Organisatie voor Clandestiene Arbeidsmigranten28 november 2006 – 16:14

Ook werknemers zonder papieren hebben rechten. Volgens internationale verdragen én volgens de Belgische Wet hebben zij net zo goed recht op minimumlonen, ontslagvergoedingen, vakantiegeld en een vergoeding bij arbeidsongevallen. In de zeldzame gevallen waar er voor hen ook sociale zekerheidsbijdragen en belastingen worden betaald, hebben ze ook recht op kindergeld, pensioenen en een aansluiting bij het ziekenfonds.

Dat is de theorie. In de praktijk staan heel wat hinderpalen de realisatie van die rechten in de weg. Die hinderpalen bevinden zich op verschillende niveaus, en zijn soms erg complex.

Allereerst is er de strijd om het dagelijks bestaan. Mensen hebben een familie te onderhouden, hier of in hun thuisland. Soms hebben ze schulden af te betalen tegenover degenen die hen hierheen hebben gebracht. En wie aan het sparen is voor een huis of een handeltje in eigen land, wil zijn of haar job niet riskeren. Slecht werk is nog altijd beter dan geen werk.

Vervolgens heb je de strijd tegen de illegale arbeid. Die concentreert zich op het bestraffen van de bazen, en het innen van boetes en belastingen voor de staat. Voor de rechten van gedupeerde werknemers is er bitter weinig aandacht. Integendeel, doordat steeds meer de strijd tegen illegale arbeid gekoppeld wordt aan de strijd tegen illegale migratie, lopen werknemers zonder papieren zoveel mogelijk met een wijde boog heen om alles wat naar overheid en inspectie ruikt. Ze worden objectieve bondgenoten van hun werkgevers: allebei hebben ze er belang bij dat het werk zoveel mogelijk in de schaduw plaatsvindt. Werkgevers gebruiken dit vaak om hun werknemers bang en meegaand te maken. ‘Angst’, voor de baas en voor de overheid, wordt door ervaringsdeskundigen dan ook aangeduid als de belangrijkste reden waarom uitgebuite werknemers niets tegen hun bazen durven te ondernemen.

Voor wie toch in actie schiet, is de weg lang en moeilijk. De bewijslast bij een rechtszaak is soms onoverkomelijk. Er is immers geen geschreven contract is, loon werd cash uitbetaald, en getuigen vinden is moeilijk als je op de zwarte arbeidsmarkt hebt gewerkt. Bovendien kosten rechtszaken geld en duren ze vaak jaren. Voor mensen die elk moment uitgewezen kunnen worden, is dat geen realistische termijn.

Maar één van de belangrijkste hinderpalen is toch de onwetendheid. Werknemers zonder papieren zijn zich meestal absoluut niet van hun rechten bewust. Als je er niet van overtuigd bent dat je rechten hebt en dat die gerespecteerd dienen te worden, ga je misbruik en uitbuiting geduldig verdragen. Als je je rechten niet kent, weet je niet wanneer je moet protesteren.

Daar wil OR.C.A. met haar rechtengids voor werknemers zonder papieren iets aan doen. Het boekje is uitgegeven in een handig pocketformaat, geschreven in een simpele taal en zoveel mogelijk gericht op de realiteit van werknemers zonder papieren. Het geeft een kort overzicht van welke rechten een werknemer zonder papieren heeft, en hoe je die kan vrijwaren of afdwingen. In het boekje kan de werknemer zelf nuttige informatie bijhouden, eventueel om later als bewijs of geheugensteuntje te gebruiken. Het boekje werd opgesteld in vier talen (Nederlands, Frans, Engels en Spaans) en wordt gratis onder zoveel mogelijk werknemers zonder papieren verspreid.

Met deze rechtengids in de hand zal OR.C.A. ook een aantal sleutelfiguren uit verschillende gemeenschappen opleiden. Ze zullen samen discussiëren over de problemen van de mensen uit hun respectievelijke gemeenschappen en informatie krijgen over het wettelijke kader. Vervolgens worden ze ondersteund om in hun eigen gemeenschap workshops over het thema te geven. Doordat zij beter dan wie ook de taal en de cultuur van hun eigen gemeenschap kennen, hopen we zo de informatie op een zo effectief mogelijke manier te verspreiden.

Dit is een uniek project. Meer en meer is men er zich bij de verschillende stakeholders van bewust dat de illegale arbeid een grondige aanpak vereist, maar dit is de eerste keer dat een instrument werd ontwikkeld speciaal naar de werknemers zonder papieren toe. En een sterkere rechtspositie voor de werknemers in het illegale circuit is volgens ons cruciaal om de ergste vormen van uitbuiting te kunnen aanpakken.

Het is dus niet toevallig dat ook ACV en ABVV mee in de boot stappen.

Het ACV en het ABVV werkten mee aan het opstellen van de rechtengids. Zij stelden hun specifieke expertise op vlak van de sociale wetgeving te beschikking.
Het is uiteraard belangrijk dat de ‘werknemers zonder papieren’ beschikken over de juiste informatie, dat hen duidelijk wordt gemaakt dat zij niet rechteloos zijn en dat de vakbonden ook kunnen optreden voor hen. Het lanceren van deze rechtengids is een belangrijke stap hierin.

Beide vakbonden willen op het terrein, in samenwerking met allerhande (lokale) organisaties, de rechten van deze werknemers in een precaire situatie verdedigen. In de eerste plaats via de uitgebreide individuele dienstverlening. Het ACV denkt ook aan gerichte campagnes.

De rechtengids voor werknemers zonder papieren kwam tot stand met de steun van de Koning Boudewijnstichting en de Nationale Loterij. Wij hopen dat we met de publicatie van deze gids aan het begin van een lange campagne staan, samen met zoveel mogelijk betrokken partijen, om de uitbuiting van werknemers zonder papieren te bestrijden en hun rechten in de praktijk te brengen.