raf10 november 2005 – 18:07

Ann De Jonghe woont en werkt een half jaar in Brooklyn, "recht tegenover het hoofdkwartier van de Verenigde Naties", zegt ze. Ze is uitgestuurd door de ngo Broederlijk Delen en door de internationale ngo-koepel CIDSE (Coopération Internationale pour le Développement et la Solidarité) waarvan Europese en Noord-Amerikaanse ngo's lid zijn en waarvan Caritas Internationalis het voornaamste partner-netwerk is.

Ann De Jonghe: Mijn job hier? Waar moet ik beginnen! Broederlijk Delen voert campagne rond de Millennium-doelstellingen in februari 2006, dus daar werk ik aan. Ik werk voor CIDSE, dat wil zeggen: we belichten de kritische kanten van de VN-top en we proberen regeringen te dwingen om op de VN-top met concrete engagementen op de proppen te komen. Wat nog? Ik doe aan "intelligence gathering", ik verzamel informatie over de uiteenlopende standpunten, bereidheden en gevoeligheden, en ik koppel terug naar de CIDSE-organisaties in de hoofdsteden zodat zij bij hun regeringen kunnen lobbyen.

-- Zit je in de officiële Belgische delegatie?

Ik vrees ervoor. Per nationale delegatie mogen er maar vijf mensen naar binnen, uit schrik voor aanslagen. Maar met Broederlijk Delen, 11.11.11 en de vakbonden ACV en ABVV willen we al met vijf mensen in de Belgische delegatie zitten. Nu, de eersten die ze schrappen zijn de ngo-mensen. Het zou wel een zeer slecht signaal zijn.

-- De ontwikkelingsorganisaties zijn wel present?

Ja, het begint hier al goed vol te lopen vanuit de hele wereld. Van CIDSE is er al een tiental mensen aangekomen, en we laten er opzettelijk 3 vanuit het Zuiden komen en vooral vanuit Afrika. Vooral de Engelstaligen komen nu toe, Oxfam met een delegatie, Action Aid...

-- Welk is je agenda?

Mijn agenda is gestart in maart. We zijn al maanden aan het onderhandelen over een tekst die nu ondertekend zou moeten worden. Maar met die tekst gebeuren er de laatste weken hele vreemde dingen. De BBC meldt zelfs dat er een grote crisis is begonnen. Twee weken geleden is John Bolton, de nieuwe Amerikaanse ambassadeur bij de Verenigde Naties, scherp uitgevaren. Hij zei: de ontwerptekst kan voor ons niet door de beugel, over een week is er een betere versie klaar. Ook andere landen, Japan, Rusland, Venezuela, Cuba liggen dwars, rond andere thema's. Het is vrij onzeker dat de vergadering iets zal kunnen ondertekenen. Het zou dus een grote flop kunnen worden.

-- Wat is dan het kernpunt?

Ann De Jonghe: In feite staat de hele cluster rond Development ter discussie. Je moet weten dat de Voorzitter van de Algemene Vergadering een groep van 30 landen heeft aangeduid die ernaar streven toch nog een akkoord te bereiken over 7 geïdentificeerde probleempunten. Die Development-cluster is er één van.

-- Zit daar een link met de achtste Millennium-doelstelling over Ontwikkeling?

Niet helemaal. Je moet het zo zien: de Algemene Vergadering zou een verklaring aannemen, een statement van 39 pagina's. Dat document gaat over 4 thema's: de hervorming van de Verenigde Naties, ontwikkeling (of armoedebestrijding), mensenrechten en conflictbeheersing. Rond die vier clusters trachten de regeringen akkoorden te vinden. De acht Millennium-doelstellingen vallen alle onder de tweede cluster-Ontwikkeling. Het vreemde is dat de Verenigde Staten gevraagd hebben om in die cluster-Ontwikkeling alle verwijzingen naar de Millennium-Ontwikkelingsdoelstellingen te schrappen! Dat slaat nergens op. Maar hun argument is: we hebben wel de Millennium-Verklaring getekend maar niet de Millennium-Ontwikkelingsdoelstellingen als zodanig. Die zijn immers opgesteld door de Verenigde Naties, de Wereldbank, het Internationaal Muntfonds en de OESO. Dat klopt, maar de Millennium-doelstellingen zijn er wel gekomen op basis van de zogenaamde Monterey-consensus.

