leogargouille16 november 2009 – 12:34

Terra Reversa legt uit waarom een groene omwenteling hoogdringend is en hoe we die als samenleving best kunnen realiseren. Het zou niet slecht zijn om onze beleidsmakers met dit boek te confronteren.
JONES: “De uitgever ging een exemplaar bezorgen aan Joke Schauvliege (Vlaams minister van Leefmilieu, nvdr) na haar bedenkelijke uitspraken in De Standaard. De minister zei dat we al veel te veel inspanningen leveren en, letterlijk, dat we straks zelfs niet meer zouden mogen ademen. Dat is net het tegenovergestelde van wat ze zou moeten zeggen om een draagvlak te creëren voor een ernstig klimaatbeleid. Zo een uitspraak zou eigenlijk tot haar ontslag moeten leiden, maar bij haar achterban scoort ze ermee.”

Hoe denkt zij het klimaatprobleem te kunnen oplossen?
JONES: “In de eerste plaats wijst ze met de vinger naar de rest van de wereld. Volgens haar hebben onze inspanningen globaal gezien weinig zin zolang de uitstoot van de groeilanden blijft toenemen. Over onze historische carbon debt is ze heel stil. Haar klimaatbeleid is te sterk gericht op papieren reducties. Met allerlei flexibele mechanismen worden inspanningen die ergens anders gedaan worden op het conto van Vlaanderen geschreven. Maar dat is in tal van gevallen gebakken lucht kopen.”

Dat is ook de kritiek op het Europese klimaatbeleid.
JONES: “Inderdaad. De 20% reductie waartoe Europa bereid is, is helemaal niet zo ambitieus als je bedenkt dat een groot stuk daarvan buiten Europa gerealiseerd wordt terwijl in Europa de emissiereducties relatief bescheiden blijven. Globaal moeten de reducties voldoende naar omlaag en dat is wiskundig onmogelijk als iedereen zijn reducties ergens anders realiseert.”

In Europa is men het er wel over eens dat de uitstoot van broeikasgassen tegen 2050 80 à 95% naar beneden moeten. Is dat geen goed voornemen?
JONES: “Op lange termijn durven ze natuurlijk allemaal zeer sterke doelstellingen vastleggen, maar eigenlijk moet het debat nu gaan over 2015. Dat jaar moeten de mondiale emissies van broeikasgassen pieken als we een opwarming van twee graden Celcius willen vermijden -en dat is nog steeds de officiële betrachting van de EU en van de internationale gemeenschap. Als we die piek na 2015 bereiken, stijgt de kans dat we de twee graden overschrijden exponentieel. Hoe later de piek, hoe sneller de curve nadien moet dalen, want het mondiaal koolstofbudget is beperkt. De uitdagingen zijn immens en de meeste klimaatwetenschappers hebben de hoop opgegeven dat we onder de drempel van twee graden opwarming zullen blijven.”

Volgens een rapport van de voormalige VN-secretaris Kofi Annan sterven nu al jaarlijks 300.000 mensen door de opwarming van de aarde en zijn er nog eens meer dan 300 miljoen mensen die eronder gebukt gaan. Toch bedraagt de huidige opwarming slechts 0,74 graden Celcius. Waaraan mogen we ons verwachten als we de waarschuwingen aan onze kant laten gaan?
JONES: “Als we gaan naar vier, vijf of zes graden opwarming dan krijgen we een implosie van gans het systeem. Ganse regio’s in de wereld zullen onleefbaar worden door extreme temperaturen, droogte of overstromingen. De meeste westerse landen zullen nog een aantal decennia gespaard blijven. Aanvankelijk zullen vooral zwart Afrika, Latijns-Amerika en grote delen van Azië getroffen worden. Er zullen miljoenenstromen ontstaan van mensen die migreren naar plaatsen die net iets leefbaarder zijn. Conflicten om grondstoffen zullen niet meer de uitzondering, maar de regel zijn. Wat zich nu voordoet is nog maar het begin van de gevolgen, we hebben nog niets gezien.”

Volgens klimaatsceptici zijn dat voorspellingen van onheilsprofeten en zal het allemaal zo geen vaart lopen.
JONES: “Wat klimaatsceptici verkondigen is volledig achterhaald, zij hebben geen enkele invloed op het wetenschappelijk debat omdat hun argumenten inmiddels punt voor punt weerlegd zijn, tot in den treure. Klimaatsceptici publiceren niet in Nature of Science, maar in niet-gecontroleerde, populaire bladen, die jammer genoeg veel impact hebben bij de gewone man en vrouw in de straat. Daarom is hun invloed op het publieke debat en in de politieke arena nog steeds zeer groot. De verantwoordelijkheid van de media in het klimaatdebat is groot: mede omdat zij de onzin van klimaatsceptici blijven verspreiden is er nog steeds een onvoldoende draagvlak voor een degelijk klimaatbeleid. De mistspuiterij is, gegeven de kennis die we vandaag hebben over de aard, de oorzaken en de gevolgen van de klimaatwijzigingen, ethisch gezien gewoon misdadig, zeker als je weet dat zij die klappen krijgen helemaal niet verantwoordelijk zijn voor het klimaatprobleem.”

