Ravage Digitaal16 december 2008 – 11:16

Zo blijkt uit zijn onlangs verschenen boek, getiteld Wat bezielde Volkert van der G. Uit de nauwkeurig beschreven actiecarrière en het persoonlijke leven van Van der Graaf blijkt dat we hier te maken hebben met een eenzame, ietwat wereldvreemde koele gifkikker die overtuigd is van zijn eigen gelijk, ook al heeft hij ongelijk.

Johan Faber wilde volgens eigen zeggen een boek schrijven waarin het motief van de moord op Pim Fortuyn aan de orde kwam. Gaandeweg het onderzoek naar bronnen vond hij het motief minder belangrijk dan toen hij het spitwerk begon, zo schrijft hij: 'Wat zich afspeelt in het hoofd van een moordenaar is bijna per definitie een mysterie.'

De auteur vermoedt dat Volkert zelf niet eens precies weet wat hem dreef toen hij met zijn Star Firestar op Fortuyn afliep. 'De vraag wat hem bezielde ging uiteindelijk vooral over het blootleggen van zijn ziel.' Hum, iemands ziel blootleggen, me dunkt geen eenvoudige opgave. Vooral omdat de persoon in kwestie niet mee wilde werken aan het boek.

Bronnen
Wie eigenlijk wel, vroeg ik mij af bij aanvang van het lezen. Want is het niet zo dat er van meet af aan, sinds het nieuws over de moord op 6 mei 2002 rond 18:10 bekend werd gemaakt, er door vrienden en collega's van Van der Graaf onmiddellijk een cordon sanitaire is gelegd rond de pers? Dat zal, ruim zes jaar na dato, niet anders zijn, de links activistische scene kennende.

In zijn verantwoording meldt Faber personen te hebben geïnterviewd 'die Volkert hebben gekend als vriend, kennis, leerling, school- of studiegenoot, huurder, collega, medeactivist of buurman.' Familieleden ontbreken, alsmede relaties in de privésfeer. Een enkele geïnterviewde werkte mee op voorwaarde van anonimiteit. Voor het overige heeft de auteur zich gebaseerd op uiteenlopende publicaties.

Het requisitoir van officier van justitie Koos Plooy in de strafzaak tegen Volkert van 1 april 2003 loopt als rode draad door het 288 pagina's tellende boek. Doordat de publicatie geen voetnoten bevat, blijft het voor de lezer gissen welke informatie er ontleend is aan benaderde bronnen, laat staan welke. Het onderscheid tussen de persoonlijke opvattingen van Faber en van derden kan onmogelijk worden gemaakt.

Dat maakt het boek, dat komend jaar wordt verfilmd, schimmig. Ook de psychoanalytische wijze waarop de auteur in de huid kruipt van een persoon die zich in Scheveningen achter tralies bevindt, heeft iets weg van voyeurisme, inbreuk op de privacy. Maar dat is de stijl van Johan Faber, die eerder op vergelijkbare wijze boeken schreef over oud-voetballers Marco van Basten en Johan Cruyff.

Ondanks deze kritiek schonk het lezen van Wat bezielde Volkert van der G. mij een bepaalde mate van voldoening. Hoewel het plot bekend is, bouwt de schrijver door zijn gedetailleerde literaire schrijfstijl een bepaalde spanning op. Hij neemt de lezer bij aanvang aan de hand mee naar de kindertijd van Volkert in het streng gereformeerde Middelburg. Religie nam overigens binnen de familie Van der Graaf geen dominante plaats in, aldus Faber.

Op de lagere school ziet Volkert er apart uit, en is hierdoor het mikpunt van spot. Hij heeft een wat bol gezicht, 'met als opvallendste kenmerk de twee nauwe spleetjes waar zijn bleke ogen zich door naar buiten lijken te persen. Typische varkensoogjes.' Miss Piggy, zo wordt hij genoemd door sommige klasgenootjes, vanwege zijn rossig blonde haar en zijn blozende gezicht. Hetgeen bij hem regelmatig tot enorme driftbuien leidt.

'Volkert is het type leerling dat de docent snel vergeet: intelligent maar niet briljant, afkomstig uit een bescheiden milieu en schijnbaar teruggetrokken in een eigen wereld, waarin school alleen maar noodzaak is', schrijft Faber. Volkert heeft 'linkse' standpunten, maar uitgesproken politiek bewust is hij niet. Al op vroege leeftijd besluit hij geen vlees te eten. Rond zijn negentiende jaar weert hij alle dierlijke producten, en wordt veganist.

