Eric Corijn09 juni 2009 – 13:18

In tijden van ideologische mist, van ombouw van partijen in kiesverenigingen, en van media als commerciële kijkcijfermachines is dat geen makkelijke klus.

Wat bij die verklaringen veelal onbesproken blijft is de relevantie van de kiesomschrijving. Men, dat zijn zij die de publieke opinie vorm geven, men heeft het over de uitslag in Vlaanderen. Verkiezingen in het Vlaamse gewest dus. En dat gaat dus niet over de hoofdstad van Vlaanderen, want die ligt in een ander gewest. Nu is het wel zo dat partijen en media in Vlaanderen geen of nauwelijks aandacht besteden aan wat er in Brussel gebeurt, alsof dat van geen belang is voor het verder beleid. Ook Wallonië ligt al in het mentale buitenland.

De uitslag van de gewestverkiezingen is wel erg verschillend in de twee gewesten die samen de Vlaamse gemeenschap moeten opleveren. In het Vlaamse gewest lijkt de uitslag bepaald door de steun aan een meer zelfstandig gewest. Die herschikking is gebeurd ter rechterzijde. Het radicale Vlaams nationalisme heeft opnieuw een geloofwaardige democratische stem gekregen. Daardoor is het monopolie van het Vlaams Belang gebroken. De grote nederlaag van uiterst rechts zal ook het cordon sanitaire versterken, omdat nu de racistische en islamofobe eigenheid van die partij nog meer wordt onderstreept. Zij die meer Vlaamse autonomie willen hebben er alle belang bij te onderstrepen dat dat geen xenofoob en monocultureel land hoeft te zijn.

De ideologische as tussen CD&V en NVA moet nu aangeven hoe dat Vlaanderen er moet uitzien. Het is een duidelijk anti-liberale as, die in feite terug aansluiting vindt bij de solidaristische en corporatische tradities uit het interbellum en er zo ook in slaagt een belangrijk deel van het Vlaams Belang publiek aan te spreken. Met de steun van Bart De Wever is het rechtse centrum verschoven van het neoliberale anti-staatsdenken naar een nieuw soort communautarisme, een soort ideologie van de kleine (familiale) onderneming. Die verschuiving heeft de liberale hegemonie gebroken. Dat verklaart de steile achteruitgang van de VLD en het matige politieke succes van LDD. Die poging van de liberale rechterzijde om aansluiting te vinden bij het Vlaams etnocentrisme is niet echt gelukt. De Decker (en zijn ideoloog Boudewijn Bouckaert) maakt vandaag deel uit van de crisis van het liberale gedachtengoed. Dat vertrekt van het primaat van de individuele vrijheid en ondernemer, dat zich alleen door vrij aangegane contracten laat reguleren. De liberalen hebben geen antwoord op de vraag naar collectieve zekerheid. Slim bekeken van De Wever nu alles in te zetten op een uitgebreide Vlaamse sociale zekerheid.

Daar ligt ook de crisis van de linkerzijde. Zoals elders in Europa betaalt de sociaal-democratie haar sociaal-liberaal beleid, dat er na al die jaren niet is in geslaagd de neoliberale mondialisering onder controle te krijgen. Er is meer sociale ongelijkheid, grotere bestaansonzekerheid en stagnerende koopkracht. De georganiseerde arbeidersbeweging is ruim twintig jaar in het defensief. Ook daar is corporatisme en zelfbehoud meer verspreid dan emancipatorische solidariteit. Ideologisch sluiten Vlaams Belang of LDD meer aan bij het dagelijks bewustzijn dan de uitgesleten socialistische tradities. Alternatieven ter linkerzijde pakken niet echt. Ook al denkt men dat een socialistisch programma een uitweg uit de crisis biedt en dat de werkende mensen zo’n programma moeten dragen, dan blijkt in de praktijk dat de werkende bevolking niet zit te wachten op een vernieuwd socialisme. Groen! heeft niet het verwachte resultaat opgeleverd. De nieuwe middenklasse met een zorgende bezorgdheid en aandacht voor redelijk bestuur blijft via het ACW nog sterk verbonden met CD&V, terwijl die in Wallonië en Brussel de basis vormt voor Ecolo.

