Yelle Carron04 mei 2006 – 04:45

In 2003 bestormden de rebellenbewegingen Sudan Liberation Army (SLA) en Justice and Equality Movement (JEM) de overheidsgebouwen in Darfour. Hun eis: meer inspraak in de verdeling van de politieke en economische macht. De centrale regering van president Omar Al Bashir en zijn National Congressparty (NCP) reageerde met militaire steun aan de plaatselijke Arabische Janjaweed milities. Sinds het begin van het conflict teisteren die de zwarte bevolking van Darfour met geweld, aanrandingen en plunderingen. De Afrikaanse Unie (AU) probeerde met een militaire vredesmacht de rust te herstellen maar faalde daarin. In september wordt hun missie overgenomen door de VN-blauwhelmen (UNMIS).
Het geweld in het westelijke Darfur zou bijna doen vergeten dat sinds vorig jaar in het zuiden van Sudan stilaan gedacht kan worden aan het heropbouwen van het sociale en economische leven. In 2005 sloten de Sudan People’s Liberation Movement/Army (SPLM/A) van de vorig jaar in een helikoptercrash omgekomen Dr. John Garang en de centrale regering van Al Bashir in Khartoum een vredesakkoord dat een einde maakte aan de bloedige 21-jarige burgeroorlog in de regio.

Vrede in het zuiden

Welke indrukken heeft u overgehouden aan uw reis?

In de eerste plaats was ik daar om na te gaan wat het vredesakkoord heeft opgeleverd. Voor de mensen in het zuiden is er sindsdien weinig veranderd. Er is geen infrastructuur, er zijn geen wegen, het onderwijs en de sociale voorzieningen zijn nog altijd slecht. Het gebrek aan opgeleide mensen is een serieus probleem: de graad van analfabetisme bedraagt 80% in Sudan. Veel Zuid-Sudanezen die naar het buitenland vluchtten, volgden daar een hogere opleiding. Maar omdat in na 21 jaar burgeroorlog in Zuid-Sudan niets meer overblijft, willen ze niet meer terugkeren. Ook de vluchtelingen in de buurlanden genoten een betere opleiding dan de interne vluchtelingen (IDP’s – Internally Displaced Persons) maar hun terugkomst zorgt vaak juist voor extra spanningen omdat tijdens hun afwezigheid hun grond of huizen werden ingenomen.
Een wezenlijk verschil met vroeger – volgens de lokale bevolking – is wel dat er geen bommen meer vallen en dat er niet meer gevochten wordt. Wat de politieke uitvoering van het vredesakkoord betreft, moeten we vaststellen dat de National Congresparty (de noordelijke partner in het akkoord) wel de capaciteit heeft om dit uit te voeren maar niet de wil toont om dat te doen. Daar waar de SPLM (de zuidelijke partner) wél de politieke wil heeft, maar nog onvoldoende georganiseerd is en de capaciteiten mist.

Het akkoord verdeelde het land in twee delen. Op welke basis werd de grens tussen Noord en Zuid vastgelegd?

De grens loopt grosso modo in het midden van Sudan, maar de precieze demarcatie tussen Noord en Zuid wordt nog bevochten. Dit staat niet los van het feit dat precies daar de olievelden liggen. Over die oliesector werd in het vredesakkoord een regeling voorzien waarbij de regering van Zuid-Sudan 50% van de opbrengsten zou krijgen, geld dat het zuiden broodnodig heeft voor de wederopbouw. Maar tot dusver wordt de informatie over de olieproductie en –uitvoer gemonopoliseerd door de NCP en aan de SPLM ontzegd. Enkel Khartoum weet hoeveel olie geëxporteerd wordt. Het oprichten van de instellingen die volgens het akkoord toezicht moeten houden op de export en de verdeling van de inkomsten lopen vertraging op omdat ook hier Khartoum tegenwerkt. Dat versterkt de indruk dat de NCP niet snel geneigd is alle elementen van het vredesakkoord uit te voeren.

Tegengestelde standpunten

Is Sudan anno 2006 nog altijd te beschouwen als een politiek geheel?

