Johnny Van Hove16 november 2009 – 09:18

In De Standaard van 7 november stelt De Gucht vast dat “het bijzonder moeilijk is om een take-off te realiseren” in Afrika in het algemeen, en Congo in het bijzonder. De oorzaak van alle ellende ligt vooral bij de Congolezen zelf, suggereert De Gucht: “Ik denk dat we te lang te tolerant zijn geweest voor de Afrikaanse leiders”, beweert hij en besluit met de bekende stelling dat “het échte probleem van Congo het gebrek aan goed bestuur [is], op alle vlakken”.

De voorbije vijf jaar mocht De Gucht zijn standpunt onafgebroken in de media verkondigen. In 2004 bijvoorbeeld had De Gucht het ook al hoofdzakelijk over het belabberde Congolese bestuur: “van staatsmanschap”, aldus de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken, “is bitter weinig sprake” (DS: 22 oktober 2004).

Ook de opvolger van De Gucht, Yves Leterme, tapt uit hetzelfde vaatje: voor hem is de situatie in Congo eveneens voornamelijk een plaatselijk bestuursprobleem. Met “nul tolerantie” ten opzichte van de wandaden van het eigen leger, aldus Leterme in De Standaard van 21 oktober, zou de overheid in Congo “het gedrag” van haar militairen duidelijk kunnen “verbeteren.”

Staatsmanschap. Nul tolerantie. Goed bestuur. De retoriek klinkt plausibel en bekend, zeker in Belgische oren die jarenlang in alle mogelijke contexten dit voluntaristische verhaal te horen kregen. Maar heeft het discours ook zin in een Congolees kader?

Geen geld, geen bestuur
Zelfs als de Congolese bestuurseliten het zouden willen, kan de gigantische Republiek zichzelf nauwelijks op een efficiënte manier regeren. Yves Leterme mag in De Standaard bijvoorbeeld graag eisen dat “Militairen tijdig betaald en bevoorraad [moeten]worden”, maar in de realiteit ontbreekt daarvoor gewoon de financiële slagkracht.

Twee cijfers ter illustratie. Volgens het CIA World Factbook heeft Congo een BNP dat bijna 20 keer kleiner is dan dat van België (20 miljard USD ten opzichte van 389 miljard USD). En dat voor een land dat 80 keer groter is. Bovendien kreunt Congo volgens het World Factbook al jarenlang onder een immense schuldenlast van ongeveer 10 miljard USD.

Congo is dus een land dat economisch bankroet is. In het rapport Index of State Weakness in the Developing World uit 2008 komt het Amerikaanse Brookings Institution aan de hand van economische, politieke en sociale indicatoren terecht tot het besluit dat Congo één van de economisch zwakste en politiek minst bestuurbare landen ter wereld is: enkel Afghanistan en Somalië doen nog slechter. En niet zozeer omdat het Congolese bestuur er bijzonder corrupt is – wat volgens het instituut slechts één probleem van vele is – maar vooral omdat het straatarm is.

Het “half miljard euro” dat de “internationale gemeenschap” voor de organisatie van de verkiezingen in 2006 aan Congo overmaakte – een feit waar De Gucht trots melding van maakt in zijn interview van 7 november – klinkt erg veel en erg gul, maar is in de Congolese context slechts een doekje voor het bloeden. Dat geldt ook voor de dikke 120 miljoen euro (cijfers van het departement Ontwikkelingssamenwerking voor 2008) die België jaarlijks voor Congo over heeft.

Vooral dan als er rekening wordt gehouden met de nefaste rol die hoofdzakelijk Westerse - en sinds een aantal jaren ook Oosterse instanties (België, Amerika en China voorop) in de teloorgang van de Congolese economie speelden. Om nog te zwijgen van de immense return on investment voor de Westerse en Oosterse industrieën door de onethische handel met Congolese grondstoffen.

Gedeelde verantwoordelijkheid (1): Mobutu
Want laten we wel wezen: de Congolese armoede is op zijn minst een gedeelde verantwoordelijkheid tussen Congo en enkele Westerse instanties, om het nog eufemistisch uit te drukken. Een essentieel aspect van het Congolees bankroet is bijvoorbeeld de stelselmatige ontmanteling van de staat door het kleptocratische regime van Mobutu, dat maar liefst dertig jaar lang Congo tot op het merg kon uitzuigen. Het probleem van de gigantische Congolese schuldenberg stamt ook voor een aanzienlijk deel uit dezelfde periode.

Mobutu kon de Congolese staat echter alleen met de expliciete goedkeuring en uitdrukkelijke medewerking van een aantal goed meeverdienende Westelijke instanties ontmantelen. Frankrijk, België en de Verenigde Staten kwamen eind jaren 70' bijvoorbeeld meermaals ten voordele van Mobutu's dictatuur in Centraal-Afrika militair tussenbeide, zoals onder andere de Congolese professor Georges Nzongola-Ntalaja uitvoerig beschreef in zijn standaardwerk The Congo: From Leopold To Kabila. Bovendien versterkten de Wereldbank en het IMF het Mobutu-regime door stelselmatig enorme leningen toe te kennen.

