De ochtendnevel hangt nog over het meer als we in Zirahuen aankomen.De eethuizen zijn gesloten. Bij de aanlegsteiger is nog geen levende ziel te bespeuren. De lucht voelt koud aan. Salvador, een Purépecha-Indiaan en reisgenoot tijdens de “luistertoer” van de Andere Campagne (subcomandante Marcos werd in 2006 als afgevaardigde van het Zapatistenleger voor Nationale Bevrijding uitgestuurd om de realiteiten van de gemarginaliseerde Mexicanen te vernemen), weet ons toch een warme kop koffie op de kop te tikken. Het wordt wachten op Marcos Paz Carvillo, de befaamde ex -voorzitter van de comuneros van Zirahuen (landbouwers die gemeenschappelijk de grond beschermen en bewerken) met wie we een afspraak hebben.

Hopelijk wil en kan hij met ons samenwerken voor de reportage die ik met Joshua, een Amerikaanse vriend, wil maken over de sociale strijd in Zirahuen. Ik tuur voor me uit. Anderhalf jaar terug genoot ik van hetzelfde landschap… als nietsvermoedende toeriste hadden we een leuk restaurant gevonden met prachtig uitzicht op het meer. Hoe konden wij weten dat de eigenaar staatsvijand nummer 1 is van de comuneros van Zirahuen? De vissers meren één voor één aan. Zouden ze een glimp opgevangen hebben van de zeemeermin die in de diepe waters van het kristalheldere meer woont? Ik vraag het hen. “Nee”, vertelt David, “ik heb ze nog nooit gezien, maar mijn vader wel, net voor zijn dood. Mijn vader was muzikant, hij speelde bij de banda van Zirahuen, op een ochtend was hij aan het neurien en toen verscheen ze, zo plots uit het niets, hij schrok hard en roeide weg want hij kende het gevaar. Vele vissers geraken volledig in de ban van haar en als ze dan vanuit hun vissersloep naar voren buigen in de hoop de schoonheid aan te raken, worden ze gegrepen en verdwijnen ze in de donkere dieptes van het meer.”. “Een echte mannenverslindster”, grap ik en vraag David of ze hier al lang woont. “Heel lang, van toen de Spanjaarden het grote Tenochtitlan veroverden… Eén van de Spaanse conquistadores werd stapelverliefd op Eréndira, de beeldmooie dochter van Tangaxoan, koning van de Purépechas (Indianen uit de regio). Hij ontvoerde haar en bracht ze tot een mooie plek, tussen rijkelijk beboste heuvels. Wanhopig ging Eréndira op een rotsblok zitten en begon tranen met tuiten te huilen. De tranen rolden over haar wangen, over de rotsblok, naar beneden in de vallei. Zo ontstond dit meer, uit tranen van de prinses. Om te ontsnappen aan de Spanjaard, stortte ze zich in het diepe tranenmeer en verdronk. Op een miraculeuze wijze veranderde ze daarop van gedaante en werd ze een zeemeermin. Sindsdien heet het meer Zirahuen, wat in Purépecha, spiegel der goden betekent.” Ondertussen is don Marcos erbij komen staan en luistert hij glimlachend naar de alombekende legende. Don Salvador stelt ons aan hem voor en even later krijgen we een kamer toegewezen waar we de hele week kunnen slapen. Als we honger voelen, mogen we eender wat bestellen in het eethuis van de familie. Het spreekt vanzelf dat we hiervoor geen cent mogen betalen, dit is Mexicaanse gastvrijheid.

Dezelfde dag nog starten we de interviews. We praten met de inwoners, de lokale autoriteiten en bezoeken verschillende projekten. De week is meteen voorbij. Opnieuw tuur ik over het meer en mijn gedachten brengen me bij Eréndira, de purépecha-zeemeermin. Gedurende duizenden jaren woonden de Purépechas op het hoogplateau van Michoacán, in dit meergebied. Vijfhonderd jaar geleden bracht de hebzucht van de Spaanse hen in Michoacán. Ondanks groot verzet raakten de oorspronkelijke inwoners onderworpen aan vreemde goudzoekers met lange baarden, werd de goddelijke grond plots “eigendom” en werd in een mum van tijd een vreemde godsdienst opgelegd. De kinderen gebaard uit verkrachte Indianenvrouwen vormen nu de meerderheid van het Mexicaanse volk: de mestiezen. Na decennia “blanke” democratieen en “respect” voor de overheidsinstellingen, na de “voorbeeldige” verkiezingen van juli 2006, vechten deze mestiezen en de oorspronkelijke Indianen nog dagelijks tegen onderwerping, uitbuiting en grondinname van een kleine minderheid, die de economische, politieke – en vaak ook de criminele macht - indelen onder één en dezelfde noemer.

