Daan Bauwens16 september 2008 – 09:46

Gisteren, Vandaag, Morgen
Het is niet gemakkelijk zich een moderne pogrom in te beelden. Op dertien mei brak in Napels de hel uit. Vijfhonderd zigeuners waarvan de helft kinderen, ontvluchtten hun brandende kamp, aangestoken met molotovcocktails door een dolle menigte Italianen. De zigeuners hadden zich de woede van het Napoletaanse volk op de hals gehaald. Een Romameisje van zestien had geprobeerd een Italiaanse baby te kidnappen.
Het meisje werd ogenblikkelijk gearresteerd door de politie. Eigenlijk werd ze uit de klauwen van een woedende menigte gered, die op het punt stond haar te lynchen. De zaak is tot op heden nog niet uitgeklaard. Zeker is wel dat de Napoletaanse wijk Ponticelli zich al weken aan het voorbereiden was op de pogrom. Bovendien fluisteren Italianen bij het slapengaan in de oren van hun kinderen dat zigeuners kinderdieven zijn. Een eeuwenoude en hardnekkige legende.

Ondertussen is de rust nog niet teruggekeerd in het door afval bedolven Napels. De zigeuners zijn op de dool en de smeulende resten van hun verbrande kampen worden wekelijks opnieuw in brand gestoken. Napoletanen schrikken er niet voor terug op televisie te verklaren: 'Mocht ik kunnen, ik zou ze allemaal vermoorden.'

In Rome werd een illegaal zigeunerkamp afgelopen september aangevallen door een leger van veertig man, bewapend met molotovcocktails, ijzeren staven, knuppels en kettingen. Het plan werkte als volgt: na het aansteken van de barakken, zouden de dertig inwoners op straat vluchten. Daar zou hen de bewapende bende opwachten, die hen in de naburige tuin zwaar zou toetakelen. Door opgevoerde politiepatrouilles kon de aanslag voorkomen worden.

Kerstmis 2006. Na een haatcampagne van de lokale media werd een zigeunerkamp in de Milanese randgemeente Opera door de politie met rupswagens met de grond gelijk gemaakt, zonder de bewoners de kans te geven hun persoonlijke bezittingen bijeen te rapen. De stad Milaan wees de gemeenschap een nieuw braakliggend terrein toe in Via Ripamonti, tussen Milaan en Opera. Nog voor de tenten opgericht konden worden, werden ze in brand gestoken.

De stad beloofde nieuwe tenten, maar die lieten twee maanden op zich wachten. Ondertussen leefden de Roma tijdens de wintermaanden op een braakliggend terrein zonder voorzieningen, terwijl een delegatie van de xenofobe partij Lega Nord er tenten oprichtte, waar ze feestmalen en drinks organiseerde om campagne te voeren tegen de aanwezigheid van de zigeuners op het terrein. Toen de nieuwe tenten arriveerden en opgericht werden bleven de actievoerders op het terrein. Tot voor kort werden de zigeuners bij het binnen- en buitengaan van het kamp uitgejouwd, beschreeuwd en uitgefloten.

In Milaan worden elke week zigeunerkampen ontruimd. Wanneer dit in het verleden gebeurde, schuilden de weggedreven zigeuners onder een brug in Via McMahon in de verre periferie van de stad. Moeders sliepen er met hun kinderen op kartonnen dozen, terwijl de vaders de wacht hielden. De volgende dag ging men op zoek naar een nieuwe woonplaats. Om de volksverzameling onder de brug tegen te gaan, plaatste het stadsbestuur er enkele maanden geleden cementen blokken.

Provocatie
Dit zijn de verhalen die Dijana Palovic me doet. Pavlovic is actrice en politiek activiste, het gezicht van de zigeunergemeenschap in haar stad Milaan. Ze was de eerste zigeuner die zich verkiesbaar stelde in Italië, eerder dit jaar. De kranten spraken van een 'provocatie'. Corriere della Sera, de meest gezaghebbende en gerespecteerde krant van Italië vergeleek haar kandidatuur met die van pornoster La Cicciolina en transseksueel Vladimir Luxuria.

Ik ben naar Milaan afgezakt om een anti-Romabetoging te verslaan. Aan de poorten van het zigeunerkamp van Via Triboniano zouden tweehonderd leden van Cuore Nero (zwart hart) op vrijdag de dertiende hun haat tegen het volk uitschreeuwen. Wanneer ik in Milaan toekom, blijkt de betoging afgelast. Cuore Nero beperkt zich tot een hulde aan gestorven ss'ers en republikeinse helden van Saló op het Cimitero Maggiore, recht tegenover de ingang van het zigeunerkamp.

Er blijkt echter meer aan de hand: op zes juni, om vijf uur 's ochtends, trok een verenigde politiemacht van lokale politie, staatspolitie en carabinieri naar een klein zigeunerkamp in Rogoredo, aan de rand van Milaan. Onder begeleiding van bussen en één sleepwagen omsingelden ze het kamp, verlichtten ze het met spots, vielen de barakken binnen en haalden de vijfendertig bewoners uit hun bed. De bewoners werden verplicht in rijen te staan voor een identiteitscontrole. Er werden foto's genomen van alle documenten. Ondertussen was de forensische politie aangekomen, die de barakken doorzocht en fotografeerde.

