucleair moeten ontwapenen.”

“De Westerse pers zou wat dat betreft beter in eigen boezem kijken. Hoe komt het dat je aan de ene kant zo zwaar doorboomt over Ahmadinedjad, terwijl de Israëli's en de Pakistani's wél atoombommen hebben? Ten tweede: Ahmadinejad is vier jaar aan de macht geweest, maar Iran heeft in die periode geen enkel land aangevallen. Sterker nog: sinds de Islamitische Revolutie in 1979 heeft Iran nog geen enkel land aangevallen. Van Israël kan dat niet gezegd worden: in 2006 had je de aanval op Libanon, in 2007 had je Syrië. Er is dus een zeer selectieve beeldvorming.”