Brigitte Herremans18 juni 2007 – 12:54

1. Wat is de achtergrond van de huidige crisis?

Fatah en Hamas zijn rivalen die elkaar al sinds de jaren ‘90 betwisten. Fatah, de partij van wijlen Yasser Arafat, is sinds de jaren ‘60 de onbetwiste leider van de Palestijnse bevrijdingsorganisatie (PLO), de politieke koepel. De partij heeft sindsdien het monopolie over de bezette Palestijnse gebieden. Toen de Palestijnse Autoriteit in 1994 werd opgericht na het vredesproces tussen Israël en de PLO, kreeg Fatah de leiding. Hamas ontstond in de jaren ‘80 als de Palestijnse afdeling van de Moslimbroeders, een oorspronkelijk Egyptische beweging die aan de basis van de politieke islam ligt. In januari 2006 won Hamas de parlementsverkiezingen en verdrong ze Fatah. Die verkropte haar nederlaag niet en Hamas was vastberaden te regeren. De internationale gemeenschap schaarde zich achter Fatah en isoleerde Hamas. Sinds mei 2006 proberen de politieke leiders een akkoord te bereiken. Ze slaagden hier pas in maart 2007 in, met de vorming van een nationale eenheidsregering. Ondertussen vochten de milities van beide partijen een straatoorlog uit. In december 2006 bereikte het onderlinge geweld een eerste hoogtepunt en sindsdien is het nooit meer gaan liggen.

2. Waarom brak het geweld nu juist in de Gazastrook uit?

Hamas is het meest populair in de Gazastrook. Dit is een zeer verpauperd gebied van 350 vierkante kilometer met 1,5 miljoen inwoners. De Palestijnse Autoriteit heeft zich nooit erg bekommerd om de Gazastrook en concentreerde zich vooral op de Westelijke Jordaanoever. Van dit machtsvacuüm maakte Hamas gebruik om de macht te winnen, via de verstrekking van onder meer gezondheidszorg en onderwijs. Haar gewapende vleugel was ook vastberaden om de militaire controle te verkrijgen en de veiligheidsdiensten van Fatah, onder leiding van de corrupte en onpopulaire leider Mohammed Dahlan, te verdrijven. Daarom lanceerde Hamas op 9 juni met de aanval op de stellingen van de veiligheidsdiensten van Fatah, tot als die uiteindelijk bezweken op 14 juni. Hamas bereikte zijn doel en riep de overwinning in de Gazastrook uit.

3. Hoe is het mogelijk dat de Palestijnen elkaar nu onderling bekampen?

Op zich is dit geweld niet zo verwonderlijk. Waarnemers zoals Jan Egeland, de speciale VN-gezant voor humanitaire zaken, voorspelden deze crisis reeds een jaar geleden. Egeland stelde dat ‘de Gazastrook een tikkende tijdbom is door de falende Palestijnse, Israëlische en internationale politiek.’ Ondanks zijn terugtrekking in 2005, zet Israël zijn aanvallen op de Gazastrook voort. Het maakte er een openluchtgevangenis waar zijn beleid van systematische vernieling en extreem geweld tegen burgers voortduurt. De internationale gemeenschap liet Israël gedijen en isoleerde Hamas. Tegen deze achtergrond van aanhoudende bezetting en wetteloosheid kunnen gewapende groeperingen en krijgsheren floreren.

4. Wat met de burgerbevolking in de Gazastrook?

De burgers zijn zoals steeds het grootste slachtoffer. Hamas en Fatah begingen beiden ernstige schendingen van het internationaal recht en spaarden de burgerbevolking allerminst. Hoewel organisaties zoals UNRWA, het VN-agentschap voor Palestijnse vluchtelingen, hun operaties voortzetten, kunnen hulpverleners kun werk moeilijk doen. Bovendien versterkte Israël zijn afgrendelbeleid en sloot het de enige twee doorgangen af. De meerderheid van de inwoners van de Gazastrook is echter afhankelijk van humanitaire hulp. Het is niet ondenkbaar dat een humanitaire crisis uitbreekt.

5. Wat denken de Palestijnen over de crisis?

De meeste Palestijnen in de Gazastrook zijn erg bang voor de toekomst en zouden willen emigreren, maar zitten gevangen. Ze kijken bevreesd naar de huidige evoluties, ook al steunen velen Hamas. Het gebrek aan een perspectief op vrede, het dagelijkse Israëlische geweld, de armoede en nu ook de internationale boycot, hebben hen geradicaliseerd. Toch uiten vele Gazanen hun ongerustheid over de nieuwe criminele bendes en islamitische splintergroepen die de straten onveilig maken, internetcafés platbranden, ongesluierde vrouwen aanvallen, enz. De Palestijnen op de Westelijke Jordaanoever vrezen dat de crisis naar daar kan overwaaien. Fatahmilities nemen er represailles tegen Hamasleden en dit zou tot een uitbarsting van geweld kunnen leiden. Bovendien valt het Israëlische leger ook dagelijks binnen in de grote steden.

6. Wat denkt Israël over de crisis?

De media zijn gealarmeerd en berichten over ‘al-Qa’ida en Iran die aan de deur staan’. De meeste Israëli’s beseffen niet wat het leger aanricht in de Palestijnse gebieden en doorgronden d bezetting niet. Zij zien enkel de toenemende radicalisering in de Palestijnse gebieden en de rest van de islamitische wereld en zijn ongerust. Binnen de politieke wereld pleiten sommigen voor een hardere aanpak, de volledige afgrendeling, en dus ook uithongering van de Gazastrook en een optreden in de Westelijke Jordaanoever. Anderen overwegen om met Hamas te praten. Journalist Danny Rubinstein schreef dat ‘Israël Hamas niet wilde en al-Qa’ida kreeg.’ Hij pleit voor de opschorting van de boycot tegen Hamas. De kans dat dit gebeurt is miniem.

7. Hoe moet het nu verder?

President Abbas schortte de eenheidsregering op en zal minstens een maand per presidentieel decreet regeren. Als er meer stabiliteit is, komen er nieuwe verkiezingen. Het uitroepen van de noodtoestand, moet normaal het geweld verminderen. De vraag is of dit ook geldt in de Palestijnse situatie. Mahmoud Abbas heeft geen enkele controle over de Gazastrook meer. Premier Haniyeh van Hamas aanvaardt de beslissing van Abbas niet. Toch kondigde Khaled Meshal, de externe politieke leider, aan dat hij de president steunt om de stabiliteit te bewaren. Ook de internationale gemeenschap en Israël steunen president Abbas en zijn nieuwe premier Salam Fayyad. Israël overweegt zelfs een deel van de bijna 1 miljard $ ingehouden Palestijnse belastingsgelden door te storten. Dit is een gevaarlijke strategie. De internationale boycot van Hamas heeft de partij niet verzwakt maar trof enkel de Palestijnse burgerbevolking. Door nu voluit president Abbas te steunen, maakt de internationale gemeenschap opnieuw dezelfde fout. Het wordt nu bang wachten op de volgende crisis.