Het begon al goed, daar in Trinidad en Tobago. Zes presidenten en regeringsleiders, namelijk Lula da Silva van Brazilië, Harper van Canadá, Michelle Bachelet van Chili, Evo Morales van Bolivia, Felipe Calderón van México en Daniel Ortega van Nicaragua werden drie uur gegijzeld in hun vliegtuigen op de snikhete landingspiste om de aankomst van de president van de VS vlekkeloos te laten verlopen.

“We moesten wachten, de keizer was aangekomen” was het commentaar van Ortega later op de Cubaanse televisie, “Een gebrek aan respect vind ik dat!”. Het was in elk geval een betekenisvolle aanzet voor een top waar Obama de star moest van worden.

De ALBA-landen - Venezuela, Cuba, Honduras, Dominica, Bolivia en Nicaragua - waren vlak vóór de top van de OAS in Cumaná, Venezuela, bijeengekomen om positie in te nemen ten opzichte van de “gezamenlijke slotverklaring” van de OAS-top. Ze verwezen de voorbereidde tekst naar de vuilnisbak.

Volgens de ALBA-landen geeft die slotverklaring geen enkele aanzet tot een oplossing voor het belangrijkste probleem, namelijk de economische crisis van het neoliberaal systeem waar vooral de arme landen slachtoffer van zijn. Bovendien betwisten ze uiteraard de uitsluiting van Cuba uit dat forum.

Eigenlijk zijn er twee landen geen lid van de OAS: Puerto Rico dat onder bezetting van de VS leeft en Cuba dat er in 1962 uitgegooid werd – onder druk van de VS – wegens communistisch.

Evo Morales kon niet laten om nog eventjes te provoceren, daar in Venezuela. “Ik verklaar mezelf marxist, leninist, communist, socialist! Eens zien of ze me straks uit de OAS gooien…”

De top
De hele bedoening in Trinidad en Tobago ging bijna volledig achter gesloten deuren door. De toegang van de pers was streng gecontroleerd. De verslaggeving over het eerste optreden van Obama in Latijns-Amerika - de gedoodverfde achtertuin die alsmaar verder wegglipt uit de invloed van de VS - werd stevig onder controle gehouden.

De VS zien zich onder druk van hun gezichtsverlies op militair en economisch vlak, het verlies van de suprematie van de dollar en hun tanende populariteit op het continent genoopt om dát in te zetten wat hen nog overblijft: hun media-overmacht.

Toch konden die maatregelen niet vermijden dat de teneur van de bijeenkomst snel bekend raakte. Cristina Fernández de Kirchner, presidente van Argentinië, was de eerste die het woord kreeg. Ze zette meteen de toon. Ze riep de VS op tot samenwerking in plaats van overheersing en centreerde haar betoog vooral op de opheffing van de economische blokkade tegen Cuba.

“De blokkade van ons zusterland Cuba is een anachronisme” aldus Kirchner. Daniel Ortega deed er in naam van de Centraal-Amerikaanse landen en in naam van de ALBA nog een schepje bovenop. Ook hij uitte kritiek aan het adres van de VS voor het isolement van Cuba door de opeenvolgende VS-regeringen de laatste 50 jaar. “Een bijeenkomst waar twee grote afwezigen zijn weiger ik ‘Top van de Amerikas’ te noemen”, aldus Ortega.

Hij herinnerde er de toehoorders aan dat op de top van Latijns-Amerikaanse landen in Brazilië in december 2008 de blokkade tegen Cuba unaniem veroordeeld werd. Tenslotte bracht hij de onvoorwaardelijke solidariteit van Cuba met de landen van Latijns-Amerika, en speciaal die van Fidel Castro, onder de aandacht.

Obama kon er het zijne van denken. Hij had de bui ongetwijfeld voelen aankomen. Vlak vóór de OAS-top versoepelde hij een aantal bepalingen voor Miami-Cubanen die hun familie op Cuba willen bezoeken.

Op de top zelf verklaarde hij dat zijn regering de relaties tussen de VS en Cuba opnieuw wil bekijken. Hillary Clinton voegde er nog aan toe dat de blokkade-politiek ten opzichte van Cuba een mislukking was.