-- Dat moet je andermaal verduidelijken?

Wel ja, de Millennium-Verklaring van 2000 geeft als algemene objectief dat de extreme armoede tegen 2015 met de helft verminderd moet zijn. Op de conferentie van Monterey in 2002 is specifieker besproken wat dat algemene objectief inhoudt en wat men van de rijke landen verwacht.

-- Hoe stelden de Verenigde Staten zich toen op?

Ze deden toen ook al moeilijk, en op het laatst zijn ze toen ook helemaal gaan dwarsliggen.

-- Is dat de taktiek van de Verenigde Staten of zit er meer achter?

Ik hoor hier bij sommige ambassades dat het de typische VS-handelwijze is. Ze gaan dwarsliggen om dan op het einde voor zichzelf maximale toegevingen af te dwingen. In absolute bedragen is er voor de VS natuurlijk wel veel geld mee gemoeid, ze zijn één van de grootste donoren. Maar waarom ze nu zo moeilijk doen? Ja, de cluster-Ontwikkeling schuift natuurlijk wel naar voor dat de rijke landen tegen 2015 van hun nationale rijkdom 0,7% aan armoedebestrijding besteden. De ngo's willen veel sneller gaan. Wij zeggen: dat beloven ze nu al 35 jaar. Al wil ik wel toegeven dat het überhaupt goed is dat er nu tenminste een tijdslijn is om beloften waar te maken. Maar de Verenigde Staten willen geen enkele druk ervaren, ze zeggen dat er niet aan hun soevereiniteit getornd mag worden en dat ze autonoom hun beslissingen nemen.

-- Een andere cluster is de VN-hervorming. Hoe zit het daar?

Ook daarmee stelt zich een probleem. In feite wil men het huidige Mensenrechten-comitee van de Verenigde Naties omvormen tot een Mensenrechten-raad. In het huidige comitee zitten namelijk landen die de mensenrechten ernstig schenden. Dat ondermijnt de geloofwaardigheid van dat comitee in Geneve. Het voorstel is echt vooruitstrevend, men wil een volwaardig VN-orgaan met leden die aangeduid worden door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Een aantal ontwikkelingslanden is echter fel tegen. De G77-landengroep - die bestaat uit de 77 armste landen - is radikaal tegen.
Het vermoeden bestaat nu dat de Verenigde Staten de cluster-"Development" tegenhouden om in verband met de hervorming van de Verenigde Naties hun eisen af te dwingen. Als de ontwikkelingslanden door de knieën gaan, zullen de VS iets toegeven. Bij voorbeeld over de 0,7%, of over een internationaal gecoördineerde tax.

-- Denkt men aan een soort Tobin-tax op geldstromen?

Tobin heeft op korte termijn minder kans. Nee, men denkt aan een kleine tax op vliegtuigtickets bij voorbeeld die nationaal geheven wordt maar internationaal gecoördineerd en waarvan de opbrengst naar de AIDS-bestrijding zou gaan. Dat is een vrij concreet voorstel. Maar de VS zijn allergisch voor het woord "tax" en ze zijn zeker allergisch voor een internationaal gecoördineerde tax.

-- Dat voorstel krijgt nochtans veel internationale steun?

Dat klopt. Het is gelanceerd door Brazilië, Frankrijk, Spanje, Duitsland en Chili. Die hebben er vorig jaar een verklaring over opgesteld die door meer dan 220 landen is ondertekend. Op 14 september willen ze opnieuw zo'n statement ter ondertekening voorleggen, maar nu met concretere modaliteiten. Al weet men nog niet precies of het bij voorbeeld een solidariteitsbijdrage of een verplichte tax zal zijn, ofwel dat de landen zelf die knoop doorhakken. In ieder geval: Kyoto heeft getoond dat je ook zonder de VS dingen kunt doorduwen.

-- Hoe staan jullie daaar tegenover?

