Geesje van Haren en Alex Wolf19 november 2009 – 14:58

De Nederlandse kenniseconomie krijgt extra stimulansen. Van der Wiel, verbonden aan de Universiteit Twente, streeft ernaar met de subsidie een nieuwe technologie te ontwikkelen waarbij moleculen als bouwstenen voor computerchips worden gebruikt. Deze methode wordt nanotechnologie genoemd.

Nanotechnologie is het containerbegrip voor wetenschappelijk onderzoek dat plaatsvindt op deeltjes van één tot honderd miljardste delen van een meter, oftewel op deeltjes van een nanometer. Ter vergelijking; dit is de verhouding van één mensenhoofd tot de wereldbol. Onderzoek in de nanotechnologie is baanbrekend omdat materie zich op nanoschaal anders gedraagt dan normaal. Neem bijvoorbeeld zilver. Van zilver is bekend dat het goed tegen schimmel werkt. De anti-bacteriologische werking van zilver is herontdekt.

“De Grieken en Romeinen bewaarden hun water en wijn in zilveren kannen. De Amerikaanse settlers deden een zilveren munt in hun melk om het niet te laten bederven. Deze houdbare werking van zilver is lange tijd vergeten, maar komt langzaam weer terug”, schreef Peter Wijlhuizen op Nano-silver.net. “Het Koreaanse bedrijf FinePolymer zit in de plastic industrie. Sinds november 2004 is het bezig met onderzoek naar de verwerking van nanozilver in hun kunststof. Ze voegen nu zilver (grootte: enkele tientallen nanometers) toe aan hun kunststof. Ondanks de kleine hoeveelheid is de anti-bacteriologische werking zeer sterk. Eten in een container van nano-zilverplastic blijft beduidend langer houdbaar dan in een normale container. Onderzoek heeft aangetoond dat er na 15 dagen geen zilver van het plastic in het eten is getrokken.”

In hoeverre deze technologie veilig is, is nog niet aangetoond. Onzeker is of nanodeeltjes schade toebrengen aan mens en milieu. Zo is het onduidelijk wat de werking is van de toegevoegde zilverdeeltjes in de bovengenoemde verpakkingen nadat deze op een afvalberg belanden. De nanodeeltjes blijven namelijk doorgaan met het doden van bacteriën, inclusief de goede. Het reactievermogen van een deeltje duurt lang omdat het proces op een zeer kleine schaal gebeurt.

De zilverdeeltjes worden ook in ondergoed gebruikt. Door het wassen van het textiel kunnen deze deeltjes in het milieu terecht komen. Het is niet zeker welke consequenties dit heeft. Recent onderzoek van Zhiqiang Hu aan de Amerikaanse universiteit van Missouri heeft aangetoond dat nanozilver in water ook goede bacteriën doodt. Dit is volgens de onderzoeker reden tot bezorgdheid.

Zhiqiang Hu is niet de enige die vraagtekens heeft bij nanotechnologie. Friends of the Earth, een coalitie van milieuorganisaties uit Australië, Europa en de Verenigde Staten probeerden vorig jaar alle ontwikkelingen een halt toe te roepen. Zij verzochten te wachten totdat de impact van deze technologie is onderzocht. De organisaties schreven in 2008 een rapport waarin zij aan de hand van diverse onderzoeken de negatieve effecten van nanodeeltjes aantonen. Zo zou het DNA en andere cellen in het menselijk lichaam kunnen beschadigen. Het zou de verdedigingsmechanismen van het lichaam kunnen omzeilen. Op deze manier krijgen ziekten meer kans zich te ontwikkelen.

Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) houdt de ontwikkelingen rond nanotechnologie in de gaten. Ook zij zijn bezorgd: “Die zorg richt zich vooral op de mogelijke risico’s van vrije, slecht afbreekbare synthetische nanodeeltjes. Het is onduidelijk of en in welke mate mens en milieu worden blootgesteld aan die deeltjes. Als blootstelling plaatsvindt, dan is niet goed bekend hoe die deeltjes zich gedragen.”

In hun rapport uit 2008 citeert het RIVM het Amerikaanse onderzoek Safe handling of nanotechnology: “Het is duidelijk dat nog veel kennis ontbreekt om de risico’s van nanomaterialen voor mens en milieu in te schatten. Er zijn vele honderden producten op de markt en zal dit aantal in de komende jaren nog fors stijgen. (..) Analyses hebben laten zien dat het zeker nog 5 à 10 jaar zal duren voordat voldoende kennis is gegenereerd om risico’s van nanomaterialen even goed in te kunnen schatten als risico’s van chemische stoffen niet in nanovorm.”

Met de subsidie voor Van der Wiel kan onderzoek gedaan worden naar de nieuwe ontwikkelingen op het gebied van nanotechnologie. Dit sluit perfect aan bij de visie van het huidige kabinet. Deze ziet vooral de enorme potentie voor de Nederlandse kenniseconomie. Tegelijkertijd streeft het naar veiligheid. In de kabinetsvisie van 2006 staat: “Nanotechnologieën brengen, naast risico’s voor gezondheid en milieu, ook ethische en juridische vragen met zich mee.”

Nanotechnologie maakt het mogelijk om computerchips zo klein te maken dat deze in het menselijk brein geplant kunnen worden. Dit is de neurochip. Deze kan de intelligentie en het geheugen verhogen of de wil beïnvloeden vanaf afstand. Dertig procent van het nanobudget van de Verenigde Staten wordt besteed aan defensiedoeleinden. In een rapport van de Nederlandse Gezondheidsraad van 2006 is te lezen dat in de Verenigde Staten wordt gewerkt aan implantaten voor soldaten ter vergroting van de stressbestendigheid of reactiesnelheid. “Inmiddels is het gelukt om ratten door middel van brainpower hendels te laten bedienen en apen de cursor van een computer of een robotarm”, schrijft de Gezondheidsraad.

