De agrarische crisis in Argentinië: La historia de una crisis anunciada?

willemjan vandenplas17 april 2008 – 01:32

Is de agrarische crisis in Argentinië de voorbode van een internationale voedselcrisis die vooral de ontwikkelingslanden zal treffen? Wat zeker is, is dat de crisis het gevolg is van de stijgende voedselprijzen op de internationale markt en dat deze crisis niet zomaar een staking is, maar mogelijks een conflict tussen de modellen voor de ontwikkeling van een land. Staan we aan de vooravond van een paradigmaverandering of blijft het machtsbastion van Christina en Hectór Kirchner overeind?

De oorzaak van de crisis is de beslissing van de overheid om de belastingen te verhogen op de export van agrarische producten. De exportbelasting op soja steeg van 27% naar 40% met als gevolg dat in totaal 44%(+ de inkomstenbelasting) van de opbrengst naar de staatskas gaat, de productiekost is 50% van de opbrengst zodat slechts 6% winst overblijft voor de sojaproducenten.

De twintigdaagse crisis begon op 13 maart toen de patroons van la Sociedad Rural Argentina (SRA), la Federación Agraria Argentina (FAA), las Confederaciones Rurales Argentinas (CRA) en CONINAGRO een lock out (een werkverbod waarbij de werkgever de werknemer doet stoppen met werken) aankondigden. De stakers blokkeerden de wegen en manifesteerden met als gevolg dat heel land werd lam gelegd, de grootste crisis sinds 2001 was een feit. 25 maart was het dieptepunt, omdat de patroonsorganistaties beslisten om de staking voor onbepaalde duur voort te zetten tot de overheid de beslissing ongedaan zou maken met als gevolg dat er grote tekorten aan voedingsmiddelen ontstond in de winkels.

Het protest polariseerde de Argentijnse samenleving, er werden manifestaties gehouden zowel voor als tegen de beslissing van de overheid. Op 28 maart stopten de manifestaties, maar de wegen bleven geblokkeerd, de strijdende partijen gingen aan tafel, maar de voorstellen van de overheid werden niet geaccepteerd met als gevolg dat de manifestaties hervat werden. Op 1 april werd er een massale manifestatie gehouden door de vakbonden, politieke partijen o.a. de partij van Kirchner en mensenrechten organisties om de overheid te steunen, hierop riep de belangrijkste organisatie van de Confederaciones Rurales Argentina, de belangrijkste organisator van de lock out op tot onderbreking van de acties. Op 2 April de 21ste dag van de crisis werd een bestand van een maand afgekondigd om te overleggen met de overheid.

Soja is booming business
Argentinië is internationaal de derde grootste producent van soja, 80% van het landbouwareaal is ingenomen door soja, waarvan 60% in handen is van grootgrondbezitter (vnl. van 4 grote transnationale agrobusiness bedrijven, waarvan 2 Argentijnse). De laatste oogst bedroeg 48 miljoen ton, ter waarde van 151 dollar per ton. De hoge wereldprijzen van soja zorgen er voor dat soja veel winstgevender is dan andere commodities zoals graan. Het stijgende aandeel van de soja in het landbouwareaal zorgt ervoor dat de productie van graan voor de binnenlandse markt daalt, maar de binnenlandse vraag naar graan stijgt door de stijgende welvaart, wegens de hoogconjunctuur van de grondstofprijzen, met als gevolg dat de prijzen stijgen.

De secundaire gevolgen van stijgende graanprijzen zijn ten eerste dat het brood en van graan afgeleide voedingswaren duurder worden. Ten tweede wordt het vlees ook duurder door een duurdere vleesproductie omdat graan een belangrijk veevoeder is. Weet dat Argentinië één van de belangrijkste vleesexporterende land is en het land met de hoogste vleesconsumptie per capita. Daar bij komt nog eens dat het monopolie van sojaproducenten hoge prijzen vastlegt voor derivaten van soja (bv. sojaolie).

Deze monocultuur zorgt op sociaal en ecologische vlak voor een ramp; duizenden kleine boeren verliezen hun land aan de grote sojaconcerns, de monocultuur zorgt voor een verarming van de bodem en versnelt de verwoestijning, ontbossing en vervuiling van het water en de bodem.

De strijd tussen Argentijnse ontwikkelingsmodellen
Kenmerkend voor Argentinië is de hoog graad van urbanisatie, een beperkt industrialisatie en een economie die vnl. gebaseerd is op de export van landbouwgoederen en grondstoffen naar het buitenland.

Het politieke landschap van de laatste decennia werd in essentie bepaald door de belangenstrijd enerzijds tussen de grootgrondbezitters die van Argentinië eerst de “de graanschuur van wereld” en nu “de bakermat van de soja” willen maken en anderzijds de industriële elite die Argentinië willen industrialiseren. De inzet van de belangenstrijd was wie de geprivilegieerde sector zou worden.

