Adri Nieuwhof03 november 2006 – 12:50

Connex is een dochter van het Franse bedrijf Veolia Environment en het milieufonds van een Nederlandse Bank investeert in Veolia. Deze bank profileert zich met ethische principes en weigerde destijds vanwege de apartheidspolitiek in Zuid-Afrika te investeren. Kennelijk heeft deze bank nu minder zorgen om de dagelijkse schending van het internationaal recht en de rechten van Palestijnen.

Het is hoog tijd om deze bank te herinneren aan hun anti-apartheidsverleden en hen te overtuigen dat zij ook nu stelling zouden moeten nemen. Dat is ook de wens van bijna tweehonderd Palestijnse organisaties die deze zomer opnieuw opriepen tot campagnes voor boycot, desinvestering en sancties (BDS) tegen Israël. Campagnes om Zuid-Afrika te isoleren

Campagne voeren gaat over mensen bewegen, over hun hart raken en hen de mogelijkheid geven iets te doen. In elke campagne tegen het Zuid-Afrikaanse apartheidsregime werd aandacht besteed aan wat er gedaan kon worden door de Nederlandse regering of politieke partijen; door supermarkten die Zuid-Afrikaans fruit verkochten of bedrijven die profiteerden van de goedkope arbeid; door kunstenaars en artiesten, academici, sporters en consumenten. Decennialang werden BDS campagnes georganiseerd in Europa zoals die voor een wapenembargo; het stoppen van de culturele, academische en sportbanden met Zuid-Afrika; het beëindigen van het toerisme naar Zuid-Afrika; de stopzetting van overheidssubsidies voor de export naar Zuid-Afrika; tegen de verkoop van Zuid-Afrikaans fruit en andere producten zoals de gouden Krugerrand; en voor de instelling van een visumplicht voor Zuid-Afrikanen.

De campagnes werden afgestemd met het African National Congress (ANC) en later ook het United Democratic Front. Zuid-Afrikanen werden uitgenodigd om in Nederland te komen vertellen over de beroerde omstandigheden waaronder de zwarte bevolking leefde. Dit bood de Zuid-Afrikanen die naar Europa waren gevlucht de kans om een rol te spelen in BDS campagnes.

Aanvankelijk was men in Nederland bezorgd over een verslechtering van de leefomstandigheden voor de zwarte bevolking als gevolg van BDS campagnes. Het ANC als vertegenwoordiger van de zwarte bevolking kon dit weerspreken en bood publieke steun aan de campagnes. Verder ondersteunde het ANC soms activiteiten tegen bedrijven met verzoeken om zich terug te trekken uit Zuid-Afrika. En als zij dat niet deden dan werden demonstraties voor hun vestigingen in Zuid-Afrika georganiseerd.

Aandachtspunten voor een campagne
Terugblikkend op de ervaringen met campagne voeren in Nederland komen de volgende aandachtspunten naar voren:

Bewustwording
In elke campage is het van belang om het publiek te informeren over de situatie, zodat zij gemotiveerd raken om actief te worden.

Onderzoek
Voor het vaststellen van campagnedoelen is grondig onderzoek nodig naar de "zwakke plekken" aan de andere kant. Bij Zuid-Afrika was bijvoorbeeld de economie volledig afhankelijk van geïmporteerde olie. Het Brits/Nederlandse Shell was nadrukkelijk aanwezig in Zuid-Afrika en hun olietankers leverden olie aan Zuid-Afrika. Het hoofdkantoor van Shell was in Den Haag en in het hele land waren Shell tankstations. Dit bood tal van aanknopingspunten voor het voeren van actie.

Duidelijke boodschap
In een campagne moet een duidelijke boodschap voor het publiek worden bedacht met daaraan gekoppeld heldere en haalbare eisen of doelen die bij de beoogde doelgroep goed aansluiten. In de campagne voor een olie-embargo werd de terugtrekking van Shell uit Zuid-Afrika geëist. De leus "Shell helpt apartheidterreur" verscheen op affiches, stickers en pamfletten waarbij een bloedend logo van Shell werd afgedrukt. Om Shell tot terugtrekking uit Zuid-Afrika te bewegen, werd aan consumenten gevraagd niet meer bij Shell te tanken.

Goede voorbereiding
Het is belangrijk voldoende tijd te nemen voor de voorbereiding en om bondgenoten te zoeken, bijvoorbeeld kerken, vakbonden, consumentenorganisaties, opinieleiders, kunstenaars, sporters, en politici. Internationale samenwerking wierp in het geval van Zuid-Afrika vruchten af. Bij Shell was er een duidelijke relatie met Groot-Brittannië. En Scandinavische scheepvaartmaatschappijen waren bij de olieleveranties betrokken. Sommige acties werden internationaal afgestemd om de impact te vergroten.

Bouw een campagne op
Het is belangrijk om campagnes geleidelijk op te bouwen. Het begint met informatie verspreiden via de media en incidentele acties organiseren en leidt uiteindelijk tot grootschaliger activiteiten zoals grote demonstraties, handtekeningenacties en benefietconcerten. Snel succes is zelden mogelijk, alhoewel bij de campagne om de verkoop van de Zuid-Afrikaanse gouden Krugerrand munten te stoppen in Nederland minder dan een half jaar duurde. De banken waren bang voor hun imago en de verkoop van de munt was niet van groot commercieel belang. Daarom gingen de banken in een eerste overleg van actievoerders en vakbondsleiders snel overstag.
GeduldHet allerbelangrijkst is wellicht geduld. Tientallen jaren campagne voeren bracht op zichzelf geen verandering in Zuid-Afrika. Het leidde wel tot enige druk op nationale overheden en was een teken van hoop voor de onderdrukte Zuid-Afrikaanse bevolking. Er kwam een eind aan apartheid omdat het ANC de strijd niet opgaf en daarbij goed gebruik wist te maken van de steun in het buitenland.