Decennia-lange bedreigingen zorgden ervoor dat de inwoners van 15 gemeenschappen in 1988 hun krachten bundelden in het Front ter Verdeding van het Meer van Zirahuen. Hun acties zijn gericht op het herwinnen van de 21 duizend 500 hectare gemeenschappelijke grond. Legale geschriften uit 1731 – onder de Spaanse Kroon - tonen immers aan dat het hen toebehoort. Dit paradijselijke oord en helder meer – het enige in de staat Michoacán dat niet vervuild is - vormt welliswaar een felbegeerde plaats voor toeristische projekten. De comuneros zeggen niet nee tegen toerisme maar willen dat dit een zaak van de gemeenschap wordt. Zij denken aan een vorm van ecotoerisme met zelfgebouwde hutten dat het milieu respecteert en inkomsten genereert voor de gemeenschap zelf. Ze kunnen heus wat geld gebruiken om de autonome school uit te breiden en om een deftig hospitaal te bouwen. Nu echter is het strijden tegen nefaste megaprojekten. Na vele akties, rechtzaken en een hongerstaking van don Marcos op de Zócalo (het centrale plein van Mexico Stad) slaagden de inwoners van Zirahuen erin om Club Med te beletten Zirahuen in hun folder “exclusieve hotels” op te nemen. In de jaren ’90 legden ze eigenhandig de aanleg van een luxe-hotel van 362 kamers stil. Het hotel zou deel uitmaken van een grootsschalig complex met golfterreinen, jachthaven en landingsbaan. De promotor van het projekt is Guillermo Arreola Estrada, vriend van prominente politici en eigenaar van enkele luxe-restauranten, hutten en aanlegsteigers op de mooiste plekken rond het meer. Don Marcos beschuldigt deze heer ervan een prestanombres (iemand die zijn naam uitleent) te zijn voor buitenlands kapitaal. Hij vindt het totaal onaanvaardbaar dat buitenstaanders geld slaan uit wat voor hen “veel meer is dan een mooi meer”.

“De purépechas hebben atlijd zorg gedragen voor dit meer… we kunnen niet toelaten dat het een beerput wordt als het meer van Pátzcuaro of Chapala, totaal vervuild door o.a. het toerisme” legt don Marcos uit. De gemeenschap onderneemt dan ook tal van akties om het meer zuiver te houden – hoewel ze zelf schuldig zijn aan zwerfvuil, vonden we -. Zo herbebossen en onderhouden ze voortdurend de dennebossen. Het is een hard karwei, des te meer omdat de bosrijke heuvels geplaagd worden door illegale bosontginning. Elke nacht trekken de inwoners in konvooi de heuvels op om deze te beschermen tegen de mannen van de machtige aguacateros, de avocado-boeren die er van verdacht worden tussen de avocados marihuana te kweken. Hoe leg je anders uit dat don Marcos verschillende malen bedreigd werd door mannen die zwaardere vuurwapens bezitten dan de politie en die rondrijden in geblindeerde luxe camionetten?
De verandering van bodemgebruik (van bos naar avocado-plantages) is een pest in de dorpen en gemeenschappen die rond Uruapan liggen, de hoofdstad van de avocado – en van machtige narcos. In tegenstelling tot de pijnboombossen die water produceren, vragen de avocado-plantages water. Tijdens een avondwandeling in het gezelschap van de gemeenschapsleider Bulmato Hurtado, zagen we met eigen ogen hoe midden in de avocado-plantages waterresevoires zijn aangelegd met water dat afgeleid wordt uit kleine stromen die uitkomen in het meer. Op die manier wordt er geen zuiver water toegevoerd (dit is ondermeer de reden voor de zware vervuiling in andere meren van Michoacán). Daarenboven deelde de Nationale Commissie van Water vergunningen uit aan particulieren om rechtstreeks uit het meer te tappen. Naast deze “legale” waterafnemers zijn er nog zo’n 80-tal illegale waterpompen. Tot slot mengen allerlei pesticides en kunstmeststoffen zich in het blauwe meertapijt. Herhaaldelijk drongen de comuneros er bij de regering op aan de zone als natuurgebied te erkennen, iets wat volgens de wet niet kan omdat er zogenaamd ook kleine grondbezitters wonen.

De felbegeerde gronden van Zirahuen ondergaan sinds de Hervorming van het Artikel 27 van de Mexicaanse grondwet (dit was nodig om lid te kunnen worden van het Noord Atlantisch Vrijhandelsakkoord) via programma’s als PROCEDE en PROCECOM (die toelaten gemeenschapsgronden op te kopen) de continue bedreiging geprivatiseerd te worden. Deze programma’s verdelen niet alleen de bevolking - sommigen gaan akkoord om de gronden te verkopen - maar werken het grootgrondbezit terug in de hand, zoals het bestond tijdens het Porfiriaat van voor de Mexicaanse Revolutie van 1910.

Bewustmaking en onderwijs zijn noodzakelijk om in te gaan tegen deze machtsmisbruiken en om garant te staan voor de overleving van het meer. “De comuneros moeten beseffen dat de verkoop van hun gronden niets oplost. In naburige dorpen werken boeren die hun gronden verkochten nu aan hongerloon als loonarbeiders op de grote avocado-plantages van vreemdelingen.”, meent don Marcos. Om het ecologisch evenwicht in stand te houden, is het van groot belang de pijnboombossen te onderhouden en het bodemgebruik niet te veranderen.