President Kirchner die na de economische crisis van 2001 aan macht kwam droeg enkele maanden terug de macht over aan zijn vrouw Cristina Fernández Kirchner. De partij van de K’s heet el Frente para la victoria, dit is de linkse vleugel van de Peronistische partij. De Peronistische partij is de ruggengraat van de Argentijnse politiek en bestaat uit verschillende stromingen, waarvan de partij van Kirchner nu de belangrijste stroming is.

De regering van Kirchner koos na de crisis van 2001 voor industrialisatie, aan de hand van een neokeynesiaansbeleid door de binnenlandse productie te stimuleren en importsubstitutie, als de weg voor de ontwikkeling van Argentinië. De partij trekt de kaart van de industriële elites door hun hoge winsten te garanderen door de lonen relatief laag te houden, een dure dollar zodat exportproducten goedkoop zijn en door import af te remmen.

La Sociedad Rural Argentina (SRA) bestaat uit een duizendtal grootgrondbezitters die samen meer dan 36 miljoen hectaren bezitten. Zij strijden voor de invoering van hun agrarisch model van ontwikkeling en worden gesteund door de oppositie. Het is zo dat het onderscheid tussen de industriële elite en grootgrondbezitters op economische vlak arbitrair is, hun belangen op economische vlak zijn verweven, nl. de grootgrondbezitters investeren ook in de bouw en industrie en het monetaire beleid is ook gunstig voor hun om te exporteren.

Polarisatie bij de pequeños campesinos;
De lock out werd gesteund door La Federación Agraria Argentina (FAA), dit is een boerenorganisatie van enkele tienduizende kleine producenten die niet produceren voor interne markt, maar speculeren op de internationale markt. De FAA verdedigt de eis van de grootgrondbezitters, terwijl het ander deel van de kleine producenten (el Movimiento Campesino de Córdoba (MCC) en el Movimiento Campesino de Santiago del Estero) die voor interne markt produceren, de overheid steunen. Zij worden weggeconcurreerd door de grote transnationale agrobusiness bedrijven, waardoor het voedselaanbod op de interne markt verkleint en de boeren verplicht worden om in de steden naar werk te zoeken of verplicht zijn van hun arbeid te verkopen aan de grootgrondbezitters.

De alliantie tussen een deel van de kleine boeren en de grootgrondbezitters bestaat doordat de exportbelasting algemeen geldend is, de FAA zijn de stoottroepen tijdens de manifestaties en veroorzaakten de wegversperringen. De FAA bestempelt de overheid als arrogant en autoritair en zegt dat de machtconcentratie in de hoofdstad de ontwikkeling op het platteland afremt. Weet wel dat deze polarisatie recentelijk gebeurde, over enkele jaren manifesteerden de FAA, MCC en MCSE nog samen tegen het monopolie van de SRA (de grootgrondbezitters).

De Gaucho’s
Op 1 April, de 20ste dag van de crisis, waren er tekorten van vlees, melk en groeten over heel het land, in 70% van de scholen en enkele hospitalen kon geen middagmaal worden voorzien.

De FAA en grootgrondbezitters zagen dit als een overwinning omdat ze instaat zijn een voedseltekort te creëren. Confederaciones Rurales Argentina riep hierop een bestand uit van een maand om te onderhandelen met de overheid.

De sectoren van de samenleving die de overheid steunden mobiliseerden zich massaal op 1 April: de vakbonden, de politieke partijen (el Frente para la Victoria, el Partido Justicialista, el Frente Grande, el Partido Comunista en el Partido Socialista de la Provincia de Buenos Aires) en mensenrechten organisaties (Madres de Plaza de Mayo, madres de Plaza de Mayo Línea Fundadora, HIJOS, Agrupación de Familiares de Detenidos Desaparecidos, y Abuelas de Plaza de Mayo). Hebe de Bonafini, voorzitster van de Madres de la Plaza de Mayo bestempelde de grootgrondbezitters als vijanden en bracht in herinnering dat het de grootgrondbezitters waren die de militaire dictatuur steunden en profiteerden van het neoliberale model van de jaren ’80 en ’90.

2 Mei
Zal het machtbastion Kirchner van koers wijzigen door de druk van de grootgrondbezitters en de FAA? Wat zeker is, is dat de grootgrondbezitters in staat zijn voedseltekorten uit te lokken, wat de krachtverhouding tussen overheid en de grootgrondbezitters verandert.
Het bestand dat Confederaciones Rurales Argentina heeft ingesteld loopt af op 2 mei.

De auteur van dit artikel is Willemjan Vandenplas, studeert geneeskunde en politieke wetenschappen aan de KULeuven. Hij studeerde 9 maanden in Argentinië.