Gedeelde verantwoordelijkheid (2): het Congo-conflict
Het tweede centrale aspect van de bittere armoede in Congo is het extreem bloedige Congo-conflict. De invasie van Mobutu's Congo/Zaïre door een aantal van haar buurlanden – Rwanda op kop – bezorgde niet alleen de doodsteek aan Mobutu's kleptocratie, maar luidde ook het definitieve einde in van Congo's industrie en infrastructuur. En hoe graag de mainstream media het conflict als zuiver Afrikaanse aangelegenheid afdoen, dat is het in de realiteit zeker en vast niet.

De leiders van de invasietroepen – President Paul Kagame van Rwanda voorop – behoren namelijk tot de nieuwe lichting Afrikaanse “prinssoldaten” die de jarenlange "lievelingen" van de Westerse hulpverlening – waaronder Mobutu – aflosten (dixit de kritische New York Times-journalist Howard French in zijn boek over Mobutu's ondergang, A Continent For the Taking). In het rapport van de Verenigde Naties van 2001, The Final report of the Panel of Experts on the Illegal Exploitation of Natural Resources and Other Forms of Wealth of the Democratic Republic of the Congo, werd de ondersteuning van de agressoren door Westerse instanties zoals het IMF en de Verenigde Staten terecht in vraag gesteld en gehekeld.

Rwanda is nog steeds het centrale transitland voor grondstoffen uit Congo en profiteert in de bloedige naweeën van het voornoemde conflict nog steeds van de uitbuiting van de Oostelijke grensstreek. De chaos in Oost-Congo is echter geen zuiver Afrikaans probleem en nog minder primair tribaal van aard. Het is een conflict waar landen als België, de Verenigde Staten en China munt uit slaan en dat ook indirect door hen wordt gefinancierd , zoals ook Global Witness in een recent rapport vaststelde (Faced With a Gun, What Can You Do?).

De mineralen uit de mijnen van Oost-Congo – coltan, koper, wolfraam en vele anderen – worden door het Congolese leger en het Rwandese FDLR namelijk goedkoop, in tonnenmaat en vaak ook door onderlinge samenwerking aan vooral Belgische, Amerikaanse en Chinese firma's doorverkocht. Laatstgenoemden strijken door de verdere handel en verwerking van de grondstoffen niet alleen riante winsten op, maar houden door de indirecte financiering van de oorlogspartijen het conflict draaiende, zoals onder andere ook het recente rapport van Global Witness al aantoonde.

Belgisch wanbeleid
België en andere Westerse instanties speelden dus altijd al een behoorlijk centrale rol in de economische, sociale en politieke teloorgang van Congo. Het zelfverklaarde doel van Leterme mag dan wel “herstel van vrede en het op gang brengen van duurzame ontwikkeling” in Congo zijn (DS: 21 oktober), in de praktijk viel België doorheen de Congolese geschiedenis vooral op door wangedrag en wanbestuur: van het koloniale wanbeleid in Belgisch Congo tot de decennialange ondersteuning van Mobutu, van de moord op Patrice Lumumba tot het indirect draaiende houden van het conflict in Oost-Congo.

De onwil van Buitenlandse Zaken om de financiering van het conflict in Oost-Congo door Belgische firma's aan te pakken is momenteel het meest schrijnende aspect van het huidige wanbeleid. Hoewel de Belgische firma's die onethisch met de Congolese conflictpartijen handel drijven met naam en toenaam in De Gucht's kabinet bekend waren, nam laatstgenoemde tijdens zijn ambtstermijn nooit concrete maatregelen om op nationaal vlak de bedrijven in kwestie onder druk te zetten, zoals Global Witness in het voornoemde rapport duidelijk aantoonde.

En hetzelfde moet helaas voor Yves Leterme worden gevreesd. In zijn stellingname over de situatie in Congo van 21 oktober in De Standaard, bijvoorbeeld, valt het woord “grondstof” letterlijk niet één keer, hoewel Belgische bedrijven volgens Global Witness als grootste afnemer van Congolese grondstoffen wel degelijk een sleutelrol spelen in de financiering van het conflict.

België heeft dus echt geen lessen te geven aan Congo wat 'goed bestuur' betreft. Want als dat érgens ontbreekt, dan in de Belgische departementen. Daar zou bijvoorbeeld voor de verandering een Congo-beleid kunnen worden uitgestippeld dat daadwerkelijk “duurzame ontwikkeling” vooropstelt door Belgische firma's te sanctioneren die handel drijven met de conflictpartijen. 'Goed bestuur' aldus, dat eerst de balk uit het eigen oog trekt vooraleer naar de splinter te zoeken in het oog van anderen.