Indymedia.be is niet meer.

De ploeg van Indymedia.be is verhuisd naar DeWereldMorgen.be waar we samen met anderen aan een nieuwswebsite werken. De komende weken en maanden bouwen we Indymedia.be om tot een archief van 10 jaar werk van honderden vrijwilligers.

Het verslag van Brodeck door Philippe Claudel

Het verslag van Brodeck door Philippe Claudel

Na “Het verslag van Brodeck” voel ik de noodzaak mijn persoonlijke interpretatie neer te schrijven, hoewel letters op papier (of digitale en andere vormen van taal) zo fragiel kunnen zijn en de wereld doen ontploffen of ze in tegenstelling helemaal niets kunnen betekenen. Woorden als werklozen, lesbiennes, allochtonen en socialisten splitsen de samenleving op in categorieën: wij en zij. Hoe zorg ik ervoor dat ik bij de “wij” behoor? Wie wil tot de “zij” behoren? Is dit dan uiteindelijk niet eenduidig gebaseerd op onze persoonlijke angst om de vreemde eend in de bijt te zijn en dit leven niet te overleven? Want het moment waarop het noodslot toeslaat is destructief, als “wij” de “zij” nodig heeft om als groep te overleven…

Het verslag van Brodeck aangepast.jpg

Het verslag start temidden een klein dorpje, omringd door statige bergen en prachtige natuur. Het dorp leeft in isolement, niet enkel door deze machtige natuurelementen, maar ook in de geesten. In hun midden dringt een vreemde snuiter, de Anderer, binnen die reeds in het begin van het verhaal op koelbloedige wijze vermoord wordt.

Brodeck, de enige die buiten het dorp heeft gestudeerd en die, buiten enkele oudere mannen, niets van de moord afwist, wordt opgedragen het Verslag te schrijven. Daarin moet uitgelegd worden hoe onvermijdelijk deze moord was en alle schuldigen aldus vrijpleiten van enige vervolging. Het gedetailleerde Verslag loopt samen met het verslag van de grillige levensloop van Brodeck, dat hij gelijktijdig optekent.

Dit boek gaat over de Tweede Wereldoorlog, de vervolging van de Joden, nazi’s, concentratiekampen, collaboratie, Berlijn, … Deze termen doen echter één voor één onrecht aan aan de inhoud van het boek. Geen enkele bovenstaande term wordt ook maar één keer vernoemd in het Verslag en dat maakt het boek enorm sterk.

Al deze termen zijn immers gekleurd. Immers automatisch wordt aan elke term een negatieve of positieve klank toegekend. Door bewust al deze gekleurde termen en duidelijk te situeren plaatsen achterwege te laten, wordt het duidelijk dat de werkelijkheid gevangen zit in de letters en ze daarom onrecht aandoet.
De schrijver breekt alle letters open en laat een verhaal horen dat nieuwe inzichten biedt. Alle oordelen en vooroordelen worden achterwege gelaten. Het wordt een universeel verslag over menselijke verhoudingen in alle tijden en plaatsen. De stem van Brodeck is die van een onschuldig man die nadenkt en openstaat om vrede in zichzelf en anderen te vinden. Niet meer en niet minder.

Brodeck’s eerste herinneringen gaan terug naar een plaats vol ruïnes en dood. Een oud vrouwtje, Fédorine, ontfermt zich over het jongetje en duwt haar handkar met haar inboedel en Brodeck ver weg, over de bergen heen.
Het vreemde duo wordt aanvaard in het kleine bergdorp. Brodeck krijgt als jongeman de kans om te studeren in de Hoofdstad omdat hij “anders” is. Anders dan de gemiddelde dorpeling door zijn brede kijk op het leven. Door datzelfde dorp wordt hij enkele jaren later aangewezen als “vreemdeling” en verlaat als gevangene het dorp. Door alle vernederingen te aanvaarden, overleeft Hond Brodeck de treinreis, het kamp en de terugtocht naar zijn dorp.

In verschillende fasen beschrijft Philippe Claudel hoe Brodeck de wereld door zijn ogen ziet. In een eerste fase ziet hij verschillen, zonder er enige betekenis aan toe te kennen. Miniem gemarkeerd door ondermeer de enkele zin dat hij “wel een sneetje in zijn piemel heeft, maar niet besefte hoe dit zijn leven zou beïnvloeden”. Dat gold evenzeer voor het bergdorpje dat vroeger een trekpleister was voor toeristen en openstond voor “vreemdelingen”.

In een volgende fase wordt Brodeck bewust van die verschillen. Het feit “een sneetje in de piemel te hebben” krijgt pas betekenis, nadat een groep studenten dat koppelt aan het feit “tot een andere groep te behoren”. Dit bewustzijn speelt nogmaals op in zijn eigen dorp met de aankomst van vreemde troepen en de Anderer. In laatste instantie worden er effectief ook handelingen gekoppeld aan dat bewustzijn, wat Brodeck bijna fataal werd en voor vele anderen een rauwe werkelijkheid.

