Kristin Rogghe14 december 2009 – 12:57

ZATERDAG 12 DECEMBER

Gisterenochtend zijn we vertrokken in de luchthaven van Zaventem - nog wat slaperig na een korte nacht, want de avond tevoren speelde de FEBAR in de stadsschouwburg van Utrecht. De aanwezige Nederlanders vormden een erg betrokken en geïntereseerd publiek, zo bleek uit hun vragen tijdens de inleiding en hun reacties achteraf. Ik herken er mijn eigen verbouwereerde gevoelens in van toen ik het stuk voor het eerst zag, zowat een jaar geleden. Het maakt je stil en zet je aan het denken, niet in het minst over je eigen positie in wat op het eerste zicht een ver-van-mijn-bed-gebeuren lijkt... Maar hoe zullen de Senegalezen reageren? Is het thema van deze voorstelling voor hen niet sowieso veel te dichtbij? 'Het heeft zich inderdaad zo hard in het leven van vele Senegalese families en gemeenschappen gekerfd,' zegt Younouss, 'dat het haast taboe is. Het onderwerp wordt ontweken, het doet teveel pijn. Maar ik hoop dat ze door FEBAR zullen voelen dat er iemand is die hun ervaring vertolkt. En die hun verhaal ook elders gaat vertellen.' Het aanvoelen dat het een verhaal is dat nodig verteld moet worden, zowel in de landen die de vluchtelingen zien vertrekken als in de landen die hen buiten proberen te houden, dat is wat 't ARSENAAL drijft om deze voorstelling te maken en te laten touren door Senegal. De Nederlanders, nog hevig onder de indruk van de indringende tekst en van Younouss' straffe acteerprestaties, wensen ons alvast een goede reis.

Naast Younouss zijn bij het vertrek in Zaventem ook de techniekers Felix en Dieter op het appèl, net als Gerry De Mol wiens muziek in FEBAR dialogeert met de emotionele schakeringen in Younouss' spel: van zachte liefdesliedjes tot dreigende soundscapes. Gerry's gitaar zorgt even voor problemen bij het in-checken, maar uiteindelijk geraakt alles en iedereen goed en wel in het vliegtuig. Op naar Dakar!
Tijdens de vlucht maak ik kennis met Pietro, een theatermaker en -pedagoog uit Luik die mee reist om een workshop te geven aan de acteurs van FOTTI. FOTTI ('ontmoeting' in het Wolof) is een structuur die Younouss in Senegal aan het uitbouwen is om het braakliggende theaterlandschap nieuw leven in te blazen, en wel door getalenteerde acteurs in contact te brengen met internationale theatermakers. Dominique, die vanuit de Belgische vzw Talaataa de werking van FOTTI ondersteunt, is ook van de partij en leidt samen met Younouss de Senegalese tournee van FEBAR in goede banen.

Dat is een hele onderneming, zo blijkt al meteen als we rond vijf uur 's namiddags landen in Dakar. Het bestelde minibusje staat mooi op ons te wachten en tientallen helpende handen duiken op om onze bagage erheen te dragen en op het dak te heffen - maar al die handen steken zich daarna ook gretig uit om een fooi te ontvangen en verdringen zich voor onze autoraampjes om parfums en andere nep-merkspullen te koop aan te bieden. Een typisch scenario bij de aankomst van blanke reizigers in Afrika, en ik bedenk hoe jammer het is dat sommige toeristen in hun 'contact' met de lokale bevolking nooit verder raken dan die scheve verhouding... Na wat gepalaver en onderhandelingen kan ons minibusje vertrekken. Onze bestemming is Louga, zo'n 190 kilometer verderop. Alvorens Dakar te verlaten, brengen we een kort bezoekje aan de Belgische ambassade en laten we ons onze eerste Senegalese maaltijd smaken. Intussen heeft de stralend blauwe hemel plaatsgemaakt voor complete duisternis - van lichtvervuiling heeft Dakar duidelijk geen last. Van een andere moderniseringskwaal echter wel: monsterfiles! Urenlang zitten we verstrikt in het verkeersweb rond de hoofdstad. Ondanks onze vermoeidheid is het geen sinecure om in te dommelen in het busje, en al helemaal niet als dat de verharde wegen verlaat en verder hobbelt over de met kuilen bezaaide zandwegen. We hebben dan ook allemaal kleine oogjes als we om twee uur 's ochtends aankomen aan het cultureel centrum van Louga, waar FEBAR zijn eerste voorstelling op Senegalese bodem zal spelen. De directeur ontvangt ons hartelijk, hij heeft ons heel die tijd staan opwachten! Gelukkig schat hij onmiddellijk onze toestand in, besluit hij de rondleiding door het CC uit te stellen tot 's anderendaags en maakt hij ons maar meteen wegwijs naar onze herberg...

