Elena Dikomitis22 april 2008 – 13:38

‘Er was tijdens de regeringsonderhandelingen zeker geen overvloed aan informatie. Integendeel, er werd nauwelijks iets verteld waar we zeker van mogen zijn. Tenzij dan dat Jo Vandeurzen een paar keer heeft geweend.’ Ides Debruyne, die als directeur van het Fonds Pascal Decroos sinds het ontstaan van het instituut in 1998 aan mediawatch doet, staat duidelijk sceptisch ten opzichte van de manier waarop de journalistiek bedreven werd de voorbije maanden.
Han Soete van Indymedia sluit zich daarbij aan: ‘De twee categorieën van mensen die het meest gewantrouwd worden door de burgers, zijn journalisten en politici. De afgelopen crisis heeft die trend naar mijn gevoel opnieuw bevestigd.’

Politique politicienne

Volgens Soete is de echte agenda, zoals de financiële inzetten en de eventuele impact van een staatshervorming op het dagelijkse leven van mensen, nauwelijks aan bod gekomen. ‘Het steekspel onder politici, de politique politicienne, heeft een antipolitieke houding gevoed. En terecht. Als de politici dat beeld van zichzelf willen geven, dan heeft de burger het recht om boos te zijn.’
Debruyne beaamt: ‘De Panorama-reportage van Ivan De Vadder over de formatiegesprekken haalde de verwachte kijkcijfers niet. Dat bewijst dat de mensen de eenzijdige focus van de media op de strategische politieke spelletjes beu waren.’
Ook Kif Kif Mediawatch heeft de frustratie van de burgers opgemerkt: ‘Steeds meer vrijwilligers melden zich aan om tegenwicht te bieden aan de berichtgeving van de mainstream media. Vooral het wij-zij denken tussen Walen en Vlamingen, dat door de media gestimuleerd wordt, stoort velen’, zegt Ico Maly, verantwoordelijke van Kif Kif Mediawatch.
Of de verslaggeving echt een antipolitieke houding gevoed heeft, vindt Maly moeilijker in te schatten: ‘De laatste twintig jaar is de politieke vorming van mensen sowieso al sterk afgenomen, dat merk je ook bij leden van vakbonden. De impact van de blijvende focus op nationalisme is volgens Maly veel duidelijker: ‘Politici hebben de cruciale domeinen van onze samenleving, zoals economie, niet meer in de hand en moeten zich gaan richten op zaken waarover meer consensus bestaat, zoals cultuur. Maar aangezien er geen ruimte is voor analyse, krijgen we ook op het culturele vlak vooral stereotiepe beelden voorgeschoteld’, aldus Maly.

Nood aan diepgang

Ook Soete pleit voor meer diepgang in de berichtgeving, maar vreest dat de huidige mediacultuur dat niet meer toelaat: ‘Als je kijkt hoeveel artikels een journalist dagelijks moet schrijven voor heel uiteenlopende rubrieken, is het niet mogelijk om met kennis van zaken over alle onderwerpen te schrijven. Sommige journalisten gaan deeltijds werken om daarnaast écht te kunnen werken aan bepaalde dossiers.’
Volgens Maly is ook de stijl van de media, naast de verminderde tijd voor journalisten, een reden voor het gebrek aan analyse: ‘Door de flitsende MTV-look van Ter Zake en het groeiend aantal betekenisloze metaforen – denk maar aan de ‘vette vis’ – wordt het steeds moeilijker om complexe zaken te duiden voor de burgers.’
Soete vindt dat journalisten ook te ver staan van het middenveld om er op een efficiënte manier mee te kunnen communiceren: ‘De liberale ideologie van de mediasector is niet verzoenbaar met de ideeën van sociale bewegingen zoals vakbonden, die zich samen organiseren tegen de politiek. Veel journalisten begrijpen nauwelijks hoe een vakbond werkt, ook omdat ze te weinig tijd hebben om de werking te leren kennen. Nochtans moet je gaan spreken met vakbonden als je wil weten wat er echt onder de mensen leeft, want meer dan 70 procent van de werknemers zijn erbij aangesloten’, zegt Soete.
‘Journalisten beseffen niet dat een krant als Visie, het weekblad van het ACV, veel dichter staat bij de mensen en een veel grotere impact heeft op hen, dan andere media. Vandaar ook dat de mainstream media hun rol zo overschatten.’