In Terra Reversa pleiten jullie voor een degelijk klimaatbeleid waar ‘transitiemanagement’ centraal. Wat houdt dat in?
JONES: “Het is beter dat we zelf veranderen, dan dat we gedwongen worden te veranderen door klimaatrampen of schaarste. Better by design than by disaster. We moeten een transitie sturen van een economie met een enorm grote impact op het milieu naar een economie die rekening houdt met de biofysische grenzen van de aarde. Die omkering moet niet alleen duurzaam zijn, maar ook rechtvaardig. De 300.000 mensen die jaarlijks sterven aan de gevolgen van de klimaatsveranderingen zijn niet verantwoordelijk voor het probleem. En ook de komende generaties hebben er geen schuld aan. Daarom is klimaatbeleid een ethische kwestie. We mogen geen vrede nemen met een technocratische ecologische transitie waarbij de milieu-impact effectief teruggedrongen wordt met een sociaal kerkhof tot gevolg. Een transitie is een geleidelijk proces over een periode van twee à drie decennia. Een totale ombouw van de samenleving met vernieuwende methoden van produceren en consumeren waarbij alles draait om rechtvaardige duurzaamheid.”

Dat klinkt heel mooi, maar misschien ook een tikkeltje dromerig. Toch stippelt Terra Reversa zeer geloofwaardige transitiepaden uit voor de vier belangrijke productie- en consumptiedomeinen: mobiliteit, voeding, toerisme en tenslotte wonen, bouwen en verbouwen. Tot welke besluiten zijn jullie gekomen?
JONES: “Het was de bedoeling om in het boek die vier sectoren met elkaar te vergelijken en na te gaan welke hindernissen duurzaamheid in de weg staan. De verschillen zijn groot. Zo is wonen, bouwen en verbouwen een sector met een enorme impact op het milieu die -over de ganse levenscyclus beschouwd- 40% van ons energiegebruik opslorpt. Met enkel technologische ingrepen en zonder al te grote gedragsveranderingen zijn in deze sector ontzettend grote reducties mogelijk. Voor toerisme is het net andersom, daar heeft technologie nauwelijks invloed. Je kan vliegtuigen efficiënter maken, maar wat baat het als het aantal vliegtuigkilometers wereldwijd blijft toenemen? In essentie gaat het hier om een gedragsverandering: minder vaak, minder ver, trager en anders reizen.”

Toch is de luchtvaart verantwoordelijk voor slechts 3,5% van de mondiale CO2-uitstoot. Waarom dan mensen ontmoedigen om te vliegen?
JONES: “Omdat de luchtvaart van alle sectoren de snelst groeiende koolstofimpact heeft. Mensen vliegen steeds vaker en verder omdat het zo goedkoop geworden is. Voor eenzelfde bestemming is het vliegtuig bijna altijd goedkoper dan de trein. Als de prijssignalen in de verkeerde richting wijzen, kan je niet verwachten dat de massa voor duurzaamheid kiest. Maar al te vaak wordt duurzaam gedrag bestraft en onduurzaam gedrag beloond.”

Dat zie je ook in de voedingssector: biologische voeding is doorgaans duur. En hoewel vlees een grote impact heeft op het milieu kost het minder dan vleesvervangers.
JONES: “Inderdaad. De prijsvorming stimuleert ons in feite om ongezond voedsel te eten met een grote milieu-impact, maar eigenlijk moeten we evolueren naar geheel nieuwe eetgewoonten. Minder vlees, meer biologisch, seizoensgebonden, lokale productie. Voor een transitie naar duurzame voeding zijn de barrières zowel cultureel als structureel: zowel onze eetgewoonten als de landbouw zullen grondig moeten veranderen.”

Welke rol kunnen overheden spelen in het aanmoedigen van duurzame consumptie?
JONES: “Overheden moeten de juiste prijssignalen geven. Om de economie in een groene richting te sturen, moet je de groene technologie en de groene consumptiesectoren aanmoedigen. Kerosine wordt nog altijd niet belast, natuurlijk nemen mensen dan vaker het vliegtuig. De fiscaliteit zit volkomen fout. Er moet een verschuiving in belastingdruk komen: het gebruik van de natuur en hoge vermogens moeten meer belast worden en arbeid minder. Zo boek je winst op sociaal én op ecologisch vlak.”