Als officieel standpunt is dit nieuw. Bij de herhaalde referenties naar de Cubaanse medische programma’s in Latijns-Amerika merkte Obama op dat “…dit een herinnering is voor ons in de VS. Als we enkel met die landen in contact zijn voor drugsbestrijding, dus via militaire tussenkomst, ontwikkelen we misschien wel niet die banden die in de toekomst onze invloed kunnen uitbreiden of die een positief effect hebben als we een voor ons gunstig beleid naar voor willen schuiven in de regio.”

Ter verdere inspiratie stopte president Chávez van Venezuela hem nog ‘De Aderlating van een continent’ van Eduardo Galeano in handen. Het boek, dat zijn eerste editie kende in 1971, bevat een diepgaande analyse van de plundering van Latijns-Amerika, vanaf de kolonisatie tot het einde van de 20e eeuw.

Men is er in Trinidad en Tobago alvast niet in geslaagd de vooropgestelde slotverklaring te laten ondertekenen. Dan maar met een compromisverklaring voor de dag gekomen en doen alsof iedereen erachter staat. Ook dat werkte uiteindelijk niet.

De aanwezige landen van de ALBA lieten uitdrukkelijk weten dat zij het compromis niet bijtraden. Maar de pers is gewillig… Hier hoorden we op de radio dat er geen gezamenlijke slotverklaring was omdat Obama vond dat Cuba eerst de mensenrechten moet huldigen. Dat terwijl Cuba niet deelnam wegens uitgesloten.

Cuba is overigens niet geïnteresseerd in een eventuele toetreding tot het blok. Che noemde de OAS ooit het ministerie van kolonies van de VS. “Vandaag is de OAS een lijk dat enkel nog begraven moet worden”, oordeelt Daniel Ortega, die hiermee meteen het standpunt van de ALBA-landen uitdrukt.

President van Bolivië Evo Morales

Naweeën
De hamvraag die blijft hangen na de top van de OAS draait rond de houding van de VS tegen Cuba. Komt er werkelijk een verandering? Gaan de VS conclusies trekken uit hun vaststelling dat de blokkade al die jaren niet gewerkt heeft? Uit een enquête die CNN hield op 10 april 2009, bleek dat 71% van de VS burgers een herstel van de diplomatieke relaties met Cuba willen.

Een tweede enquête op 15 april door World Public Opinion gaf aan dat 70% van de VS-burgers vinden dat ze vrij naar Cuba moeten kunnen reizen. Spijtig genoeg ziet het er op het eerste gezicht niet naar uit dat de VS veel stappen gaan ondernemen. Integendeel.

Obama stelde in de persconferentie na de top al meteen een aantal voorwaarden, vooraleer er aan een dialoog met Cuba gedacht kan worden. Wayne Smith, die als jonge VS-diplomaat in Cuba de revolutie meemaakte, later door zijn regering teruggetrokken werd en in de jaren ’70 onder Carter de eerste VS-zaakgelastigde werd in Cuba – kortom een Cuba-kenner - windt er geen doekjes rond.

“Het is absurd de bal in het Cubaanse kamp te gooien. (…) De VS-regering heeft niet eens zijn interesse geuit om gesprekken met Cuba aan te knopen. Maar ze eisen wel een geste van Cuba. Het is nochtans Cuba niet dat restricties oplegt aan reizigers uit de VS of dat een economische blokkade oplegt aan dat land. De sancties in dit verhaal zijn van de VS tegen Cuba, niet omgekeerd. Als ik de Cubanen een beetje ken, dan zullen ze in ruil voor zo weinig geen voorwaarden accepteren. Dat deden ze nooit voor niemand, en zeker niet voor Washington.”

Toen een journalist er Obama aan herinnerde dat hij in 2004 vóór de afschaffing van de blokkade was antwoordde hij onverstoord “Dat is duizenden jaren geleden!”.

Waarop Fidel in een column repliceerde: “Moeten we dan zoveel jaren wachten op een opheffing van de blokkade? Hij (Obama nvdr) heeft ze niet uitgevonden. Maar hij heeft ze wel tot de zijne gemaakt, zoals tien andere VS-presidenten dat deden. Evenals zijn voorgangers zal hij er een mislukking mee incasseren, dat kunnen we met zekerheid voorspellen.”

Katrien Deuynck is coördinator van het Initiatief Cuba Socialista en mede-auteur van De Factor Fidel (Garant, 2008)