Kristof Decoster01 april 2009 – 10:27

De jongste weken werden verschillende ballonnetjes opgelaten over zaken die idealiter in het onderwijs meer aan bod zouden moeten komen. Vlot Frans spreken bv. (Vandenbroucke wil de eindtermen in het basisonderwijs in die zin aanpassen), meisjes zouden volgens VBO gedelegeerd bestuurder Rudi Thomaes dan weer verleid moeten worden om een meer wiskundig-wetenschappelijke richting te volgen in de 'war for talent' (ben ik echt de enige die de kriebels krijgt bij die term ?). In een ietwat verder verleden opperden een paar liberale excellenties ook al de idee dat Chinees deel zou moeten uitmaken van het curriculum van onze tieners. Onderliggende rode draad in al die voorstellen (al wil ik dat nuanceren voor VDB): efficiëntie, competitiviteit en performantie, streven naar excellentie, we moeten 'de beste zijn in de wereld'. Niets nieuws onder zon dus, en dat in een fundamenteel gewijzigde internationaal-economische context. Eentje waarin we met zijn allen staan te kijken op de puinhoop waar die mantra's ons naartoe gevoerd hebben. En dan wil ik het nog niet hebben over het feit dat we boven onze ecologische stand leven. Gaan we ons echt opnieuw door economen, bedrijfsgoeroe's en technocraten de les laten spellen, en onderwijs ook in de 21ste eeuw stroomlijnen volgens de eisen van de markt ?

Dao de Jing

Laat ons het dus over een andere boeg gooien. In deze wereld globaliseert zowat alles de jongste decennia, waarom gooien we dus ons onderwijs niet helemaal open voor tijdloze wereldinzichten en wijsheden? Waarom ons voor een ‘algemene vorming’ beperken tot Plato, de Bergrede, Teilhard de Chardin, 'An origin of species' of 'le Petit Prince', waarom niet ook de 'Dao de jing', sufi-teksten of de Upanishaden ? Of Indiaanse of Afrikaanse wijsheid, Thich Nhat Hanh en J. Krishnamurti ? Het is niet omdat ze in Indië en China op dit ogenblik met onversneden enthousiasme een groot deel van hun eigen traditie overboord gooien, en het Westen vervoegen in de race naar vooruitgang en welvaart, dat er geen waardevolle zaken zouden instaan, die ons een andere en broodnodige lens op de werkelijkheid kunnen verschaffen. Andere mensen in Vlaanderen (bv. Ton Lathouwers of comparatief filosoof Ulrich Libbrecht) hebben elders een eloquent pleidooi gevoerd in dit verband.

Laat me duidelijk zijn, het is niet de bedoeling dat we bij het verlaten van het secundair onderwijs allemaal swami's met lange baarden worden die devoot 'Ohm' staan te chanten of naar Indische ashrams trekken om er in witte gewaden te beginnen dwepen met de een of andere Sai Baba. Of dat je lagere school-leerlingen een vipassana-meditatie voorschotelt, en kleuters inwijdt in de geheimen van chakra's. We hoeven niet allemaal als Mahatma Ghandi of Ramakrishna door het leven. Wat ik wel wil zeggen: zelf had ik graag op pakweg 16-jarige leeftijd al met wereldwijsheid in contact gekomen, voorbij de clichés over karma en reïncarnatie, die je standaard wél aangeleverd worden in een paar vrijblijvende lessen. Nu gebeurde dat pas veel later. Het zou verdomme niet mogen dat velen onder ons bij ‘het grote voertuig’ meteen denken aan een Hummer en bij 'het kleine voertuig' aan de Tata Nano. Waar zijn we eigenlijk bang voor? Mijn leraar godsdienst was twintig jaar geleden al niet te beroerd om ons Nietzsche en Schopenhauer voor de kiezen te gooien (waarvoor dank trouwens).

Van Rompuy

Het lijkt er soms op alsof we Oosterse wijsheid reserveren voor de hoger opgeleiden en intelligentsia (denk aan Patricia de Martelaere of onze premier ), of nog voor zweverige New age types, die zweren bij lichtkracht, aardstralen en spirituele leraars. Van Rompuy is dus in aardig gezelschap. Velen onder ons doorbladeren wel eens glossy lifestylemagazines of belanden op een onbewaakt ogenblik op de afdeling Esoterie in boekenshops. Maar de meesten komen pas in contact met oosterse levenskunst –en filosofie na een crisis, midlife, burnout of erger (zie de populariteit van Mindfullnesstechnieken bv), lang nadat ze hun leven een bepaalde wending hebben gegeven. En dat is ronduit spijtig.

Ik ben er van overtuigd dat we het beste van het Westen (drive, streven naar vooruitgang, wetenschappelijke rigoureusheid, rationaliteit, Verlichtingswaarden ) zullen moeten zien te verenigen met wijsheid uit de rest van de wereld in een synthese, willen we de uitdagingen die op ons afkomen kunnen beantwoorden. Het is hoog tijd om een westerse focus te vervangen door een meer mondiale. Anders zijn we de spreekwoordelijke vogel voor de kat. Resources zijn niet onuitputtelijk in deze wereld, en oog voor duurzaamheid kweek je helaas niet vanzelf. We moeten de mystieke verwondering over de natuur en het universum waar we in leven terug proberen te vinden, voorbij de oogkleppen die ons allemaal parten spelen.

Eddy Planckaert

Voor onze jeugd zie ik eerlijk gezegd enkel voordelen, een en ander kan ook naadloos ingepast worden in het huidige curriculum (cfr. onderwijsprioriteiten als sociale vaardigheden, opvoeden tot burgerzin, milieu-educatie, zelfs muzisch-creatieve vorming (zie 'Ohm')). In een tijd waarin meer en meer jongeren met psychologische problemen kampen of gewoon door het lint gaan, en kinderen soms snoeihard zijn voor elkaar, kan een dosis wereldwijsheid, druppelsgewijs en op boeiende wijze gebracht, kinderen misschien milder maken voor elkaar en voor zichzelf. Allicht gaan ze het uitproesten, als ze in de les LO tai ji of yoga aan het uitproberen zijn, op ergonomische wijze een zazen-houding uitproberen, of als ze op zee-, berg- en bosklassen in de beste Eddy Planckaert stijl bovenop een bergtop of diep in het woud met wapperende haren harmonie proberen te vinden met de natuur rondom hen. Maar uiteindelijk zullen ze misschien iets van de mystieke verwondering behouden die wij grotendeels verloren zijn en meer inzicht krijgen in zichzelf, als onderdeel van levenskunst zeg maar. Dit kan een antidotum vormen tegen de ratrace en het manische tempo waarin de samenleving verandert. Het lijkt me geen overbodige luxe. Spirituele zweverigheid, idealisme of gewoon naïef, zeg je ? Helaas. Voor wie het nog niet begrepen heeft: het gaat ondertussen om overleven en globale rechtvaardigheid. Zoals Libbrecht elders stelde: we zijn allen behalve individuen ook 'schakels in een ketting'. En bij de transitie naar duurzaamheid en een planetaire ethiek van verbondenheid (cfr. Peter Tom Jones) maken we beter gebruik van alle middelen die ons door de eeuwen heen aangeleverd werden. Indianen en Tibetanen deden het ons voor. We mogen ons terecht op de borst kloppen omdat ‘Earth Hour’ zo’n daverend succes is geworden in ons land, maar het is slechts het begin.