raf11 december 2009 – 00:40

Desertec ziet er het meest spectaculair uit. Vanwege de technische details, de kostprijs en de oprichters. Desertec wil de zon in de woestijnen ten nutte maken, want "de woestijnen vangen in 6 uur tijd meer zonne-energie op dan de mensheid in één jaar tijd verbruikt".[1] Het project zoekt die zonne-energie op in Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Daar zouden er fabrieken komen die de energie van de zon in elektriciteit omzetten, zogenaamde Concentrating Solar-Thermal Power Plants of CSP's. Zulke fabrieken vangen het zonlicht op met parabole spiegels en zetten het om in stoom die turbines aandrijft om elektriciteit op te wekken.
Elders in de wereld werken er al zulke fabrieken. De eerste is in Kramer Junction in de Californische woestijn gebouwd. In de blauwdruk van Desertec zijn ook windmolens en zonnepanelen opgenomen.[2]

Deze installaties zullen opgesteld staan in een uitgerekte sikkel, die reikt van de Westelijke Sahara en Marokko tot het schiereiland van Saoedi-Arabië en Irak. Dat hele net zal aangesloten moeten worden op het stroomnetwerk in Europa. Want, en daar ligt het kalf gebonden, Desertec wil stroom produceren voor EUMENA. EUMENA is de geïntegreerde markt van Europa, het Midden-Oosten (Middle-East) en Noord-Afrika. Het Desertec-netwerk zou dus elektriciteit opwekken voor de lokale behoeften in de "woestijnlanden" maar ook voor de export naar Europa. Desertec spiegelt ons voor dat Europa in 2050 liefst 15% van al de stroom die het nodig heeft van Desertec zal afnemen.
Om Desertec te realiseren zou volgens de initiatiefnemers om en bij de €400 miljard nodig zijn. Alleen al de bouw van 20 hoogspanningslijnen met gelijkstroom van 5 Gigawatt zou €45 miljard kosten. De bedrijvengroep achter Desertec kan zelf flink wat miljarden ophoesten want er zitten kleppers van formaat bij zoals de constructeurs Siemens, Schott Solar en MAN Solar Millennium, de banken HSH Nordband en Deutsche Bank, de herverzekeraar Munich Re en de energiebedrijven RWE, E.On en Abengoa. Desertec hoopt echter vooral andere investeerders aan te trekken. Daarom moet er volgens de bedrijvengroep een "gunstig investeringsklimaat" worden geschapen, een prioritaire opdracht voor de Europese Unie. Desertec stelt concrete maatregelen voor. De groep wil bvb. dat bedrijven in Zuid-Europa die oude en afbetaalde steenkoolcentrales sluiten, daarvoor een premie zouden krijgen àls ze tegelijkertijd in schone stroom investeren. Daarnaast zou de zonnestroom die ingevoerd wordt uit de MENA-zone voor het klimaatbeleid in Europa moeten meetellen, zodat Europa tegen 2020 de doelstelling haalt dat het 20% van alle energie uit hernieuwbare energiebronnen put.
De politiek en met name de Europese Unie moet er nu spoed achter zetten, vindt Desertec. Maar de Europese Unie neemt veel moeizamer beslissingen dan de meeste landen met grote woestijnen, zoals Australië, de USA, China en Indië. Gelukkig, zo stelt Desertec vast, zijn ze daar niet met een gelijkaardig plan klaar.

Behalve de politici, en vooral die van de EU, moet Desertec ook de landen van Noord-Afrika en het Midden-Oosten over de streep trekken. Dat doet het niet onhandig. Er zou namelijk een eerste proeffabriek gebouwd worden in Egypte die stroom èn drinkbaar water zou produceren voor de Gaza-strook in Palestina. Steun aan de Palestijnse zaak schept goodwill in de Arabische wereld. Eén van de boegbeelden van Desertec is bovendien de Jordaanse prins Hassan bin Talal, broer van wijlen koning Hussein van Jordanië. Prins Hassan was in 2003 betrokken bij de oprichting van de voorloper van Desertec, het Trans-Mediterranean Renewable Energy Cooperation (TREC) Network.[3]
Tewerkstelling is ook altijd een argument dat aanslaat. Op dat vlak doet Desertec eerder magere beloften. Er zullen duizenden werknemers nodig zijn om de CSP-fabrieken te bouwen. Maar dat alleen levert geen blijvende werkgelegenheid op.

