Jef Abbeel10 juni 2008 – 12:23

Vanaf de late 19° eeuw beloofden zij de “moderne” kwalen te overwinnen door dichter bij de natuur te gaan leven en door lichaamsbeweging. De natuur zou de stedelijke burgerij beschermen tegen de kwalen van de geïndustrialiseerde stad en tegen degeneratie, die zich o.m. zou uiten in zwaarlijvigheid.

Het waren lieden van diverse overtuigingen : katholieken, liberalen, socialisten, anarchisten. Duitsland was het grote voorbeeld. De katholieke priester Sebastian Kneipp (1821-1897), zelf verre van slank, was de bekendste. Hij zocht het heil in koud water, ascese en fysieke oefeningen zoals gymnastiek en … hout zagen. Duizenden Europeanen trokken naar zijn kuuroord Wörishofen in het zuiden van Beieren, op zoek naar genezing. Een kleiner aantal naar een katholiek sanatorium in Sleidinge (Oost-Vlaanderen). Anarchisten stichtten kolonies in bosrijke gebieden in Nederland, België, Frankrijk. Deze zijn al lang uitgestorven, andere therapieën overleven in aangepaste vormen.

Het boek toont aan dat de bewuste zoektocht naar alternatieve therapieën al meer dan 100 jaar oud is. Het geeft een goed beeld van het gedachtegoed van vele Europese burgers in de jaren 1890 – 1940. De auteur vertelt ook hoe politici ( keizer Frans Jozef, Mussolini, Hitler), kerkelijke gezagsdragers en schrijvers zoals Felix Timmermans en Marnix Gijsen stonden tegenover het nieuwe ideeënarsenaal. Kneipp werd door paus Leo XIII in 1893 tot kamerheer verheven en in 1894 ontvangen op het Vaticaan. Kardinaal Mercier bezocht natuurgenezer Van den Broeck. Het eerbetoon hield telkens minstens zoveel verband met hun inzet voor de katholieke zaak als met hun geneeskundige opvattingen. Abortus en anticonceptie werden in 1930 door Pius XI scherp veroordeeld; enkel periodieke onthouding werd getolereerd.

Het preventief eugenetisch programma van de naturisten (met o.m. gedwongen sterilisatie van ernstig gehandicapten viel uiteraard niet in goede aarde bij de kerk en kwam in een ongunstig daglicht te staan toen Hitler zijn raciale selectie doorvoerde. Hitler verbood in 1933 de socialistische naturistenverenigingen en het nudisme, maar nam van andere naturisten wel ideeën over voor zijn “Kampfbund für völkische Freikörperkultur” (332). Mussolini’s inzet voor lichamelijke opvoeding en zijn sympathie voor natuurgeneeskunde steunden de nieuwe beweging.

Het boek is rijkelijk voorzien van noten (353 – 406), een stevige bibliografie 409-436) en een register ( dat helaas erg onvolledig is).
Het is jammer dat de studie stopt in 1940 i.p.v. 2008 : menig lezer zou wsch. ook graag het oordeel van de auteur horen over hedendaagse alternatieve therapieën zoals homeopathie, acupunctuur, osteopathie e.a. Op de kaft staat een foto van een hoogspringer, maar in het boek staat niets over de houding van de sporters tegenover de alternatieve geneeswijzen. Gelukkig beperkt de studie zich niet tot België.

Referentie:

Evert Peeters, De beloften van het lichaam. Een geschiedenis van de natuurlijke levenswijze in België, 1890 – 1940.

Uitgeverij Bert Bakeer, A’dam / Standaard Uitgeverij, Antwerpen, 2008. 443 p. ; foto’s, noten, bibliografie,register.
ISBN 978 90 351 3293 1 ; € 49,95.