Een positief aspect van nanotechnologie is de bijdrage in de strijd tegen kanker. In 2005 voerde een Berlijns militaire ziekenhuis een experiment uit. Veertien patienten met een fatale hersentumor kregen nano-ijzerdeeltjes ingespoten . De deeltjes drongen binnen in de tumorcellen. Door middel van een magnetisch veld werden de deeltjes daarna verhit. De hoge temperatuur schakelde de natuurlijke herstelmechanismen in de tumorcellen uit. De hersentumor werd nu meer vatbaar voor andere behandelingen zoals chemotherapie of bestraling. “De nanotherapie is nog niet helemaal waterdicht. De lever en de milt blijken onbedoeld gretig de metalen nanodeeltjes op te stapelen”, schreef medinews.be over deze behandeling.

In California wordt momenteel onderzocht of gouden nanobolletjes de uitkomst bieden. De gouden deeltjes hechten zich aan tumoren en verbranden kankercellen door warmte van infraroodstraling aan te trekken. Het voordeel van deze methode zou moeten zijn dat de nieren de deeltjes op natuurlijke wijze uit het lichaam filteren.

Nieuwe technologiën kosten veel geld. Geen van de vermogende landen blijkt hierop te willen bezuinigen. Nano is hét toverwoord voor grote subsidies. Een nieuwe goudkoorts lijkt de landen te besmetten. De V.S. en Japan graven diep in het nanogebied, op de voet gevolgd door China en Rusland. In 2006 bedroeg de omzet van nanotechnologische producten wereldwijd meer dan 40 miljard euro. In 2010 zal dat naar verwachting 450 miljard euro zijn en in 2014 2.000 miljard euro. Europa neemt 25 procent voor zijn rekening.

Jaarlijks besteedt de Nederlandse overheid zo’n 155 miljoen euro aan nanaotechnologische projecten. Investeringen in risicoanalyse blijven echter ver achter. Het televisieprogramma Radar meldde dat in 2008 van de totale investering door de Nederlandse regering in nanotechnologie 1,6 procent werd besteed aan risico-onderzoek. Dit terwijl Nederlandse politieke partijen het er kamerbreed over eens zijn dat risicoanalyse van groot belang is.

Na de uitzending van Radar vond er op 9 juli jongstleden in de Tweede Kamer algemeen overleg plaats. CDA-Kamerlid Blanksma-van der Heuvel stelde dat: “Het onderzoek naar risico’s moet voorgaan op de mogelijke frustratie van innovatie. Als er ook maar één ding fout gaat in de hele nanotechnologie, dan zijn wij weer terug bij af. Het is belangrijk om te investeren in het risico-onderzoek.”

Door minister Van der Hoeven van Economische Zaken wordt geld niet structureel beschikbaar gesteld. “Dat kan niet en dat geld is er ook niet”, zegt Van der Hoeven in het algemeen overleg. “Op dit moment wordt gezorgd voor financiering voor de komende vier jaar. Wat erna gebeurt, is aan een volgend kabinet. Hoe vervelend het is om te moeten zeggen. Door geld beschikbaar te stellen, stellen wij veilig dat het onderzoek doorloopt.” PVV-kamerlid Graus interpreteert deze uitleg van de minster alsof het bedrijfsleven en wetenschappers de risico’s vooral zelf moeten analyseren en reguleren. “Wij kunnen een slager niet zijn eigen vlees laten keuren. De regering moet verantwoordlijk zijn voor onderzoeksanalyses en mogelijke risico’s voor de volksgezondheid”, aldus Graus.

De Franse en Duitse overheden voeren publieke debatten over de voor- en nadelen van nanotechnologie. Daarentegen is het erg stil rondom de Nederlandse regering. Zo stelde SP-kamerlid Gesthuizen: “Ik vraag mij af waarom het kabinet in eerste instantie vertrouwt op de vrijwilligheid van het bedrijfleven. Dan komt het wel goed. Pas als dat niet lukt, wordt ingegrepen. Dat baart ons grote zorgen. Ik kan mij voorstellen dat partijen, die vinden dat het de verkeerde kant opgaat, de noodklok gaan luiden. Dan hebben wij de poppen aan het dansen, want dan worden mensen bang voor nanotechnologie.”

In Frankrijk is de situatie heel anders. Begin deze maand is de overheid begonnen om nanotechnologie bekend en landelijk bespreekbaar te maken. Vooral het gebruik van nanodeeltjes in consumentenproducten zoals zonnebrandcrème en cosmetica stuit in Frankrijk op veel weerstand. Zij achten de risico’s voor de volksgezondheid en het milieu onvoldoende uitgesloten. Ook in Duitsland is de dialoog op gang gekomen. Burgers worden aangeraden om ʻnanoproductenʼ in de schappen te laten liggen. Er is alleen één probleem. Het is niet verplicht is om te melden of nanodeeltjes in een product verwerkt zijn. Dus weten consumenten niet welke producten zij moeten mijden. Nanodeeltjes zijn met het blote oog niet waarneembaar. In voedsel, drank, make-up, ondergoed, kleding, computers, fietsen en tennisrackets, nanodeeltjes zijn overal.

http://www.verspers.nl/?categorie=9&soort=artikel&id=277