Deze thema’s komen aan bod in het onderwijsprograma van de autonome secundaire gemeenschapsschool van Zirahuen, genaamd naar Efrén Capiz Villegas, de overleden purépecha-advokaat van de Mexicaanse boeren. Deze school werd in 2003 opgericht op initiatief van de comuneros en enkele moedwillige leerkrachten. Sinds 1989 drongen de comuneros bij de staatsregering aan een secundaire school te openen. Het resultaat na jaren strijd was de opening van een kleine telesecundaria waar de kinderen in grote getalle via videoconferenties les volgen. Het onderwijsministerie verzekerde de comuneros ervan dat dit een tijdelijke oplossing was. Ze zijn hun belofte nooit nagekomen en de inwoners beslisten het lot in eigen handen te nemen. In 2003 knapten de inwoners en leerkrachten tijdens de weekends en vrije momenten het vervallen lager schooltje op. Vier jaar later bezit de school over een afgewerkt gelijkvloers met een kantoor, een keuken en één leslokaal, toiletten, een eerste verdieping, en de ruwbouw van een tweede gebouw. Dit alles kwam tot stand dankzij de harde inspanningen van de dorpbewoners en giften hier en der. De staat paste bij met het schenken van beton. “Aangezien de school erkend wordt door de overheid, moet deze ook correct haar budgettering toepassen voor het onderhoud van alle scholen van het ganze land”, meent de leerkracht Alfredo Aguilar. Dit gebeurt echter niet. De leerlingen volgen dan ook les in lokalen zonder ramen en deuren en gebruiken uitgeleend materiaal voor de technische workshops. In tegenstelling tot wat ik ervaren heb in verschillende “normale” staatsscholen, zoals de Cecytem van Churumuco waar ik 6 maand als vrijwilligster werkte, volgen de kinderen de lessen met interesse en enthousiasme, waarschijnlijk een antwoord op de energieke overgave waarmee de vakkundige lesgevers onderwijzen. In de gemeenschapsschool van Zirahuen hebben de leerlingen een vol lesrooster. S’morgens worden er algemene vakken onderwezen als Spaans, Engels, wiskunde, (ware) geschiedenis en wetenschappen maar ook civismo, burgerzin. In dit laatste vak bespreken de studenten niet alleen de Mexicaanse actualiteit en de realiteit van hun dorp, maar praten ze ook over hoe éénieder zijn steentje kan bijdragen tot een rechtvaardigere maatschappij.

In de namiddag komen verschillende workshops aan bod gaande van plastische opvoeding en sport tot technologie (houtbewerking, snit en snaad, juwelen maken, smederij, graveren,enz.). Samen met de ouders zijn er workshops ecologie, vrijetijdsbesteding, drugs, gendergelijkheid, voeding en mensenrechten. Behalve een school wil ze ook een ontmoetingsplaats zijn waar de comuneros en studenten kennis en ervaringen uitwisselen. Zo zijn er alfabetisatielessen voor volwassenen waarbij de leerlingen een handje toesteken. Met deze integrale aanpak hopen de leerkrachten de tijd nuttig te gebruiken, betere arbeidsmogelijkheden te bieden en sociaalbewuste jongeren te vormen. “Mischien lukt het ons ook de grote emigratiegolf van de staat Michoacan naar de VS in te perken” hoopt Alfredo. Ondertussen is de eerste generatie afgestudeerd. Verschillende studenten studeerden verder aan het humaniora (de preparatoria); anderen maken en verkopen ambachtskunst. De school staat echter nog in de kinderschoenen, maar toch klinkt er vrolijke toekomstmuziek. Projekten in aanmaak zijn een opleiding ecotoerisme, het starten van een talenschool waar vooral aandacht wordt gegeven aan de lokale taal en literatuur, het Purépecha, en het aanleggen van een moestuin, een serre en een ruimte om aan pluimveeteelt te doen.

Wens je de school te bezoeken, te steunen of er een workshop te geven, mail dan naar murimexico@gmail.com

Wens je meer te lezen over de Andere Campagne, bezoek dan www.narconews.com

De opbrengsten (1700 euro)van het Mexico-feest dat doorging in Indoor Antwerpen op 27 januari gaan grotendeels naar de school.

De colecta (handboeken Engels) van de avondschool te Vilvoorde komt over een paar weken aan

NB : In mijn eerste Jornada-krant die ik kocht terug aangekomen in Mexico las ik dat don Marcos Paz Calvillo en de gemeenschapsvoorzitter Don Bulmaro Cuiris Hurtado, beiden lid van de Unie van Comuneros Emiliano Zapata (UCEZ) en van het Nationaal Indianencongres, voor de zoveelste keer zijn aangehouden op 9 maart 2007 in Pátzcuaro, om hun bossen, meer en gemeenschapsgronden te beschermen tegen binnendringers en bosontginners die er toeristische infrastructuur willen bouwen (oa het vennootschap van Ramirez).