Voor ons is dat een vrij belangrijk initiatief. Want in België hebben we een herverdeling van de nationale rijkdom via belastingen, maar in ontwikkelingslanden bestaat er vaak niets van die aard. Er zou iets moeten gebeuren om die maatschappijen meer egalitair te maken. Het belang van zo'n tax is dat een internationale herverdeling de armoede structureel zou aanpakken. Hij zou bovendien een continue geldstroom creëren, zodat men minder afhankelijk wordt van jaarlijks gestemde budgetten voor ontwikkelingssamenwerking. Het zou een belangrijke eerste stap zijn.

-- Hoe geloofwaaardig is dit hele proces van armoedebestrijding eigenlijk, als je ziet dat het deels is voorbereid door de OESO, dat het gestart is met een regeringsconferentie in 2000 en dat die regeringen in hun landen toch heel dikwijls een liberale politiek voeren die armoede alleen maar aanwakkert?

Mijn reactie is gemengd. De voornaamste kritiek is precies wat jij zegt. Het lijkt mooi een aalmoes te geven aan de bedelaars, maar zolang je geen structurele hervormingen doorvoert, blijven de armen arm. Dat is het tekort van de Millennium-Ontwikkelingsdoelstellingen, namelijk men geeft uit liefdadigheid ontwikkelingsgeld. Terwijl er veel meer nodig is. Om te beginnen spreekt het objectief slechts van een halvering van de extreme armoede. Men heeft nogal de neiging dat gegeven heel wiskundig te benaderen. Maar armoede is veel complexer dan een rekensommetje. Het volstaat niet met de ene hand te geven en met de andere weeer af te nemen via oneerlijke handel bij voorbeeld. Op dat vlak dragen de VS en de Europese Unie een zware schuld. Wij subsidiëren zodanig dat onze landbouwproducten onder de wereldprijs op de Afrikaanse markt terecht komen, zodat de boeren ginds hun werk verliezen en de armoede toeneemt. Wij eisen dat zij hun markten openstellen maar wij, ik bedoel de Europese Unie en de VS, schermen onze markten af. Die structurele problemen worden maar ten dele aangeraakt. Zolang dat niet verandert, is dit proces inderdaad niet geloofwaardig. Daarnaast is er nog het probleem van de internationale financiële instellingen. Zij stellen de ontwikkelingsprogramma's op. Maar in die instellingen hebben de rijke landen veel meer te zeggen dan de arme. In Monterey is gezegd dat de Wereldbank en het Internationaal Muntfonds zouden moeten democratiseren en de arme landen er meer een stem zouden moeten krijgen. Dat standpunt dateert van voor 2002, het heeft in de Wereldbank al op de agenda gestaan, maar het wordt door de rijke landen geblokkeerd. Dat ondermijnt andermaal de geloofwaardigheid. Een derde kritiek is dat er geen link wordt gelegd tussen het recht op ontwikkeling, dat een afdwingbaar recht zou moeten zijn, en de mensenrechten. Ook hier geldt: de landen in het Noorden geven liever op een caritatieve manier, dan via een controleerbaar mechanisme.

-- Ik begrijp dat je ook positieve kanten aan het Millennium-proces ziet?

Ik blijf optimist. Er is nu toch een momentum gecreëerd met een tijdslijn. Zonder die Millennium-verklaring en de doelstellingen zou er geen druk staan op de Verenigde Staten bij voorbeeld om de objectieven te onderschrijven. Wat er op de top van 14 tot 16 september gebeurt, valt nog te bezien. Wordt het louter een opsmuk-operatie met veel blabla? Of zijn er, dankzij de ngo's vooral, toch concrete engagementen mogelijk? Ik vind het belangrijk dat in ieder geval dat momentum aanwezig is. Ten tweede: om armoede te kunnen bestrijden, heb je een goed beeld nodig van wat armoede is. Er zijn 8 doelstellingen, 18 streefdoelen en 48 indicatoren. Dat heeft ertoe geleid dat er wereldwijd en per land informatie wordt verzameld. Dat is een belangrijke stap. Voor het eerst krijgen we een goed beeld van de situatie. En de landen die geen geld hebben voor dat onderzoek, die krijgen financiering van de VN of van donoren. De kaart zal niet volledig zijn, het is bij voorbeeld in rurale gebieden heel moeilijk om aan de informatie te komen, maar tot 2001 is het beled toch al vrij compleet. Dus, dat is een belangrijke stap in de goede richting.