Dat brengt ons bij nog een ander belangrijk element van het vredesakkoord. De staatsstructuur die door het vredesakkoord werd uitgetekend is nogal complex. Er werd voorzien in een noordelijke ‘Government of National Unity’ waarin de NCP van Al Bashir de dominante partner is en de SPLM een minderheidsvertegenwoordiging heeft, met daarnaast in Zuid-Sudan een ‘Government of South Sudan’ die gecontroleerd wordt door de SPLM. Een asymmetrisch federalisme dus. Het gaat overigens om niet-verkozen benoemingen, in afwachting van verkiezingen die ten laatste in 2009 plaatshebben. Om het verhaal volledig te maken dient ook nog gezegd dat de bevolking van het zuiden zich in 2011 in een referendum mag uitspreken over de keuze tussen een Sudanese eenheidsstaat of een onafhankelijk Zuid-Sudan. Deze laatste optie is duidelijk een bedreiging voor de NCP, daarom probeert die het vredesakkoord te ondermijnen.

De sterke man van de SPLM/A Dr. John Garang kwam vorig jaar om het leven in een helikoptercrash, drie weken nadat hij ingezworen was als eerste vice-president van de regering van nationale eenheid. Heeft dat gevolgen gehad voor het vredesproces?

John Garang was de drijvende kracht achter het vredesakkoord en de man die een eengemaakt Sudan – maar dan wel een democratisch en seculier Sudan – een kans wou geven. Hij werd als voorzitter van de SPLM opgevolgd door de tweede man in rij, Salva Kiir, de ex-stafchef van het zuidelijke rebellenleger (SPLA), die daarmee tevens de eerste vice-president werd van de regering van nationale eenheid. Een ander gevolg van de dood van Garang was de promotie van Dr. Riek Machar tot vice-president van de regering van Zuid-Sudan. Beide mannen zijn eerder voorstander van een onafhankelijk Zuid-Sudan. Tevens waren ze beiden critici van de autocratische stijl van Garang. Een positief gevolg van deze stoelendans is dat er hierdoor een meer gebalanceerde etnische representatie (in casu een grotere Nuer vertegenwoordiging) komt binnenin de SPLM, die vaak verweten wordt gedomineerd te zijn door de Dinka (de etnische groep van Garang). Anderzijds verloor de SPLM door de dood van Garang een leider die het charisma en de diplomatieke relaties had om de NCP van Al-Bashir onder druk te zetten.

De bevolking in Zuid-Sudan moet in 2011 beslissen over onafhankelijkheid. Zit de SPLM door haar dubbele vertegenwoordiging dan niet met een probleem?

In de regering van nationale eenheid streeft de SPLM naar één seculiere democratische staat waar iedereen democratisch vertegenwoordigd wordt. De regering in het zuiden wil daarentegen onafhankelijkheid. Binnen de partij zijn er dus twee tegengestelde standpunten. Garang was sterk genoeg om dat te kunnen overstijgen maar momenteel is dat inderdaad een probleem. Anderzijds werkt Khartoum absoluut niet mee met het vredesproces, wat de keuze voor onafhankelijkheid een pak gemakkelijker maakt voor de SPLM.

Inmenging van de buurlanden

Kampt SPLM ook niet met een gebrek aan controle in haar eigen regio? De Afrikaanse Unie beweert dat rebellen in het zuiden zich nog altijd schuldig maken aan willekeurige plunderingen en verkrachtingen.

Dat klopt. Maar er is ook vooruitgang geboekt. Begin januari 2006 werd een akkoord gerealiseerd (de zogenaamde Juba Declaration) waarbij de Zuidelijke gewapende groepen (de South Sudan Defence Forces) die met de regering in Khartoum samenwerkten, ervoor kozen zich in te lijven binnen de SPLA. Dit is een belangrijke stap voorwaarts, maar nog geen garantie voor vrede en veiligheid in Zuid-Sudan. Het Zuidelijke leger – de SPLA – kampt met organisatorische en financiële problemen. Concreet: het betaalde zijn manschappen niet wat natuurlijk de integratie van de milities bemoeilijkt. Deze en andere obstakels worden door de NCP benut om de veiligheid in Zuid-Sudan te ondermijnen. Wat ons bij de Lord’s Resistance Army (LRA) brengt die sinds midden de jaren 1990 wordt gesteund door Khartoum om het noorden van Uganda te destabiliseren als een reactie op de steun van Kampala (de hoofdstad van Uganda) voor de SPLA. Hoewel er sinds 2002 een akkoord is tussen Khartoum en Kampala om niet langer mekaars oppositiebewegingen te steunen blijft de LRA actief in Zuid-Sudan en heeft het onlangs zelfs zijn operaties uitgebreid tot Western Equatoria, langs de grens met de Democratische Republiek Congo. De SPLM is ervan overtuigd dat de NCP of in elk geval elementen van de veiligheidsdiensten van Khartoum hier de hand in hebben.

