Veel Europese landen proberen zich te spiegelen aan het Zweedse welvaartsmodel. Het Scandinavische land is lang het schoolvoorbeeld geweest van een bijna volledige tewerkstelling. “Ik zal jullie allemaal een beetje moeten teleurstellen”, zo begint Stefan Sjöberg van het Zweedse Centrum voor Sociaal Marxistische Studies. “Begin jaren ’90 zag de situatie er inderdaad zeer goed uit, met slechts 3 procent werklozen. Op twee jaar tijd steeg de werkloosheid echter tot 10 procent. Als je dan de onzichtbare werklozen er nog bijtelt, kom je gemakkelijk aan 15 procent. Zweden is niet langer het werknemersparadijs”, aldus Sjöberg.
Zeker bij de stijgende groep immigranten en de Zweedse jongeren groeit de werkloosheid steeds verder.

In Polen is de situatie er erger aan toe. 40 procent van de armen zijn jonger dan negentien en slechts 20 procent van de bevolking is zeker van een toekomst zonder financiële problemen. Volgens de Poolse Joanna Gwiazdeka is de grootste angst bij de Polen het risico om zonder werk te vallen. “Er vallen veel ontslagen zonder dat er een sociaal programma is voorzien. Zeker bij de mijnarbeiders wordt het risico om onder de armoedegrens te vallen steeds groter.”
Door de arbeidsvlucht begint er toch verandering in de situatie te komen. “De overheid beseft dat ze dringend sociale maatregelen moet nemen om haar werknemers te behouden, anders is de arbeidsvlucht niet meer onder controle te houden”, zegt Gwiazdeka.

Basisinkomen vs werkgelegenheid

Katja Kipping van het Netwerk Basisinkomen probeert de situatie te nuanceren en duidt het belang aan van een basisinkomen. “De mensen hebben vooral angst om wat er met hen zal gebeuren als ze hun job verliezen. Ze hebben schrik om in de vicieuze cirkel van armoede terecht te komen. Daarom is het invoeren van een onvoorwaardelijk basisinkomen een goede oplossing”, aldus Kipping.
Mensen een basisinkomen geven, zorgt er volgens haar ook voor dat ze meer betrokken geraken in het maatschappelijk en politiek leven. “Verschillende mensen willen naar Rostock komen om hun ongenoegen te uiten, maar hebben daar de middelen niet voor.”

“De kracht van de vakbonden neemt steeds verder af”, waarschuwt vakbondsman Horst Schmitthenner van IG Metal. “Door allerhande ontslagpremies en door een basisinkomen gaan arbeiders steeds minder strijden voor het behoud van hun job. We moeten ons focussen op de strijd tegen werkloosheid. Ook de zware werkdruk van de arbeiders mogen we niet uit het oog verliezen.”
In Europa is er een nieuwe situatie ontstaan. De arbeiders zijn vooral bang hun job te verliezen. “Veel werknemers zijn bereid om voor een lager loon een baan aan te nemen. Blijven werken is belangrijker dan een goede uitkering. Het gaat niet alleen om het geld, maar ook om een sociale betrokkenheid”, aldus Schmitthenner.

Katja Kipping: “Een onvoorwaardelijk basisinkomen invoeren.”

Horst Schmitthenner: “Blijven werken is belangrijker dan een goede uitkering.”

Investeren in de mensen

Een heel andere visie krijgt het publiek van Dieter Klein van de Rosa Luxemburg Stichting. Hij tracht het probleem ideologisch te schetsen. “De staat beweert dat er niet genoeg geld is om de kloof tussen rijk en arm te dichten. Dat is een leugen. In Duitsland zijn er 4500 miljonairs. Daar zit volgens mij genoeg kapitaal dat we kunnen investeren in werkgelegenheid.”
Kapitaal afkomstig van beursspeculaties of georganiseerde criminaliteit, wordt niet geïnvesteerd in de mensen. “Zeggen dat armoede normaal is, is verkeerd. Marx zei ooit dat de échte rijkdom de mensen zelf zijn. Dáár moeten we in investeren.”
Dieter Klein begrijpt de beide standpunten rond het basisinkomen. “Een basisinkomen is belangrijk, maar het zorgt voor een tweestrijd. Het is vernederend om altijd in de rij te moeten staan voor een uitkering, maar het recht op werken mag geen plicht worden.”

Katja Kipping is het daar mee eens. “Je kan mensen niet verplichten altijd beschikbaar te zijn voor de arbeidsmarkt. De schaamte is soms groot bij mensen die zinloos en absurd werk moeten uitvoeren.”

Ook Stefan Sjöberg vindt dat er een heel ander perspectief is ontstaan. “Je hebt het recht een job te nemen volgens je opleiding, kwaliteit en interesse. Nu word je verplicht het werk aan te nemen dat de overheid aanbiedt.”
Volgens Sjöberg is het tijd om een economische democratie terug op het agenda te plaatsten. “Een basisinkomen is één ding. We moeten breder denken en ook andere pistes bewandelen.”

Dieter Klein: “Investeren in de menselijke rijkdom.”

Stefan Sjöberg: “Opnieuw aandacht voor een economische democratie.”