-- Welk is na vijf jaar de tussenstand van de verwezenlijking van de doelstellingen?

In veel delen van de wereld missen we veel Millenium-ontwikkelingsdoelstelllingen, dat is duidelijk. Een aantal indicatoren voor 2005 hebben we duidelijk niet gehaald. Afrika is er duidelijker slechter aan toe dan in 1990. Om één cijfer te geven, het percentage van mensen die met minder dan 1 dollar per dag moeten leven is er gestegen van 44,6% in 1990 naar 46% in 2001. Van de andere kant: Jeffrey Sachs, van de Millennium-Campaign, heeft vorig jaar in een rapport aangegeven dat de doelstellingen wel gehaald kunnen worden. Dat is haalbaar, maar er is wel de politieke wil voor nodig. De doelstellingen worden soms als een utopie afgeschilderd, terwijl Sachs en andere professoren aantonen dat ze realiseerbaar zijn. De Nederlandse ex-minister Eveline Herfkens, die ook bij de MDG-Campagne van de VN betrokken is, zegt: wij zijn de eerste generatie die de armoede uit de wereld kan helpen. Er is nu een internationaal beleidskader met een globale visie van hoe we vooruit moeten gaan. En er is vooruitgang, vooral dankzij China en India.

-- Heb je niet het gevoel dat de ngo's in het proces gezogen worden om het voor de publieke opinie aanvaardbaaar te maken?

Ja, je moet weten dat er bij de VN een speciale eenheid campagne voert om ngo's te overtuigen dat ze zich voor de Millennium-doelstellingen moeten inspannen. Het doel van die unit is ngo's zover te krijgen dat zij in hun landen de publieke opinie sensibiliseren en druk zetten op de politici opdat zij de Millennium-campagne vooruit duwen. Nu, wij doen daar niet aan mee. We hebben beslist de Millennium-doelstellingen niet als zodanig te promoten. Daarover zijn er in België vergaderingen geweest. De uitkomst was dat we geen campagne voeren voor de Millennium-doelstellingen maar duidelijk maken dat we een volledige uitroeiing van de armoede willen. We leggen uit dat wat de regeringen tegen 2005 beloofd hebben niet ver genoeg gaat èn dat ze tegelijk hun beloften moeten houden.

-- Is het geen illusie te denken dat je met jarenlang onderhandelen fundamentele veranderingen zult bekomen, wel wetend dat zulke veranderingen in het verleden eigenlijk altijd door de mensen zelf afgedwongen zijn?

Het gaat over de allerarmsten, en de vraag is natuurlijk inhoeverre zij bij dit hele proces betrokken zijn. Ik verwijs naar de Global Call for Action Against Poverty, een campagne die vergelijkbaar is met die van Jubilee rond de schulden van de Derde Wereld. Nu zijn er zo'n 150 miljoen mensen in meer dan 70 landen bij betrokken, die vier eisen stellen: kwijtschelding van de schuld, meer ontwikkelingssamenwerking, eerlijke handel èn het recht om te participeren in het uitstippelen van de plannen voor armoedebestrijding. Dat is één ding. Maar dan nog blijft de vraag: er zijn hier wel veel ngo's, ook uit ontwikkelingslanden, maar de armen zelf, zijn zij hier ook aaanwezig? Ik vind: te weinig, je hebt wel organisaties die de armen naar de politiek toe vertegenwoordigen. Dit jaar voeren we op drie momenten actie, telkens op een ogenblik dat er een belangrijke politieke bijeenkomst is. In juli onder andere met Live Aid, rond de G8-top van de rijkste landen, op 10 september is er een wereldwijde mobilisatie rond de VN-top, en in december komt er een mobilisatie rond de handelsakkoorden. Positief is ook dat er in juni een bijzondere vergadering van de Verenigde Naties is geweest met de ontwikkelingsorganisaties, waar de ngo's hun inbreng konden doen en waar er echte armen gesproken hebben. Maar ik blijf vinden dat het basisaspect te weinig aanwezig is. Het is een voorname opdracht voor de ngo's in het Noorden: we spreken in naam van de armen, we moeten er zoveel mogelijk mee in contact staan. Niet elke ngo heeft zo'n band.