Het Brussels Gewest heeft anders gestemd. Die kiesomschrijving heeft geen eigen media, geen publiek forum en blijft institutioneel in een “apart” regime zitten met één electoraat in twee kiescolleges en gesplitste partijen. Toch lijken de Brusselaars van beide taalgroepen een stem te hebben uitgebracht op een verbeelde Brusselse agenda. Een agenda die de laatste jaren vanuit de civiele maatschappij sterk naar voren is gekomen, maar door de media - zeker in Vlaanderen- nauwelijks is opgevolgd. De hoofdstad van Vlaanderen wijst immers op de zwakke plek van het Vlaams nationalisme.

Ook Brussel botst op de Belgische staatsstructuren, die de stad heeft opgezadeld met een veelheid aan instellingen, die vooral particuliere en communautaire belangen moeten dienen en een integraal stadsproject in de weg staan. Dat heeft geleid tot een diepe crisis op de arbeidsmarkt, in het onderwijs, in de huisvesting, in de financiën, in de mobiliteit, terwijl het globaal genomen niet slecht gaat met de Brusselse economie. De Brusselaar wil ook een ander bestuur. Meer nog dan in het Vlaamse gewest is uiterst rechts in elkaar gestort. Het Vlaams Belang is meer dan gehalveerd en het Front National verdwijnt uit het parlement. En hier zijn die stemmen niet overgenomen door een “redelijk” nationalisme. De CD&V doet het niet zo goed en de NVA neemt de fakkel nauwelijks over. De Vlaamse Brusselaars hebben anders gestemd: voor een VLD die duidelijk kiest voor een multicultureel stadsproject, voor een SP.a die een vierde zetel behaalt met een Franstalige kandidate, voor Groen! die een gemeenschappelijk programma heeft met Ecolo. Ook in het Franse kiescollege hebben gelijkaardige argumenten gespeeld. Ecolo verdedigt een duurzaam stadsproject tegenover de meer bureaucratische en sterk communautaristische PS. De verkiezingsuitslag is vooral een herschikking van de krachtsverhoudingen binnen de progressieve olijfboomcoalitie. Omdat de PS verliest is de MR inderdaad opnieuw de grootste partij. Maar ook die MR verliest stemmen en kan de achteruitgang alleen afremmen door een versterking van het FDF.

De verkiezingen laten inderdaad een sterk verschillend beeld zien per... gewest. Het zal moeilijk zijn daar nu een communautair vertoog aan te koppelen. Tenzij men inderdaad via de media en de politieke partijstructuren het Brussels feit opnieuw zal verdringen. Dan worden de onderhandelingen van “gemeenschap tot gemeenschap” niet meer dan onderhandelingen tussen twee gewesten, met een monddood gehouden derde wingewest . Het zou goed zijn dat de Vlaamse publieke opinie zich degelijk informeert over de maatschappelijke evoluties in het hoofdstedelijk gewest. Vandaag overheerst een totaal vertekend beeld, de informatie is ondermaats en sterk ideologisch gekleurd. Indien de ideologische as CD&V - NVA de krijtlijnen zal uitzetten voor meer Vlaamse autonomie, dan wordt dat waarschijnlijk een meer zelfstandig Vlaams gewest, zonder Brussel. Dat versterkt dan de etnocentrische franstaligen van de Wallobrux oplossing. Zij willen vooral eenzelfde coalitie in Brussel en Wallonië om van daaruit een homogene Franse gemeenschap te stutten. Maar een stad is geen land en hedendaagse staten moeten steden als Brussel kunnen omvatten. Want Antwerpen is weldra als Brussel, en dan Gent, en dan... Een Vlaamse staat denken vanuit een etnocentrische kleinstedelijke ondernemersmentaliteit levert geen echt groeimodel op. En de crisis is nog maar net begonnen. Heren en dames van de CD&V en de NVA: bezint eer ge begint.

Eric Corijn is hoogleraar aan de VUB en lid van de Vooruitgroep.