De laatste weken ben ik beginnen werken aan een training rond authenticiteit. Ondanks het boeiende van het onderwerp, is het niet gemakkelijk de juiste taal en invalshoek voor dit onderwerp te vinden. Is dit filosofie? Vragen die doorklinken en antwoorden “kortademig”? Of is het als met de begrippen tijd en ruimte: moeilijk te omschrijven en toch heeft iedereen er zijn eigen woorden voor? Gelukkig had ik naar aanleiding van één van mijn spreekbeurten een moment waaruit ik inspiratie heb geput. Jan Van Raemdonck, een goede vriend van mij uit mijn collegetijd, was mijn gastheer en stelde bij die gelegenheid zijn laatste boek voor: Kerk te koop! Of is er voor de westerse kerk toch hoop? (Utrecht, 2006). Het werd een lange discussie omdat het onderwerp tot ons beider professioneel domein behoort, namelijk religie en maatschappij. De kern van het debat ging als volgt: de (katholieke) kerk in het westen staat in de huidige cultuur ter discussie. Dit brengt de vraag mee hoe op een authentieke manier met dit gegeven om te gaan.

Men zegt altijd dat het gedaan is met kerk en religie. Maar laat mij eens de kwestie omkeren: als in Europa de “actieve” religies (voornamelijk moslims en christenen) nog min of meer tien procent van de bevolking uitmaken, waarom wordt er in de samenleving zoveel aandacht aan besteed? Neem bijvoorbeeld het debat om religie zoveel mogelijk uit het openbare leven te bannen, desnoods met fors. Vreemd toch, als we bedenken dat het maar om een klein groepje mensen meer gaat dat zijn religie wil uitdrukken? Moeten we stellen dat religie ook in een minderheidspositie tot het maatschappelijke geweten blijft spreken? Niettemin, we zien verder dat het christendom in Europa erop achteruit gaat en de islam erop vooruit. Ook dit is een gegeven dat tot nadenken stemt. Mijn vriend Jan vermeldt terloops in zijn boek dat als kerkgebouwen binnenkort te koop zouden zijn, ze misschien wel door moskeegemeenschappen worden opgevraagd. In Le Monde van vorige week staat een artikel over de kerk in Frankrijk waar priesters zich laten vormen om inzicht te krijgen in de islam. Omdat ze er veel mee worden geconfronteerd. Een Franse priester zegt dat zijn kerk op zondag leeg is, maar de moskee om de hoek meer dan vol. Het is een realiteit om mee leren om te gaan, zo stelt de Franse kerk.

Ik denk er zo over: vanuit een Zuid-Noord geest zou religie in het algemeen een en ander van de islam kunnen leren. Omdat het een religie van het Zuiden is? Misschien wel. Immers, met onze vredesbeweging Nieuw Thabor geloven wij sterk in de culturele bijdrage die het Zuiden kan leveren aan zichzelf en aan de rest van de wereld. Immers, de katholieke kerk is ooit ontstaan uit een religie van het Zuiden, maar heeft zich via de Oudgriekse rationaliteit om opgeworpen tot een religie van het Noorden met haar zetel en bolwerk in Italië. Met de islam is het anders. Deze religie is tot op vandaag zo goed als zuiders gebleven en is misschien wel waardevoller voor het Noorden dan velen denken. De Amerikaanse sociologen Rodney Stark en Roger Finke wisten een aantal jaren geleden in Acts of Faith. Explaining the Human Side of Religion (University of California Press, 2000) te stellen dat men al te lang heeft verborgen gehouden dat de islam eigenlijk een moderne religie is. Immers, de islam kent vele strekkingen en elke moskee vormt bovendien een onafhankelijke groep op zich. Daarom is in de islam de concurrentie groot en stellen groepen zich bijzonder actief op. Dit zou het huidige succes van de islam in het Westen verklaren en niet het zich afzetten tegen de moderne maatschappij zoals vaak wordt gesteld. Volgens de auteurs kent in de Verenigde Staten ook het christendom een dergelijke diversiteit en daarom vruchtbare concurrentie. Maar in Europa is het christendom globaal genomen eenzijdig katholiek (Zuid-Europa), protestant (Noord-Europa) of orthodox (Oost-Europa). In contrast hiermee kunnen we stellen dat de islam ondanks (of dankzij) zijn doorgedreven diversiteit wel degelijk in staat is om eenheid te scheppen. Het alom bekende Mekka bijvoorbeeld is het centrum van de islam waar elke moslim thuis is hoezeer ook bepaalde islamitische strekkingen het met elkaar onderling niet eens zijn. Zover zijn de gelovigen van het “noordelijke” christendom niet geraakt, dat ze allen thuis kunnen komen in één en dezelfde kerk. Daarom, dat (katholieke) kerken binnenkort te koop zouden zijn en hun gemeenschappen daarmee in een cruciale fase belanden, is misschien wel een kans voor de kerkelijke beleidsmensen om op een authentieke manier met dit gegeven om te gaan, hopelijk in een moderne zin van "eenheid in verscheidenheid". Het boek Kerk te koop! Of is er voor de westerse kerk toch hoop? wil alvast vanuit verschillende aandachtspunten een bijdrage leveren tot meer nadenken over de toekomst van de kerk. Voor mezelf heb ik onthouden wat mij in dit inspirerende essay het meest interesseert: verstandhouding en dialoog onder mensen. Vandaar volgende citaten:

"We mogen ons geen illusie maken: godsdienst behoort momenteel tot de randfenomenen die de interesse van nog slechts een minderheid bereiken. Wanneer er dan toch iets over een godsdienstige activiteit of persoon in de pers komt, dan draagt dit zelden bij tot het nuanceren van het eigen standpunt over het religieuze. Liefst leest men wat het eigen, reeds vooraf ingenomen standpunt bevestigt. (…) Des te belangrijker is het om positieve signalen naar de pers te zenden, over oecumenische initiatieven, godsdienstoverschrijdende dialogen en waardevolle sociale projecten. (…) In een tijd waarin godsdienst altijd in de schaduw staat van economie, politiek, sociale kwesties en een uitgebreide ontspanningscultuur dient er dringend werk gemaakt van een positieve beeldvorming over het religieuze. De verdeeldheid tussen de kerken werkt deze positieve beeldvorming voortdurend tegen. Het meer naar buiten komen van gezamenlijke initiatieven en standpunten kan deze sfeer ombuigen, waardoor niet alleen gelovigen maar ook atheïsten de waarde van de godsdienst beter zullen erkennen." (pp. 47-49)

"We hebben zo ontzettend veel te leren van gelovigen in andere landen, uit andere kerken, uit andere godsdiensten. Misschien moeten godsdiensten, willen ze zichzelf op termijn niet marginaliseren, meer komen tot het besef van wat hen gemeenschappelijk bindt. En zou het niet slecht zijn, godsdienst wat meer te proberen bekijken door de ogen van God. We spreken vaak over mensenrechten. Die helpen volkeren en staten om een minimum aan universele basisrechten voor elke mens te respecteren. Maar waarom zouden we niet zoeken naar de rechten van God? Rechten die universeel, voor alle tijden worden vastgelegd. Zou het niet een hele stap vooruit zijn, mochten we met alle grote godsdiensten kunnen besluiten dat God geweldloos is? Dat oorlog voeren, mensen uitschakelen en tiranniseren, nooit in naam van God kan gebeuren. Zodat elke dictator of elk oorlogvoerend volk nooit kan zeggen dat het in naam van God is, dat misdaden gebeuren. Dit basisrecht van God zou er bij alle mensen zo diep ingeprent moeten worden, dat iedereen direct een onderscheid tussen goed en kwaad kan maken, als er ergens mensen worden gedood." (pp. 141-142)

Thierry Limpens
Nieuw Thabor Solidariteit vzw
“Vrede en eenheid onder alle volkeren” www.thabor.org

Jan Van Raemdonck, Kerk te koop! Of is er voor de westerse kerk toch nog hoop? (Utrecht, 2006) is rechtstreeks te bestellen op http://www.gopher.nl.