Maly bekijkt de berichtgeving van de voorbije zes maanden met Kif Kif Mediawatch vanuit het perspectief van de discoursanalyse en besluit daaruit dat vooral de Vlaamse kleur van de verslaggeving een impact gehad heeft op het publiek: ‘De Vlaamse eisen werden in de media steeds als legitiem voorgesteld, terwijl de Waalse voorstellen als absurd en vergaand beschouwd werden. Die schijn van normaliteit hangt samen met macht’, zegt Maly. ‘Behalve het Vlaams Belang, dat zei dat de eisen nog niet ver genoeg gingen, was er over het hele politieke spectrum nauwelijks weerstand tegen dat discours. Daardoor wordt er zelden nog nagedacht over hoe we de zaken die nu mank lopen, zouden kunnen oplossen op het federale niveau.’ Het viel Maly enorm op dat die consensus ook leek te bestaan bij de media, en dat de Vlaamse eisen nooit in vraag gesteld werden. De kritische opmerkingen van journalisten waren beperkt tot de vraag ‘hoe zult u dat realiseren?’.

Wiens agenda?

Soete beaamt dat er een consensus is onder politici en journalisten over de zin van de communautaire discussie, die onder de bevolking niet bestaat. ‘De wereld waarover de media bericht brengen heeft een eigen dynamiek en staat soms heel ver van de dagdagelijkse zorgen van de meeste mensen, zoals de stijgende prijzen’, aldus Soete.

De mediawatchers maken zich duidelijk zorgen over de rol van de media en stellen zich de vraag wie wiens agenda bepaalt. Debruyne: ‘We kunnen duidelijk vaststellen dat de mainstream media geen waakhond meer spelen, maar zich te midden van het politieke debat gooien en het zelfs gaan manipuleren.’ Maly vindt dat de media een problematische rol gespeeld hebben tijdens de onderhandelingen door constant te focussen op de sappige oneliners aan de poorten van het kasteel Hertoginnedal. ‘Het aantal politici zonder communicatiedeskundige is op een hand te tellen, dat zegt al genoeg over de impact van de media op de politiek’, aldus Maly. ‘Anderzijds hebben de media zich steeds opnieuw voor de kar van politici laten spannen’, zegt Soete. ‘Journalisten publiceerden alles wat gelekt werd, zelfs al hadden die zaken weinig informatieve waarde.’

Ook de reconstructiejournalistiek, waarvan we een mooi staaltje zagen in de voorbije maanden, doet bij de critici de wenkbrauwen fronsen. Debruyne stelt zich vragen bij de relevantie van reconstructies midden in het proces. ‘Je kunt geen afstand nemen van het gebeuren en het publiek heeft dat door. Off the record gesprekken kunnen nuttig zijn maar op basis daarvan kan je geen conclusies trekken’, zegt Debruyne. ‘Ik vrees voor de geloofwaardigheid van de journalistiek. Zo blijkt toch dat een groot deel van wat gepubliceerd werd in kranten kant noch wal raakte.’ Ook Maly vond analyses zoals de reeks van De Standaard ‘De zestien is voor u’, van weinig journalistieke waarde: ‘De serie was sensationeel en ontblootte heel wat zaken, maar uiteindelijk bracht men daarin enkel verslag van wat mensen gezegd hadden. De analyse schiep geen ruimte voor alternatieve denkpistes’.

Maly is dan ook bezorgd over de grote verantwoordelijkheid die alternatieve mediaorganisaties toegewezen krijgen: ‘Wij moeten voor een tegenwicht zorgen ten opzichte van de mainstream media, maar we hebben een veel kleiner bereik en veel minder middelen. De strijd die we moeten voeren, is oneerlijk.’