Buiten schooltijd om deelt hij met zijn vader de liefde voor de natuur en voor vogels in het bijzonder. Op 15-jarige leeftijd - Volkert zit inmiddels op het atheneum in zijn geboortestad - wordt hij vrijwilliger bij Stichting Vogelopvang Walcheren. Zijn eigenzinnige karakter blijkt er de oorzaak van dat hij na korte tijd weggestuurd wordt bij het project.

Hij zou teveel heibel veroorzaakt hebben, bijvoorbeeld door op te komen voor de muizen in zijn verweer tegen het plaatsen van muizenvallen. Volkert interpreteert zijn gedwongen vertrek bij de vogelopvang natuurlijk anders: de manier van werken bij de vogelopvang Walcheren druist in tegen zijn principes, en heeft dus niets met zijn confronterende karakter te maken.

Droevendaal
In 1987 verlaat Volkert zijn ouderlijk huis om milieuhygiëne te gaan studeren aan de Landbouwuniversiteit in Wageningen. In korte tijd breekt er voor hem een compleet ander leven aan, daar hij zich nu temidden van gelijkgezinden bevindt. 'In de discussies die ze onderling voeren, ontpopt Volkert zich tot een scherp debater, met uitgesproken standpunten, al slaat hij soms op een eigenaardige manier door. Hij kan een verkeerde opmerking al snel als een belediging opvatten; zijn definitie van een provocatie blijkt ruim.'

Na wat omzwervingen langs studentenhuizen en –kamers, komt hij op 20-jarige leeftijd in de studentencomplex vrijstaat Droevendaal in Wageningen terecht, een soort enclave voor alternatieve studenten. Volkert heeft zich dan al lang en breed aangesloten bij dierenwelzijnorganisaties als de NBBV (anti-vivisectie) en het Interuniversitair Overleg Diergebruik. Tevens wordt hij lid van de lokale afdeling van Lekker Dier.

Daarnaast maakt hij deel uit van een handjevol Wageningse dierenactivisten, waaronder Sjoerd van der Wouw en Monique Bestman, eveneens studenten aan de Landbouwuniversiteit en woonachtig in dezelfde barak als Volkert. Volgens de auteur vormde Volkert samen met Sjoerd en Monique 'waarschijnlijk de kern van een Wageningse 'cel' van het Dierenbevrijdingsfront (DBF).'

Met overtuigend bewijs hiervoor komt Faber niet, behalve dan dat er in de huidige woning van Volkert in Harderwijk bij een huiszoeking na de moord op Fortuyn een arsenaal aan actiemateriaal en –lectuur is aangetroffen dat onlosmakelijk verbonden lijkt te zijn aan het werk van het DBF: chemicaliën voor brandbommen, een handgeschreven boodschappenlijstje voor het maken van TNT, portofoons, bivakmutsen, een kookwekker, scanners, Anarchistisch Kookboek met o.a. bomrecepten, handboek tegen de smeris, RAF- en CCC-pamfletten, een wapenboek, plattegronden van nertsfokkerijen waarop aangegeven op welke plekken de omheining het beste doorgeknipt kon worden, etc.

Tevens herbergde de garagebox in Harderwijk een pindakaaspot met 35 condooms, gevuld met een 'explosief brandbaar' mengsel van kaliumchloraat en suiker. De mengsels moeten ergens tussen 1988 en 1998 zijn geproduceerd. Na toevoeging van het eveneens bij Volkert aangetroffen zwavelzuur zou het mengsel in een kwartier tot een half uur spontaan in brand vliegen: brandbommen met een tijdmechanisme. Volkert zou het brandbare materiaal al in bezit gehad hebben toen hij in barak 39 op Droevendaal woonde.
Nachtelijke acties

De acties van de Wageningse DBF-cel in 1989 behelzen in de ogen van de schrijver aanvankelijk het weghalen van kippen op een kippenfarm en beagles uit het fokbedrijf Harlan. Volgens Faber veroorzaken loslopende kippen en een beagle de nodige overlast onder studenten die woonachtig waren naast barak 39. Volkert zou samen met Monique ook bijna brand hebben gesticht, maar de poging om in de buurt van Wageningen een aantal vrachtwagens van vleesbedrijven aan te pakken, mislukt nadat ze worden betrapt en weten te vluchten.