En hoe zit het met Frankrijk?

Frankrijk is uit zijn schelp gekomen, meer dan een jaar vòòr Desertec formeel werd opgericht. Begin 2008 kreeg de Franse president Nicolas Sarkozy lucht van het voorbereidend werk van TREC in Duitsland. Het Duitse Centrum voor Lucht- en Ruimtevaart (DLR) was toen het concept van 'stroom uit de woestijnen' aan het onderzoeken, in opdracht van het Duitse ministerie van Milieu. "We worden overspoeld met vragen uit Frankrijk", zei Hans Müller-Steinhagen van het Aerospace Center, toen nog met licht misprijzen voor de Fransen.[4] Waren de Duitsers bang dat Sarkozy hun ideeën zou inpikken? Ruim een jaar later waren de Fransen niet meer welkom bij Desertec. "Zij hangen vast aan hun nucleaire energie", zei Torsten Jeworrek van de Duitse verzekeringsreus Munich Re aan Der Spiegel.[5] Munich Re gaat Desertec in de praktijk leiden.

Nicolas Sarkozy was echter zijn eigen plannen aan het uitvoeren. In juli 2008 kon hij tijdens een conferentie in Parijs de oprichting van de Union Pour la Méditerranée (UPM) doorduwen, een nieuw multilateraal forum waarin de EU-lidstaten en de landen rond de Middellandse Zee samenwerken. Aan de conferentie, die tesamen werd voorgezeten door Frankrijk en Egypte (Frankrijk was toen voorzitter van de EU), namen 43 landen deel.
De Union Pour la Méditerranée zal werken rond thema's zoals de vervuiling van de Middellandse Zee of het transport over zee en over land maar ook rond zonne-energie. De UPM wil alternatieve energie-bronnen ontwikkelen, onder meer vanwege de latente dreiging dat Rusland de gaskraan naar West-Europa dichtdraait. In november 2008 kwam het Plan Solaire Méditerranéen (PSM) tot stand, dat de energie-projecten van de UPM zal overkoepelen. Het doel van het Plan Solaire Méditerranéen is bijkomende capaciteit te bouwen, voor de productie van elektriciteit, met een lage uitstoot van broeikasgassen (Low Carbon). Tegen 2020 zou er 20 Gigawatt capaciteit moeten bijkomen. Een deel van de elektriciteit is bestemd voor lokale consumptie, de rest voor export naar Europa. Die export is trouwens nodig om de rentabiliteit en de leefbaarheid van de projecten te waarborgen. Het PSM wil ook het zuinig en efficiënt gebruik van energie bevorderen. De eerste PSM-projecten raakten kort voor de klimaattop van Kopenhagen bekend. Tunesië bij voorbeeld zou ruim 3000 Mw stroom genereren met 26 installaties met hernieuwbare energie. En Frankrijk zou in Kopenhagen zelf nieuwe projecten met Renewable Energy onthullen.

Frankrijk mikt niet op één grootschalig project, van het formaat van Desertec, maar op een resem projecten. De Wereldbank en de Europese Investeringsbank zouden een sleutelrol in het beheer van het PSM krijgen. Zij zouden ook de eerste piloot-projecten financieren. De Wereldbank zou trouwens al €750 miljoen hebben toegezegd uit zijn Clean Technology Fund. Volgens een rapport van de Franse Inspectie van Financiën zou er in totaal tussen 38 en 46 miljard euro nodig zijn voor het PSM-programma tot 2020.[6]

Koloniaal model

Met PSM en Desertec bestaan er nu dus twee programma's met grosso modo dezelfde bedoelingen maar sterk verschillende business-modellen.[7] De Desertec-club lijkt gesloten voor Franse inbreng. Duitse bronnen hebben wel verklaard dat zij bij de Union pour la Méditerrannée en het Plan Solaire Méditerranéen steun voor Desertec zouden willen zoeken.