Het doorzochte kamp is één van de kleinste van Milaan. Alle bewoners wonen er al tientallen jaren en hebben allemaal de Italiaanse nationaliteit. Het stadsbestuur was op de hoogte van de identiteit van de bewoners, het volstond het volksregister in te kijken om te weten wie er woonde. Twee van de bewoners waren spoorloos: ze waren om vijf uur 's ochtends naar hun werk vertrokken.

De Roma-noodtoestand
In Rogoredo vond de eerste Roma-volkstelling plaats. De nieuwe regering-Berlusconi besloot enkele weken na de pogrom in Napels tot het uitroepen van een 'Roma-noodtoestand'. De aanwezigheid van zigeuners betekende volgens de regering namelijk een onmiskenbaar gevaar voor de Italiaanse steden. Daarom werden er 'bijzondere commissarissen', bekleed met 'speciale bevoegdheden' benoemd in de steden Milaan, Rome en Napels. Gian Valerio Lombardi is stadsprefect van Milaan en de eerste 'bijzondere commissaris'. De registratie van alle zigeuners op het grondgebied is zijn belangrijkste taak en het binnenvallen van het kamp Rogoredo zijn eerste wapenfeit.

'De prefect heeft een klein en veilig kamp uitgekozen voor een demonstratie. De militaristische manier geldt als waarschuwing aan de andere kampen, die veel groter zijn en waar veel meer ellende is', zegt Maurizio Pagani. Pagani is de coördinator van Opera Nomadi, een mensenrechtenorganisatie die zich ontfermt over de zigeuners in Milaan. Ik ontmoet hem thuis, waar verschillende zwart-wit foto's op schildersezels de zigeunerdeportaties onder Mussolini illustreren. Maurizio is zelf doodop: na het voorval in Rogoredo is de Italiaanse pers wakker geschud. Om de tien minuten rinkelt de telefoon voor een interview.

'Discriminatie van zigeuners wordt gelegaliseerd. De pas bevolen volkstelling is hiervan het duidelijkste bewijs: een registratie van persoonlijke gegevens op basis van etnie. De gegevens van een Italiaanse Roma worden in een nieuw, parallel archief geplaatst, dat is volledig in strijd met de grondwet. Wat komt hierna? Waarvan is dit de voorbode?'

Om het ongrondwettelijk karakter van de volkstellingen aan te klagen, trokken Pagani en Pavlovic samen naar de stadsprefect. 'Zijn reactie was er één van pure onverschilligheid en slaafsheid aan de macht. Als prefect is zijn eerste taak erop toe te zien of de grondwet gerespecteerd wordt. Na uren discussiëren vroeg hij ons: wat is nu eigenlijk jullie probleem?', getuigt Pavlovic.

'Er is nooit interesse geweest in integratie. Op elk probleem dat zich stelt wordt met repressie gereageerd', zegt Pagani, 'vroeger hadden we een culturele mediator, die de belangen van de zigeunergemeenschap kon verdedigen. De man die deze job gedurende de voorbije drieëntwintig jaar met verve heeft uitgeoefend werd vorig jaar zonder reden ontslagen. Omdat de politie zijn legaal terrein heeft ontruimd, heeft hij geen wettelijk adres meer, kan hij zijn verblijfsvergunning niet verlengen en is het mogelijk dat hij binnen enkele maanden het land moet verlaten.'

Volgens een psychologe, Milanese van geboorte met zuiderse roots die liever anoniem blijft, zal er niet veel veranderen aan de situatie: 'In principe is er geen verschil tussen de pogroms in het zuiden en het militaristisch politieoptreden in het noorden. Het platbranden van zigeunerkampen is in scène gezet door de Camorra, die in Napels de rol van de staat heeft overgenomen. Net als de officiële regering, is de Camorra niet in staat het hoofd te bieden aan belangrijke problemen zoals de bergen afval of de torenhoge werkloosheid in de stad. De Italiaanse staat slaagt er op zijn beurt niet in een oplossing te bieden voor de 'precarietà', de breekbaarheid van de Italiaanse samenleving: decennia corruptie en economische malaise die ervoor hebben gezorgd dat bijna alle Italianen na de tweede week van de maand door hun maandloon zitten, terwijl een kleine machtige elite van zakenmensen, maffia en politici op rozen zitten. Het is een afleidingsmanoeuver.'

Via Barzaghi
Op vrijdag de dertiende trek ik naar het kamp van Via Triboniano, nu in Via Barzaghi. Sinds enkele maanden mogen journalisten de kampen niet meer binnen zonder politiebegeleiding. Vandaag echter, organiseren de zeventig families van Via Barzaghi een barbecue voor tweehonderd Italianen tijdens de match Roemenië-Italië. Om het angstklimaat te breken. Via Dijana ben ik uitgenodigd bij Kashima, een Bosnische vrouw.
Het kamp van Via Barzaghi is door de stad aangelegd. De barakken zijn van gas en water voorzien. Het stadsbestuur van Milaan besloot tot de bouw toen Triboniano in de vlammen verging op nieuwjaarsdag 2007. Op Triboniano, dat hen ook door de stad was toegewezen, woonden zeshonderd personen. Voor hen had de stad acht wc-cabines en één kraan geïnstalleerd buiten de hekken van het kamp.

