raf05 december 2007 – 15:01

De tweede Europa-Afrika-top van 8 en 9 december in Lissabon komt pas zeven jaar na een eerste intercontinentaal treffen in Kaïro. Toen werden een kader voor verdere besprekingen en een actieplan aangenomen. Van de uitvoering kwam niet veel in huis. Afrika klaagt dat onder meer de afspraken over de schuldenlast niet zijn opgevolgd.

In december 2005 nam de EU-ministerraad een Strategisch Partnerschap voor Afrika aan. Ook dat sloeg in Afrika niet aan, want éénzijdig opgesteld en begaan met de Europese agenda. In Lissabon hoopt de Europese Unie nu een Joint Strategy met de Afrikaanse Unie te ondertekenen. Maar nogal wat waarnemers in Afrika zien weinig verschil met de beleidstekst uit 2005. Andermaal die eenzijdige aanpak, en daarnaast ontwaren ze de tactische overweging dat Europa in de huidige wereldconstellatie Afrika maar beter te vriend houdt.

Dat nationale belangen doorsijpelen in het Europese beleid mag blijken uit het Duitse voorbeeld. Daar luidde met name de metaalindustrie in 2005 de alarmbel. Onder haar impuls kwam er in de schoot van het Bundesverband der Deutschen Industrie (BDI), de Duitse patroonsfederatie, een Task Force ‘Rohstoffe’ (grondstoffen). Deze Task Force, onder leiding van de metaalfederatie WVM, bestudeert hoe het gesteld is met de bevoorrading met grondstoffen voor de Duitse industrie en tracht aanbevelingen door te drukken bij het beleid.

Na twee jaar studie komt de BDI in maart 2007 met een alarmistisch rapport(1). Duitsland blijkt alle petroleum en de meeste ertsen te moeten importeren. Elke hapering in de toevoer heeft grote gevolgen. Want in een personal computer zitten 30 metalen en non-ferro-ertsen, in een auto makkelijk een 40-tal. De Duitse industrie ziet haar concurrentiepositie verzwakken, vooral omdat de prijzen van mineralen exploderen (+80% van 2003 tot eind 2006). De prijsstijgingen, zegt het BDI-rapport, hebben de Duitse economische groei met 0,4% vertraagd en 136.000 arbeidsplaatsen gekost. Duitsland verzwakt ook door de "grondstoffenhonger van Schwellenländer", de opkomende economieën Brazilië, Rusland, India en vooral China (ook wel de BRIC’s genoemd). China was lang exporteur van grondstoffen maar is nu de grootste grondstoffenimporteur ter wereld geworden. Het BDI-rapport onderkent nog andere, structurele veranderingen. De BRIC’s transformeren bij voorbeeld van grondstoffenexporteurs in verwerkende industrieën. Nog een rem op de prijsvorming is de concentratie van mijngroepen en het ontstaan van "oligopolistische mijnbouwmaatschappijen".

Volgens de federatie moeten zowel de industrie als de politiek streven naar de grootst mogelijke Rohstoff-Sicherheit, om de bevoorrading te garanderen. Dat kan bvb. via rationeler gebruik van materialen en recyclage, dat kan ook via internationaal beleid. Maar, omdat "vooral met betrekking tot de metaalertsen het Problemsbewusstsein nog duidelijk onderontwikkeld is", vindt de BDI, moet er meer dan ooit gelobbyd worden.

Een aantal metaalpatroons weet alvast precies hoe ze de politiek willen beïnvloeden. In mei 2007 onthult Hans-Gerhard Hoffman van de Norddeutsche Affinerie (NA, "de leidende koperonderneming in Europa") de grote lijnen van deze lobby-dynamiek. Die moet opwaarts (volgens bijgevoegd schema) tot bij de Duitse regering en vandaar naar het internationale niveau(2).

De Duitse regering wil meewerken, verzekert bondskanselier Angela Merkel in maart 2007 tijdens het BDI-kongres, en er is haast bij. "De Chinezen en anderen handelen zeer snel en doelgericht", aldus Merkel, "vòòr wij gecoördineerd zijn en alles uitgeschreven hebben (...) zijn de anderen al twee ronden verder"(3). Zij belooft dat de interministeriële groep rond grondstoffen, die de BDI vraagt, er daadwerkelijk komt. Ze maakt ook bekend dat een eerste beleidsnota klaar is.

Dan is het zaak om ‘grondstoffen’ op de internationale agenda te krijgen. Het thema dringt in Duitslands buitenlands beleid door. In juni legt de top van de G8-groep in het Duitse Heiligendamm veel nadruk op initiatieven om de ‘transparantie’ in de grondstoffenketen te vergroten.