Dat beide programma's met elkaar wedijveren zou aan de machtsstrijd rond de grote Franse en Duitse industriële spelers in de energie-sector kunnen liggen. Begin 2009 kondigde het Duitse Siemens, mede-gangmaker van Desertec, aan dat het uit de Franse nucleaire groep Areva-NP stapt. Dat moet ten laatste in januari 2012 gebeurd zijn. Siemens, dat nochtans 34% van Areva-NP in handen heeft, gaf als reden voor zijn vertrek dat het in Areva-NP niets te zeggen heeft. Siemens heeft intussen belangrijke nieuwe nucleaire contracten binnengehaald, onder andere in Zuid-Afrika, net het land waar de Franse president Sarkozy voor Areva energie-contracten is gaan sluiten. Frankrijk, dat 93% in handen heeft van het moederbedrijf Areva, wil de groep absoluut binnen de Franse invloedsfeer houden. Dat blijkt uit de maneuvers rond de verkoop nog een andere tak van Areva, de Transmissie- en Distributie-divisie (TD). Daar lijken twee Franse kandidaat-overnemers, Alstom en Schneider Electric, het te zullen halen ten nadele van het Japanse Toshiba en het Amerikaanse General Electric, die ook op TD geboden hebben.

Dat de constructeurs met elkaar concurreren heeft ook te maken met de gigantische sommen die op de internationale markt van de milieu-technologie te verdienen zouden zijn. "Hier boren we een goudmijn van makkelijk €1000 miljard aan", orakelde Matthias Machnig in 2007.[8] Machnig is staatssecretaris bij de Duitse minister van Milieu. Machnig sprak ook de eerste bijeenkomst van het Plan Solaire Méditerranéen toe, in november 2008 en herhaalde daar dat de markt van de milieu-technologie tegen 2020 waarschijnlijk tot €2000 miljard verdubbelt.

Geld vinden voor de investeringen in het PSM en Desertec zou geen probleem zijn. "Renewable energy is in", aldus de Duitse bankier Nikolai Ulrich van HSH Nordbank, nog een partner in Desertec. Volgens hem is het relatief gemakkelijk om nu investeringen in projecten van hernieuwbare energie aan te trekken.[9] In die evolutie heeft zeker de olieprijs meegespeeld. Zolang die relatief laag stond, verkocht olie gewoon beter dan zonne-energie en viel er met olie meer te verdienen. De olie-industrie heeft daarom oude "Desertec"-plannen decennialang kunnen tegenhouden.[10] Maar het klimaatdebat heeft een taboe op fossiele brandstoffen doen rusten: vandaag ligt Renewable Energy goed.

Dat betekent niet dat iedereen Desertec of het PSM zomaar klakkeloos accepteert. De Duitse SPD-politicus Hermann Scheer vindt dat West-Europa geen zonne-energie uit Afrika nodig heeft omdat het zelf voldoende groene stroom kan opwekken. Scheer is ook voorzitter van de Eurosolar-lobby die zonneënergie-bedrijven groepeert. Eurosolar ijvert voor hernieuwbare energie uit gedecentraliseerde netwerken, niet uit mastodont-fabrieken zoals Desertec die voorziet. "Met Desertec", aldus Hermann Scheer, "willen de zwaargewichten van de energie maar ook de banken gewoon het oude model voortzetten waarin enkele grote spelers de hele markt domineren. Zij willen geen ruimte laten voor diversiteit met talrijke bedrijven van veel kleiner formaat".[11]