Om na de brand kans te maken op een barak op het gecementeerde terrein van Via Barzaghi moesten de familiehoofden een contract ondertekenen. Dit contract bepaalt dat wanneer één van de gezinsleden een misdaad begaat, de hele familie de barak moet verlaten. Ook mag geen enkele familie gasten laten logeren. Om hierop toe te zien, worden politiecontroles uitgevoerd. De families gingen akkoord en veranderden van adres. Het stadsbestuur vermeldde op de nieuwe Italiaanse identiteitskaarten in drukletters: 'campo nomadi'.

Kashima bemiddelt: 'Het pact is een goed en positief iets. Er zijn regels die ik niet goed vind, maar als je geen andere keuze hebt, is het iets goeds.' Kashima verkocht kleren uit Joegoslavië in Italië. Toen de oorlog uitbrak kon ze niet meer terug. 'Ik zou in een huis willen leven, net als in Bosnië. Ik leefde tussen de gagé (niet-Roma) en kende bijna geen andere Roma. Het is waar dat Roma vasthouden aan een nomadisch bestaan, maar in een kamp leven heeft geen uitstaans met onze cultuur.'

Het kamp is een oase van rust in het burleske Italië van buiten de poorten. De bewoners spreken minder maar zeggen meer. Met de knoestige rust van slaven. De mannen en kinderen willen in geen geval gefotografeerd worden. Buiten de poorten van het kamp weet niemand dat ze zigeuners zijn. Wekelijks worden vrienden en kennissen ontslagen omdat ze herkend zijn in uitzendingen of fotoreportages over zigeuners. De kinderen zijn als de dood voor de reacties van hun klasgenootjes.
Gevraagd naar haar mening over de volkstellingen, antwoordt Kashima: 'Het is goed dat er registraties komen. De staat moet weten met hoeveel we zijn en wie op een legaal of illegaal terrein woont. Maar als ze het hier komen doen, hoop ik dat ze met niet zo veel zijn, anders krijgen de kinderen te veel schrik.'

Naast Kashima woont Rasca, eveneens een Bosnische. 'Ik kom uit Srebrenica', zegt ze., 'ik kan niet meer terug, iedereen die ik er kende is dood en in mijn geboortestad wonen enkel mensen die mij haten. Ik wil in Italië blijven, ik ben er al twintig jaar, mijn kinderen zijn hier geboren en gaan hier naar school. Mijn oudste zoon is bijna afgestudeerd.' Rasca was in Joegoslavië buschauffeur, maar maakt in Italië geen kans op een job.

Naar aanleiding van de barbecue en de match Roemenië-Italië staan zes politiebusjes in Via Barzaghi, goed voor meer dan vijftig bewapende politieagenten. 'Het is goed dat ze er zijn', zegt Kashima, 'in een kamp leven we zonder beschutting. Af en toe gooit iemand glazen flessen over de omheining. Met de politie is het veiliger.'

Tussen de hekken binnen in het kamp spelen twee lokale agenten met twee kleine Roemeense kinderen in een go-cart. 'Dit is een feest waarop de Italiaanse en de Romagemeenschap samen naar voetbal kijken', zegt de ene agent, 'men zou dit meer moeten doen, zo zouden de Roemenen eindelijk begrijpen dat we helemaal niet zo stijf zijn als wordt gedacht.' Met de bedenking dat het misschien de Italianen zijn die gebaat zijn bij een bezoek aan het kamp is hij het niet eens: 'Je kunt moeilijk zeggen dat het hierbinnen allemaal goedzakken zijn. Wie weet zijn de Italianen op de uitnodiging ingegaan om terug te stelen wat van hen is.' Zijn uitspraak doet denken aan de verkiezingscampagne van fotomodel en kandidaat-eerste minister voor de partij 'La Destra' Daniela Santanchè. Santanchè liet zich in de aanloop van de verkiezingen volgen door een leger fotografen tot in het kamp van Via Barzaghi, waar ze theatraal de armen spreidde en zei: 'Kijk, dit alles hebben de zigeuners van de Italianen gestolen.'

Buiten de dikke muren van het kamp, die op verzoek van de buurtbewoners gezet zijn en met prikkeldraad versierd, houdt een vijftal mannen met walkie-talkies de situatie nauwlettend in de gaten. Na het eerste doelpunt ontstaat een lichte golf van paniek. Even later vraag ik hen of ze hier zijn wegens de geplande betoging van extreem-rechts. Niemand heeft er weet van: 'Hier binnen zijn mensen van een zeker soort', zegt de hoofdverantwoordelijke van de staatspolitie, 'we zijn hier om de publieke orde te garanderen. Er kan vanalles gebeuren...'

En inderdaad, op mijn terugweg naar de wagen wordt ik brutaal aangereden. Een aanslag, twee vrolijk spelende zigeunerkinderen op een go-cart.