Brecht De Smet, Jelle Versieren15 februari 2009 – 22:21

Tegenover een voor iedereen aanvaardbaar conservatisme plaatst De Wever een karikatuur van “progressief” denken en handelen. Zowel nazisme als marxisme beschouwt hij als “de meest progressieve ideologie die de mensheid ooit heeft voortgebracht”, aangezien beide wereldbeschouwingen zich afzetten tegen de “traditionele maatschappij” en de maakbaarheid van de samenleving voorstaan. Via een vergelijking die logisch en historisch kant noch wal raakt, “bewijst” hij dat nazisme en marxisme twee kanten van dezelfde utopische medaille zijn. Naast een aantal vreemde gedachtekronkels – zo noemt hij het nazisme internationalistisch en historisch-materialistisch – gaat ook de kern van zijn argument de mist in. Eerder dan een variant van “progressief links” is het nazisme immers een uitwas van rechts conservatisme. De algemene historiografische consensus stelt dat het nazisme niet kon gedijen zonder de specifieke Duitse politiek-sociale situatie in de 19de eeuw. Het Wilhelmiaanse keizerrijk verheerlijkte een apolitiek conservatisme, waarbij de intellectuele kaders zich tegen de Verlichtingsidealen afzetten. Het Duitse burgerdom reageerde fel tegen de “vreemde” invloed van het Franse universalisme en verloor zich in mystificaties van volk en ras. De belangrijkste exponenten waren de nationaal-conservatieven, die de ideologische baanbrekers waren voor een inerte stratificatie van de maatschappij. Een openlijke aanval op de progressieve verbreding van democratische rechten ging hand in hand met een vernieuwde aanbidding van het aristocratisch “uitzonderingsrecht”; het gezond verstand van de elite zou uitmaken wat al dan niet in een harmonieuze samenleving thuishoorde. De nazi-jurist Carl Schmitt radicaliseerde dit oorspronkelijk conservatieve idee van uitzonderingsrecht voor zijn nazistische broodheren. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Heinrich Himmler met gemak grote drommen aristocraten kon overtuigen de SS te vervoegen.

Wat de “progressieve” kritiek van de nazi's op het financieel kapitaal betreft; een historische vergelijking tussen keizerlijk Duitsland en het naziregime schetst een volledig ander beeld. Eind 19de eeuw werd de Duitse economie door een oligopolie van kartels en “Finanzkapital” gedomineerd. Dankzij het lobbywerk van staalmagnaat Thyssen en kolenbaas Kirdoff kreeg Hitler gehoor in deze kringen, die hij sociale rust, de uitschakeling van “joodse concurrenten” en een einde aan de woelige Weimarperiode aanbood. Hitler, het nationaal-conservatisme en de Duitse “robber barons” trokken aan hetzelfde zeel. Het nazisme wilde de sociale verhoudingen op de werkvloer niet veranderen, maar pleitte juist voor een verdere institutionalisering via keiharde arbeidsdiscipline.

Elke politieke stroming probeert een impact op de samenleving te hebben en deze volgens haar recepten te veranderen of bij te sturen. De aanslag van de conservatief Claus Von Stauffenberg op Hitler, die De Wever in zijn opiniestuk aanhaalt, drukt het verlangen uit van een terugkeer naar het verleden, maar zonder politieke actie, zonder een poging de samenleving opnieuw te veranderen, blijft deze wens bij passieve weemoed. Om veranderingen tegen te houden en tradities te beschermen moeten ook conservatieven actief ingrijpen op het politieke proces en zij affirmeren daardoor, ironisch genoeg, het uitgangspunt waartegen zij zich verzetten, namelijk de maakbaarheid van de samenleving. In de lange twintigste eeuw deinsden conservatieven tenslotte niet terug voor een elitaire invulling van de maakbare samenleving; eugenetica was bij alle Europese conservatieve strekkingen populair, zoals het historisch onderzoek van Gie van den Berghe (“De mens voorbij”) aantoont.

Onder de vage noemer van “progressieve ideologieën” gooit De Wever onderdrukkende en emancipatorische bewegingen op één hoop. Historische verwezenlijkingen die de uitkomst zijn van een bevrijdende strijd tegen de “traditionele samenleving” – zoals algemeen stemrecht, gelijke rechten voor vrouwen, betere werkomstandigheden, de vrijheid van meningsuiting – worden retorisch gelijkgeschakeld met de wandaden van repressie en massamoord. Ideologische vernieuwingen en tradities vallen echter niet simpelweg op te delen in de twee ideaaltypische categorieën van conservatief en progressief, maar moeten gekaderd worden binnen concrete politieke projecten. Een nationalistisch discours bijvoorbeeld is op zich progressief noch conservatief; de bevrijdende of onderdrukkende inhoud van elk nationalistisch verhaal hangt af van de concrete belangen die het dient en de context waarin het wordt geformuleerd. Verhult de Wevers surrealistische aanval op het begrip “progressief” misschien de anti-emancipatorische aard van zijn nationalistisch project? Vormt zijn gekende afkeer voor mei '68 een belemmering voor genuanceerde uitspraken over de maakbaarheid van de samenleving? Of slaat hij de bal gewoon mis en is hij echt niet “de slimste mens”?