Volgens sommigen gaan klimaatbeleid en kernenergie hand in hand, want kernenergie is CO2-neutraal. Moeten we de kernuitstap in vraag stellen?
JONES: “Kernenergie is helemaal niet CO2-neutraal als je het over de ganse levenscyclus bekijkt. Uranium moet vooraf ontgonnen en verwerkt worden. Centrales worden gebouwd en aan het einde van hun levensduur ontmanteld. Hoogradioactief afval moet verwerkt en veilig opgeslagen worden en dat is absoluut geen sinecure. Dit zijn allemaal zeer energieintensieve processen die je moet meerekenen in de totale koolstofbalans. Van uranium is er bovendien geen oneindige voorraad. Net zoals we een peak oil mogen verwachten komt er een peak uranium. Als je alle kosten zou meetellen dan is kernenergie gewoon onbetaalbaar. Het terugschroeven van de kernuitstap stelt de onvermijdelijke transitie naar alternatieve energiesystemen alleen maar uit. We moeten evolueren naar extreme energie-efficiëntie in alles wat we doen, zodat we minder energie verbruiken om dezelfde behoeftes te vervullen. We hebben behoefte aan slimme materialen en schone technologieën, evenals nieuwe slimme energienetten. Als je dit alles met elkaar combineert zal blijken dat we kernenergie helemaal niet nodig hebben.”

Helaas is het dominante discours nog niet doordrongen van de klimaatproblematiek. In Antwerpen wil EON een nieuwe steenkoolcentrale bouwen, niet echt de meest groene energie.
JONES: “Moest al de steenkool verwerkt worden tot energie, dan zouden de klimaatrampen alle ergste voorspellingen overstijgen. Dan wordt het reële emissiescenario nog erger dan het meest fossielintensieve scenario van het VN-klimaatpanel. Voor James Hansen van de NASA, een van de meest gerenommeerde klimaatwetenschappers van de wereld, is een moratorium op nieuwe steenkoolcentrales het speerpunt in zijn campagne. Er blijft helaas een gigantische kloof tussen de transitiewetenschap en de realiteit. Men denkt nog te veel op korte termijn wanneer men keuzes maakt. Daarom weigert men ook een serieus klimaatbeleid te voeren, omdat de gevolgen van zo’n beleid pas op lange termijn zichtbaar worden.”

Politici denken natuurlijk in de eerste plaats vanuit een electorale logica.
JONES: “Inderdaad, de hedendaagse manier van aan politiek doen vormt een grote hindernis voor de transitie naar rechtvaardige duurzaamheid. Zeker in ons verzuilde landschap, waar geen enkele partij de andere iets gunt. Politici zouden op systeemniveau moeten denken, boven de partijpolitieke tegenstellingen, voorbij het kortetermijndenken. De politiek zou juist een draagvlak voor een transitie moeten creëren in plaats van ze tegen te werken, zoals mag blijken uit het citaat van Schauvliege.”

Als de politiek bij de pakken blijft zitten, moeten we het initiatief dan niet in eigen handen nemen?
JONES: “We moeten de overheid aansporen om haar proactieve rol van leiderschap op te nemen. Enkel door de druk vanuit het middenveld zal de politiek in beweging komen. En het bedrijfsleven, dat heel gevoelig is voor nieuwe trends binnen de samenleving, zal mee op de kar springen. Zo kan er een zelfversterkende cyclus ontstaan die snelle veranderingen teweegbrengt. Maar de vraag blijft: hoe en wanneer bereik je dat kritische kantelpunt?”

In Terra Reversa beklemtonen jullie de secundaire voordelen van duurzaamheidstransitie. We zullen er uiteindelijk beter van worden. Hoe kan dat?
JONES: “Er zullen heel veel nieuwe jobs gecreëerd worden. De werkgelegenheid zal toenemen in de recyclage-industrie, in de hernieuwbare energiesector, in een meer arbeidsintensieve landbouw en in andere groene sectoren. Zelfs rekening houdend met het jobverlies in de oude sectoren, zal er nettowinst zijn aan arbeidsplaatsen. Ook de volksgezondheid zal er op vooruitgaan. Als we kiezen voor duurzame mobiliteit en duurzame voeding zullen ziektekosten afnemen omdat er minder hart- en vaatziekten en andere kwalen zullen voorkomen. Gezondheidsbeleid en milieubeleid gaan hand in hand. Alleen al omwille van de secundaire voordelen loont het de moeite om de transitie naar rechtvaardige duurzaamheid te maken. De beperkte studies die hierover bestaan suggereren dat de terugverdieneffecten zelfs groter zijn dan de kostprijs van het klimaatbeleid zelf. Rationeel gezien is er dus met andere woorden geen argument tegen een stringent klimaat- en transitiebeleid.”

We staan voor een immense uitdaging met nog heel veel hindernissen te gaan. Waaruit put je het geloof dat we het tij nog kunnen keren?
JONES: “Mijn lezingen begin ik steeds meer met een slide: ‘Optimisme is een morele plicht’ van Karl Popper. Die stelregel is meer dan ooit waar. Als we cynisch zijn en denken dat het toch allemaal slecht afloopt, dan zal dat inderdaad zo zijn. Daarom moeten we optimistisch blijven en er voor gaan, wat er ook gebeurt. En we moeten vooral blijven hameren op de enorme opportuniteiten die er vandaag zijn.”

Lees ook een recensie over Terra Reversa op Indymedia.be.

Klik hier voor een lijst met boekvoorstellingen en debatten met Peter Tom Jones over Terra Reversa

Meer weten over ecologische economie, sociale ecologie en duurzaamheidstransitie?
Ga naar www.petertomjones.be