Ook andere buurlanden zoals Tsjaad hebben zich gemengd in de conflict?

Correct, maar niet eenvoudig uit te leggen. Het brengt ons wel bij Darfur, een ander Sudanees conflict dat met de burgeroorlog tussen Noord- en Zuid-Sudan gemeen heeft dat het eveneens gaat om een regio die politiek, economisch en sociaal gemarginaliseerd werd door Khartoum. Met andere woorden: eveneens een ‘centrum-periferie’ conflict. President Idriss Déby van Tsjaad kwam destijds (1990) via een militaire coup aan de macht, met steun van Zaghawa-milities uit Darfur èn van Khartoum. Déby is zelf een Zaghawa, een etnische groep van de grensstreek rond Tsjaad en Sudan. Zijn regime is aan het wankelen en één element hiervan is de oververtegenwoordiging van de Zaghawa in het overheidsapparaat. Zijn steun voor de Zaghawa-rebellen in Darfur, meer bepaald voor de Sudan Liberation Army (SLA – niet te verwarren met de SPLM/A) is een element in zijn overlevingsstrijd, die door President Al-Bashir beantwoord wordt door steun aan de politieke tegenstrevers van Déby, via de Janjaweed milities.

Het falen van de AU

Het conflict in Darfur sleept nu al aan sinds 2003. Heeft de Afrikaanse Unie gefaald?

De vredesmissie van de AU heeft inderdaad de vrede in Darfur niet kunnen ‘afdwingen’, daarvoor was haar mandaat overigens te beperkt. Daarnaast kampt ze met financiële, logistieke en capaciteitsproblemen. Het ingrijpen van de AU in het conflict in Darfur was wel een belangrijke koerswijziging in het beleid van de Afrikaanse continentale organisatie en loopt parallel met de vervanging in 2002 van de Organisatie voor Afrikaanse eenheid door de Afrikaanse Unie. Die koerswijziging moet je zien in het kader van het nieuwe motto “African solutions for African problems”, waarvan de Zuid-Afrikaanse president Mbeki een pleitbezorger is. Hoewel het mandaat van AMIS (African Mission in Sudan) mettertijd is verbreed en de missie de steun genoot van de EU en de VS, is zij er inderdaad niet in geslaagd de veiligheid in Darfur te garanderen. Wellicht speelt ook het feit mee dat de AU onvoldoende politiek gewicht in de schaal kon werpen.
Ook hier was trouwens weinig medewerking van Khartoum, die net als de Arabische Liga gekant was tégen een buitenlandse vredesmacht die de interne machtsverdeling kan verstoren. Vandaar hun stelling dat de komst van de VN-vredesmacht in werkelijkheid een poging is van de Verenigde Staten om controle te verwerven over de olievelden in Sudan. Dat zijn de stuiptrekkingen van een regime dat haar greep op de macht aan het verliezen is. De NCP streeft nog altijd naar een ééngemaakt Sudan maar weet dat het zuiden in 2011 hoogstwaarschijnlijk voor de onafhankelijkheid zal kiezen. Al Bashir en de NCP vrezen ook een afstraffing bij de verkiezingen van 2009, omdat ze tijdens hun bewind een groot deel van de 450 verschillende etnische groepen economisch en politiek hebben gemarginaliseerd. Sudan heeft nog een lange weg af te leggen, ook in het zuiden waar het nu toch al een jaar rustig is. Na wat ik gezien heb kan ik moeilijk zeggen dat ik hoopvol gestemd ben. Er zijn veel dreigingen en er moet nog ongelofelijk veel gebeuren. Maar anderzijds is er zeker beweging merkbaar: Juba wordt momenteel werkelijk belaagd door zakenlui die contracten en concessies aanbieden. Er is ook een internationaal donorfonds opgericht dat in de broodnodige financiële middelen moet voorzien. Er is dus zeker nog een toekomst maar het moet allemaal nog opgebouwd worden. En dat gaat traag, héél traag.

Download:

Paper_Darfur.pdf