Een bed kan wonderen doen: bij ons eerste ontbijt in Senegal ziet iedereen er verrassend fris uit. Klaar om erin te vliegen! Aan het cultureel centrum worden we deze keer opgewacht door de acteurs en technieker van FOTTI. Voor Younouss, Dieter, Felix en Dominique is het een blij weerzien: ze hebben de groep goed leren kennen tijdens hun samenwerking voor SERISSE. Yaya, Kabila, Ameth, Fatou, Idy en Sy halen enthousiast herinneringen op aan hun goede ontvangst in Mechelen, hun reisvoorstellingen doorheen Vlaanderen, hun toeristische uitstapjes en, vooral, aan de verrijkende ervaring om hun passie - theater - te kunnen ontwikkelen in een professionele context. De workshop die Pietro voor hen in petto heeft, verwelkomen ze als een verderzetting van die ontwikkeling. Dat ligt ook helemaal in de lijn van de visie achter vzw FOTTI: geen one shot-experiment met het theater in Senegal, maar het opbouwen van iets duurzaams. Iets dat het theater hier weer tot bloei kan brengen, zoals dat het geval was in de jaren '60 onder het presidentschap van Senghor - maar dan op een hedendaagse manier. En die aanpak begint zijn vruchten al af te werpen, weet technieker Ameth me te vertellen: Kabila heeft bijvoorbeeld zijn eigen gezelschap opgericht en kan de kennis die hij opdoet tijdens de FOTTI-workshops dan ook delen met anderen en aftoetsen aan zijn eigen praktijk. Ameth komt verder nog met een aantal observaties en vergelijkingen aanzetten: 'In België zijn de theaterzalen vanbinnen zwart en de acteurs wit. Hier zijn onze zalen wit en zijn de acteurs zwart...' Of nog: 'Louga is het Antwerpen van Senegal.' Ik kijk om me heen, naar de zandwegen vol kraampjes zonder kopers en naar de karren getrokken door ezels of paarden, en haal me het Antwerpse straatbeeld voor de geest... Ameth leest de niet-begrijpende blik in mijn ogen en verklaart: 'Een stad vol cultuur!'

Intussen wordt het decor geleverd. Dat werd niet overgevlogen uit Mechelen, maar opnieuw vervaardigd in Dakar. Felix en Dieter zijn opgetogen: 'Perfect afgewerkt!', keuren ze de houten raamwerken waarover semi-transparante schermen zijn gespannen. Ook Younouss stelt tevreden vast dat het voorbereidende werk door de lokale FOTTI-medewerkers Yves en Germain tiptop is. Yves en Germain zijn samen met hem afgestudeerd aan het conservatorium van Dakar, toen dat nog functioneerde - hij als acteur, zij als animateurs culturels. Nu het conservatorium gesloten is en er geen enkele officiële theateropleiding meer bestaat in Senegal, slaan ze de handen in elkaar om die leemte op te vullen en iets nieuws uit de grond te stampen. Niet op één enkele plek, maar als een gedecentraliseerd netwerk dat in verschillende regio's de theatercultuur een vitaliserende injectie geeft.

Pietro en de Fotti-acteurs hebben hun eerste workshopsessie. 'Ik ga vooral op techniek werken,' heeft Pietro me gezegd. Daarmee bedoelt hij de techniek van Grotowski, bij wie hij zelf in de leer is geweest: een techniek om de acteur via lichaams- en stemoefeningen te deconditioneren van alle truukjes die hij heeft geleerd, zodat hij waarachtiger kan spelen - niet vanuit een bepaald rolletje maar vanuit zijn alertheid voor en openheid naar zijn omgeving. 'Dat is niet alleen een theatertechniek,' vindt Pietro, 'maar ook een manier om in het leven te staan. Niet vanuit een zekerheid over jezelf, over wat je al weet of denkt te weten. Maar vanuit een betrokkenheid op de ander.'