De schrijver beschrijft op meesterlijke wijze hoe mensen in vrede plots de “klik” maken en de buurman of vriend plots voor een Anderer aanzien. Je hoeft in het boek niet te zoeken naar exacte definities, maar net door het bewust weglaten van alle sociaal gekleurde termen, lijkt het alsof de werkelijkheid in zijn blootje verschijnt.

Je merkt dat iedere dorpeling, geleid door de herder, de burgemeester, bang is voor het vreemde en onbekende. Het individu lijkt opgeslokt te willen worden door het grote en veilige “wij”. De herder wil dan ook ten allen tijde vermijden dat de groep schapen opgehitst, bang en verdeeld wordt door het vreemde en de herinnering eraan. De vrees voor het onbekende lijkt groter te zijn dan de objectieve kennis. Weten en zich herinneren dat deze vrees als een atoombom onder het dorp verscholen ligt, is al even dodelijk.

Waarom is men dan bang voor het vreemde? Kan het dan niet dat als de dekmantel van de veilige groep wegvalt en de unieke kenmerken van elke mens duidelijker worden, het individu bang wordt om uiteindelijk zelf als de Anderer te worden bestempeld?

Een beeldende en enigszins ook merkwaardige scène die Philippe Claudel gebruikt om het veilige en ook verslindende “wij” te omschrijven, komt uit de mond van kapitein Buller, de “zuiveraar” van het dorp, afkomstig van over de bergen, die praat over zijn lievelingsdier: de vlinder;

“Als wij ons vaker zouden verdiepen in die schitterende, kwetsbare wezentjes, zouden wij ook buitengewoon veel over de menselijke soort te weten komen. Zo heeft men bij een variëteit van de schubvleugelen die bekendstaat onder de naam Rex flammae een gedraging waargenomen die op het eerste gezicht ongerijmd lijkt, maar die uiteindelijk volkomen logisch blijkt te zijn en, zou ik eraan toevoegen als dat woord enige betekenis had wanneer het op vlinders wordt toegepast, buitengewoon intelligent.
De Rex flammae leeft in groepen van zo’n twintig exemplaren. Men vermoedt dat er in die groepen een zekere mate van samenwerking bestaat, zodat wanneer er een genoeg voedsel heeft gevonden, de hele groep daarin meedeelt. Ze mengen zich vaak onder groepen vlinders van een andere soort, maar zodra er een jager opduikt, schijnen de Rex flammae elkaar op de een of andere manier te waarschuwen zodat ze een veilig heenkomen kunnen zoeken. De andere vlinders die een moment geleden nog deel van de groep uitmaakten, lijken die informatie niet te krijgen, en worden dus opgegeten door de vogel. Door de rover een prooi te gunnen, stellen de Rex flammae hun eigen overleven veilig. Zolang alles goed gaat, is de aanwezigheid van een paar vreemdelingen niet storend – misschien profiteren ze er zelfs of enigerlei wijze van – maar zodra er gevaar dreigt, zodra de integriteit en het voortbestaan van de eigen groep op het spel staan, worden die buitenstaanders zonder aarzeling opgeofferd.” (pag. 241-242)

Ik wil geen interpretatie neerschrijven met als slotsom dat we als mensen met zovele verschillen (dus noodzakelijkerwijze opgedeeld in “wij” en “zij”?) gedoemd zijn om niet als één groep te overleven. Het verslag biedt, volgens mij, net de kans om verder te durven kijken en op basis van verschillen tussen (groepen) mensen, deze niet zomaar klakkeloos in categorieën op te delen, positief of negatief. Het nodigt uit om de Anderer of de vreemde te leren kennen in zijn biotoop en zijn betekenissen van gebeurtenissen, rituelen, gebruiken… te ontdekken.

De betekenis die “wij” geven aan kenmerken van en verschillen tussen (groepen) mensen verandert immers voortdurend, zowel in tijd als in plaats. Hoe kan je dan ooit zeker zijn – zonder ooit maar één stap te zetten in het “zij” – landschap – dat “onze” betekenissen die leiden tot concrete beslissingen (vereiste aanpassing, deportatie, uitroeiing…) werkelijk gebaseerd zijn op de realiteit in se, en niet op één of ander gezichtsbedrog?

Titel: Het verslag van Brodeck
Auteur: Philippe Claudel
Uitgeverij: De Bezige Bij
Jaar van uitgave: 2008
ISBN: 978-90-23427919

Dank je

Hoe literatuur een grote bijdrage kan leveren aan inzichten over ons menszijn... Misschien is dit boek wel verplichte kost voor ieder van ons. Bedankt, Marieke!

Tags