Een andere kritiek is dat Europese ondernemingen gewoon stroom uit Afrika weghalen voor de Europese belangen terwijl de lokale bevolking nog altijd geen stroom heeft. Olivier Danielo kan daarover meespreken. Danielo was één van de eerste vurige fans van TREC, de voorloper van Desertec. Hij richtte de Franse tak van TREC op en kon tientallen wetenschapslui en politici overhalen zich bij die club aan te sluiten. Maar in juli 2008 ging Danielo in discussie met Gerhard Knies van TREC-Duitsland. "Als je weet", aldus Danielo, "dat 594 miljoen Afrikanen geen elektriciteit hebben, waarvan 47 miljoen in Noord-Afrika, dan moet je een clausule in de basisakte van Desertec zetten die bepaalt dat de Noord-Afrikaanse zonnecentrales in de allereerste plaats stroom voor de Afrikanen produceren in plaats van die stroom naar Europa uit te voeren". Desertec, zo had Danielo erbij gezegd, mocht door de Afrikanen in geen geval als een neo-koloniaal project aanzien worden. Knies had droog geantwoord: "Je moet de markt laten spelen". Daarmee wist Danielo genoeg: "als je de markt laat spelen, vertrekt alle stroom vanzelfsprekend naar Europa; Afrikanen hebben gewoon geen geld om meer dan 20 eurocent per kilowatt-uur te betalen voor hun stroom".[12]

Raf Custers

[1] Desertec Red Paper
[2] De installaties zouden best wel eens een enorme oppervlakte van de landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika (de MENA-zone) kunnen bedekken. Woestijnen zijn ook daarom interessant, er is plaats zat. Een aanwijzing is dat volgens Desertec "slechts 0,3% van de hele oppervlakte van de MENA-zone zou volstaan om de stroombehoeften van de EUMENA-zone te dekken". EUMENA staat voor Europa en Mena. Hoeveel "slechts 0,3%" in werkelijkheid betekent, zou eens berekend moeten worden. Het cijfer viel tijdens een debat dat op 29 november 2009 op de website Inforadio.de is gezet (zie: Wüstenstrom, wie zukunftsfähig ist das Projekt Desertec?).
[3] Prins Hassan hielp in 2003 het Trans-Mediterranean Renewable Energy Cooperation (TREC) Network oprichten, in zijn hoedanigheid van voorzitter van het Jordaanse National Energy Research Centre deelnam. Andere deelnemers waren de Club of Rome en de Hamburg Climate Protection Foundation. TREC nam zich voor "snel klimaat-, energie- en waterveiligheid te bereiken door gezamenlijke EU-WANA-initiatieven". WANA - let op het perspectief - staat voor "West Asia (in plaats van de Europese aanduiding Middle East) and North Africa" (zie: 090712 Prince El Hassan calls for 'long term' international energy policy, ElHassan.org). TREC heeft veel voorbereidend werk verzet voor Desertec.
[4] Is desert solar power the solution to Europe's energy crisis? Der Spiegel, 30 april 2008.
[5] Massive European solar project set for launch, Der Spiegel, 16 juni 2009.
[6] Rapport sur le Plan Solaire Méditerranéen, Inspection Générale des Finances/Conseil Général de l'Industrie, de l'Energie et des Technologies, Mei 2009.
[7] Is er een derde kaper op de kust? Begin november was Hilary Clinton, de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, aanwezig bij de voorstelling in Marokko van een plan om $9 miljard te investeren in een capaciteit van 2 Gigawatt groene stroom. Sommigen hebben dat plan als de Amerikaanse tegenhanger van Desertec en PSM geïnterpreteerd.
[8] Matthias Machnig: Tapping the gold mine of environmental and energy technology markets worldwide, Perscommuniqué 20 september 2007.
[9] Is desert solar power the solution to Europe's energy crisis? Der Spiegel, 30 april 2008.
[10] In 1990 publiceerde de West-Berlijnse Akademie des Wissenschaften bij voorbeeld de studie "Sonnenenergie". Strom aus der Wüste, Die Welt, 10 augustus 2009.
[11] Desertec ne "sert qu'à défendre des monopoles établis", L'Expansion, 15 juli 2009.
[12] Olivier Danielo, Pomper l'électricité solaire africaine vers l'Europe? Non merci. 19 juni 2009.