De zaak Connex/Veolia
Palestijnse organisaties hebben opgeroepen tot een boycot van Connex vanwege zijn betrokkenheid bij de sneltram door Oost Jerusalem. In Zwitserland en Frankrijk kwamen groepen in actie om het publiek te informeren dat Connex, dat is nu Veolia Transport, op deze manier medeplichtig wordt aan schending van het internationaal recht.

De Franse maatschappij Veolia Environment is eigenaar van Connex. Een Nederlandse bank die in het verleden stelling nam tegen apartheid in Zuid-Afrika investeert met een van haar fondsen in Veolia. Deze bank staat bekend om de verantwoorde manier waarop geld wordt belegd, bijvoorbeeld niet in wapenindustrie of bedrijven die het milieu sterk vervuilen.

Tweesporenbeleid: Veolia en de bank
De eerste stap was om zowel Veolia en de Nederlandse bank te wijzen op de gevolgen van hun betrokkenheid bij niet alleen de sneltram door Oost Jeruzalem, maar ook de waterzuiveringsfabriek bij Ashkelon.

De sneltram gaat in bezet Palestijns gebied rijden en volgens het internationaal recht mag een bezettende macht geen gebied annexeren of de infrastructuur drastisch wijzigen. In het advies dat het internationaal Gerechtshof in juli 2004 uitbracht over de muur wordt bevestigd dat Israël een bezettende macht is in de bezette Palestijnse gebieden en dat de bouw van de muur en de joodse nederzettingen in deze gebieden illegaal is. Veolia's betrokkenheid bij de exploitatie van de sneltram vanaf 2009 maakt Veolia medeplichtig aan Israël’s schending van het internationaal recht. Spaartegoeden in het betreffende beleggingsfonds van de betrokken bank dragen indirect bij aan Veolia’s medeplichtigheid.

In reactie op de brief antwoordde de bank dat zij zal onderzoeken of de belegging in Veolia nog steeds binnen het beleid valt. Naar hun zeggen komt Israël niet op lijsten van de Europese Unie of de Verenigde Naties voor als land met een onderdrukkend regime of een geschiedenis van structurele schending van mensenrechten. Echter, uit de rapporten van de VN Commissie voor Mensenrechten blijkt dat het beleid van Israël tot structurele schending van mensenrechten leidt. De bank bevestigde dat een principiële aanpak en mensenrechten de basis blijft vormen voor hun werk. De bank ontvangt nu regelmatig informatie van mij over goed gedocumenteerde schendingen van het internationaal recht en mensenrechten door Israël .

Vervolgens heb ik mijn tegoeden uit het betreffende fonds teruggetrokken. Als de bank niet binnen een redelijke tijd een besluit neemt over haar relatie met Veolia, dan zal ik de relatie met deze bank verbreken. Ik ben nu bezig om een afspraak te maken met de directeur van de bank om de voortgang te bespreken.

Veolia's reactie
De adviseur van de directeur van Veolia Transport schrijft op 22 mei 2006 het volgende:

"Connex (Veolia Transport) grootste belang ligt bij de exploitatie van de sneltram en dat zal niet voor 2009 aan de orde zijn. … het ontwerpen van het systeem droeg geen risico van discriminatie naar enige bevolkingsgroep in dit gebied ... het zal voor de lokale bevolking bijdragen aan de verbetering van het openbaar vervoer in de regio Jerusalem. We zijn ook tevreden over de wettige manier waarop de lokale autoriteiten het benodigde land voor de sneltram beschikbaar hebben gesteld, daar is geen discriminatie of oneerlijke behandeling aan te pas gekomen."

De Palestijnse Autoriteit heeft in januari 2006 Connex negatief geadviseerd over de sneltram. Veolia reageert met:

"Connex heeft in vervolg hierop verder onderzoek ingesteld namelijk een inventarisatie van onafhankelijke wettelijke opinies hierover om beter zicht te krijgen op de situatie in relatie tot het internationaal recht. Connex zal ook discussies voeren met particuliere- en overheidsorganisaties (zowel in Frankrijk als internationaal) en bij tal van stakeholders informatie verzamelen, en dit vergelijken en combineren om punten te zoeken die houvast bieden bij de beoordeling."

Veolia Water
Het is van belang om naar andere activiteiten van Veolia in Israel te onderzoeken. Bij Ashkelon ten zuiden van Tel Aviv is de grootste fabriek - in zijn soort - voor de ontzilting van water gebouwd. Het water in het meer van Ashkelon is verzilt omdat Israël voor de landbouw veel water onttrekt, ook aan de Palestijnse bezette gebieden. Israël onthoudt ten onrechte Palestijnen van hun water en creëert bovendien een ecologisch probleem. Veolia helpt Israël de gevolgen hiervan aan te pakken, maar sluit haar ogen voor de voortdurende diefstal van water.

De exploitatie van water uit de bezette Palestijnse gebieden en het gebruik hiervan voor de (illegale) nederzettingen en Israëlische burgers is in strijd met het internationaal recht. Ook in Nederland zijn aanknopingspunten voor acties voor de terugtrekking van Veolia uit de sneltram.

Adri Nieuwhof was in de tachtiger jaren medewerker van het Komitee Zuidelijk Afrika