christophe05 augustus 2009 – 12:12

Op de VN-wereldtop van 2005 schaarden de wereldleiders zich achter het principe van de 'Responsibility to protect', ondertussen bekend geworden onder de afkorting R2P. Volgens dat principe zijn staten verantwoordelijk om hun bevolking te beschermen tegen genocide, oorlogsmisdaden, etnische zuiveringen en misdaden tegen de menselijkheid.

Als ze die verantwoordelijkheid niet willen opnemen of als ze daartoe om de één of andere reden niet in staat zijn, moet de internationale gemeenschap ingrijpen onder de vleugels van de VN-veiligheidsraad. Dat kunnen diplomatieke inspanningen zijn, maar het kan ook gaan om een militaire interventie.

Voorstanders van R2P verwijzen vaak naar Cambodja, Bosnië en Rwanda. Landen waar gruwelijke misdaden gebeurden terwijl de wereld toekeek. Om dat in de toekomst te vermijden, hebben de VN het principe van de R2P nodig.

Humanitair sausje
Maar de voorbije jaren kwamen er barsten in de consensus van 2005. Tegenstanders zien in R2P een poging van Westerse mogendheden om hun militaire interventies een humanitair kleedje te geven. Eén van die critici is Miguel d'Escoto Brockmann, een Sandinistische priester en Nicaraguaanse diplomaat die in september 2008 verkozen werd tot voorzitter van de Algemene Vergadering van de VN.

Onder impuls van Miguel d'Escoto Brockmann debatteerden de leden van de VN drie dagen lang over de gevaren en kansen van R2P. Het debat werd ingeleid door een panel met vier sprekers. Drie van de panelleden – Noam Chomsky, de Belgische fysicus Jean Bricmont en de Keniaanse schrijver Ngugi wa Thiong'o – staan zeer kritisch tegenover R2P. Het vierde panellid was de Australische oud-minister van Buitenlandse Zaken Gareth Evans, wereldwijd wellicht de grootste pleitbezorger van R2P.

Volgens Evans gaat het bij R2P om een heel specifiek en welomschreven probleem. Wat moet de internationale gemeenschap doen bij grootschalige misdaden tegen de menselijkheid? “R2P gaat niet over conflicten in het algemeen, of mensenrechtenschendingen in het algemeen.”

R2P, zo gaat Evans verder, probeert ook net een middenweg te vinden tussen de humanitaire interventieplicht zoals die bepleit wordt door de Franse minister van Buitenlandse Zaken Bernard Kouchner (“droit d'ingérence”) en de soevereiniteit van landen. Bij R2P ligt de nadruk immers op de verantwoordelijkheid van alle landen die misdaden moeten voorkomen.

Evans: “De kwestie van de redactie stelt zich enkel als preventie mislukt. Militaire interventie kan enkel als allerlaatste oplossing worden beschouwd.” Dat laatste kan bovendien alleen mits goedkeuring van de VN-veiligheidsraad.

Oude discussie
Met R2P is er niets nieuws onder de zon, vonden Chomsky en Bricmont. “Discussies over R2P of het neefje humanitaire interventies worden regelmatig opgeschrikt door het gerammel van een skelet in de kast: de geschiedenis”, zo begon Chomsky zijn uiteenzetting.

Chomsky ging terug tot de zeventiende eeuw en somde een lange lijst van interventies op die allemaal verkocht werden met veel humanitaire retoriek. “De Japanse aanval op Mantsjoerije in China, de invasie van Mussolini in Ethiopië en Hitlers bezetting van delen van Tsjechoslowakije, allemaal werden ze begeleid door verheven retoriek over de plechtige verantwoordelijkheid om de beproefde bevolking te beschermen”, zei Chomsky.

Dat de retoriek de laatste decennia aan een stevige comeback bezig is, komt volgens Chomsky door de val van de Muur. Bij interventies in regio's waar Westerse belangen op het spel staan, kan niet langer gezwaaid worden met het 'rode gevaar'.

Bricmont wees op het gevaar van twee maten en twee gewichten. “Westerse regering, media en ngo's beoordelen de verantwoordelijkheid van een menselijke tragedie nogal anders afhankelijk van of het Westen vijandig of vriendelijk staat tegenover de regering in kwestie”, zei Bricmont.

Interventies zijn ook altijd unilateraal. Niemand verwacht dat Bangladesh de VS zal binnenvallen om hen te dwingen hun CO2-uitstoot terug te brengen en zo de bevolking van Bangladesh te beschermen tegen de verwoestende gevolgen van de klimaatverandering.

En waarom vallen de tienduizenden kinderen die elke dag sterven aan honger en makkelijk te bestrijden ziektes niet onder R2P? De Romein Thucydides schreef het al, zo beantwoordt Chomsky zijn eigen vraag: de sterken doen wat ze willen, de zwakken lijden wat ze moeten.

Noord en Zuid
De Keniaanse schrijver Ngugi wa Thiong'o ging dieper in op de kloof tussen Noord en Zuid. “De verdeling van rijkdom en macht tussen landen en binnen landen is de structurele basis van de instabiliteit in de wereld van vandaag en van de vele misdaden waarover we het vandaag hebben.” Elke preventie moet dus daar beginnen.

Volgens Miguel d'Escoto Brockmann was dat ook de conclusie van het debat achteraf binnen de Algemene Vergadering. “Een meerderheid van de landen is voorstander van een benadering die focust op preventie van crisissen en op het aanpakken van hun grondoorzaken.”