De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Steinmeier neemt het thema op als een vast element van zijn "vooruitkijkend beleid". Tijdens de ‘diplomatieke dagen’, waar de Duitse ambassadeurs verzameld zijn, hekelt ook hij de concurrentie van China. "In Angola, Sudan, Gabon, Tchaad", aldus de minister, "in al deze landen wedijveren Chinese staatsbedrijven met ondernemingen uit Europa, de VS en nu ook uit India"(4). Voorlopig, zo gaat hij voort, verloopt die strijd nog vreedzaam, maar er zouden wel eens openlijke conflicten van kunnen komen.

Meer dan één Westerse economische macht is ten behoeve van de eigen industrie een beleid voor grondstoffenzekerheid aan het uitstippelen. In de Verenigde Staten gebeurt dat bovendien met directe uitlopers naar het militaire beleid(5).

In Europa trekt Duitsland de kar. De "de werkgroep grondstoffen" van de Franse patroonsfederatie MEDEF, onder leiding van Zephirin Diabré van de nucleaire multinational Areva", ging pas in september 2007 aan het werk en heeft nog geen bevindingen publiek gemaakt. Telkens staat het belang van de nationale nijverheid voorop.

Maar de Europese Commissie wordt wakker. Bij het directoraat-generaal Ondernemingen van EU-commissaris Gunther Verheugen bestaat er een Raw Materials Supply Group, die evenwel geen bijzonder dynamische indruk geeft.

De Duitse patroonsfederatie BDI ziet hoe het anders kan. Grondstoffenzekerheid moet volgens haar een vast onderdeel worden van het EU-(vrij)handelsbeleid. Concreet vraagt de BDI méér liberalisering in verband met ‘concurrentieverstorende subsidies’ en double pricing(6) en een verlaging (of verbod) van exportheffingen(7).

De Wereldhandelsorganisatie en de Europese Unie zouden daaraan veel kunnen bijdragen, vindt de BDI. De EU zou met name de Economische Partnerschap-akkoorden (EPA’s) met zes regio’s in Afrika, de Cariben en de Stille Oceaan (de ACP-landengroep) als hefboom moeten gebruiken, "omdat een rij van Afrikaanse ontwikkelingslanden over aanzienlijke vindplaatsen (Lagerstätten, van grondstoffen-rc) beschikken" (8).

De EPA’s krijgen in Afrika nu al veel kritiek, precies omdat ze als een koevoet zouden werken om de lokale markten voor EU-import open te breken. In de visie van de BDI zouden ze ook kunnen dienen om de export van grondstoffen naar Europa te bevorderen. Net nu Afrika meer inkomsten hoopt te halen uit zijn natuurlijke rijkdommen, zal zo’n voorstel daar slecht aankomen. Het kan bovendien de indruk versterken dat achter de fraaie verklaringen van de EU enkel economisch eigenbelang schuilgaat.

(Eerder gepubliceerd in Uitpers, nr. 92, 9de jg., december 2007)

Noten:

(1) Bundesverband der Deutschen Industrie, BDI-Bericht Rohstoffsicherheit, Berlijn, 16 maart 2007.

(2) Hans-Gerhard Hoffman, Rohstoffen – Umgang mit Preisrisiken, Kongres Länderrisiken, Coface, Mainz 15 mei 2007. Zie: http://www.laenderrisiken.de/download/WS5/Praesentation_Norddeutsche_Aff...

(3) Angela Merkel, BDI-Kongres Rohstoffsicherheit, Berlijn 20 Maart 2007. Zie: http://www.bdi-online.de/Dokumente/Auenwortschaftspolitik/Rohstoffkomple...

(4) Minister Frank-Walter Steinmeier, Rede auf dem Wirtschaftstag der Botschafterkonferenz, 5 september 2007. Zie: http://www.auswaertiges-amt.de

(5) Managing materials for a 21st Century Military. Zie: http://www.nap.edu/catalog/12028.html

(6) ‘Double pricing’ betekent dat grondstoffen dankzij staatstussenkomsten goedkoper zijn voor de thuismarkt dan via de export.

(7) Volgens de BDI heeft China de exportheffingen op non-ferrometalen in 2006 twee keer verhoogd en de eigen producenten en verwerkers met invoerheffingen beschermd

(8) Bundesverband der Deutschen Industrie, BDI-Bericht Rohstoffsicherheit, Berlijn, 16 maart 2007.