Op avontuurlijke wijze wordt de inzet van onze Wageningse DBF'er beschreven. 'De overdag zo kleurloze Volkert leek echter in zijn element tijdens de nachtelijke expedities, alsof hij er juist extra energie van kreeg. In zijn gretigheid ging hij bijna altijd voorop – als het aan hem lag, zou hij in zijn eentje een hele boerderij leeghalen.'

Op Droevendaal wordt ook het idee geboren om, in navolging van een milieuactivist uit Twente, bezwaarprocedures in te dienen tegen milieuvergunningen voor veehouders die hun bedrijf wilden uitbreiden. In 1992 richten Volkert en Sjoerd Vereniging Milieu-Offensief (VMO) op, een bureau dat binnen korte tijd uit zal groeien tot een uiterst venijnige luis in de pels voor de naar economische groei snakkende intensieve veehouderij. De een na de andere bezwaarprocedure leidt tot het dwarsbomen van uitbreidingsplannen.

Johan Faber acht het overigens niet aannemelijk dat Volkert door het werk voor VMO van de ene op de ander dag gestopt is met de ondergrondse bevrijdingsacties. 'Volkert moet zich hebben gerealiseerd dat het bureauwerk eigenlijk indruiste tegen de natuurlijke impuls van de activist. In feit deed hij met VMO wat de inspectie eigenlijk zou moeten doen: erop toezien dat iedereen zich aan de wet hield.'

Pistool
Jarenlang boekt VMO resultaat, hetgeen tot flinke irritatie leidt onder gedupeerde boeren. Volkert geeft in gesprekken met boeren dan ook geen duimbreed prijs, in tegenstelling tot Sjoerd die wat subtieler te werk gaat. In sommige gevallen leidt de bemoeienis van VMO tot represaillemaatregelen, zoals een omver gegooide auto van Volkert, en een inbraak op het kantoor van VMO waarbij het dossier van een nertsfokker wordt ontvreemd. VMO zou ook dreigbrieven hebben ontvangen.

Het zouden volgens Faber dit soort intimidatiepraktijken zijn geweest, die Van der Graaf ertoe hebben aangezet zich in 1996 een pistool aan te schaffen op de zwarte markt. September 1999 nam onze juridisch expert, ongetwijfeld moe van het doodsaaie papierwerk, weer eens deel aan een bovengrondse actie tegen een bijeenkomst van nertsenfokkers. Op het verzamelpunt krijgen de circa veertien dierenactivisten vreselijk klop van een groep bontfokkers. Volkert blijft hierbij ongedeerd. Het antwoord op de vraag of deze gebeurtenis een rol heeft gespeeld voor het motief om Fortuyn te vermoorden, laat Faber open.

Wél zou Van der Graaf boos geworden zijn om Fortuyn, die eind 2001 in een interview met Milieudefensie Magazine de milieudeskundige Lucas Reijnders een 'griezel' heeft genoemd, terwijl hij later in een tv-interview te kennen gaf tegen een nertsenverbod te zijn. De (naïeve) stoïcijnse wijze waarop Volkert de moord vervolgens voorbereidt, bezorgt de lezer koude rillingen. Volkert voelt zich dermate superieur, dat hij zich niet voor kan stellen dat hij daarbij zal worden opgepakt. Zelfs aan een adequate vluchtroute wordt niet gedacht.

Volgens Faber heeft Volkert jarenlang in een soort parallelle wereld geleefd, waarin het onderscheid tussen 'legaal' en 'illegaal' niet aan de orde was. De stap om tot de moord te komen, was voor Volkert dan ook niet al te groot. Na zijn daad zweeg de dader wekenlang, om uiteindelijk in zijn verklaring aan de officier van justitie kenbaar te maken dat hij Fortuyn als een groot gevaar voor de samenleving zag, dat gestopt moest worden.

Faber concludeert daarentegen dat het Volkert enkel om het dierenwelzijn was te doen, dat mogelijkerwijs verder achteruit was gegaan indien Fortuyn aan het kabinet deel had genomen. Wat Volkert nu werkelijk bezield heeft om te komen tot zijn daad, zullen we waarschijnlijk nooit te weten komen.

Titel: Wat bezielde Volkert van der G.
Auteur: Johan Faber
Uitgever: Nijgh & Van Ditmar
ISBN: 9789038890753
Prijs: 17,50