[Opinie] Van Rerum Novarum naar 1 mei

Jozef Mampuys18 mei 2006 – 13:19

Ieder jaar opnieuw in de maand mei herdenkt de christelijke arbeidersbeweging de publicatie van de encycliek of de pauselijke brief aan heel de wereld die met de Latijnse woorden ‘Rerum Novarum’, begint. Rerum Novarum verscheen op 15 mei 1891, de kerkelijke feestdag van O.H. Hemelvaart.

Van Rerum Novarum naar 1 mei

De toespraken op de Rerum Novarum-vieringen van de christelijke arbeidersbeweging vormen meestal een mix van bezinning op de fundamentele doelstellingen van de beweging en een commentaar op de politieke actualiteit in ruime zin. Het zal dit jaar niet anders zijn. En daar is niets op tegen, integendeel. Het is een goede zaak dat een grote sociale beweging af en toe stilstaat bij haar oorsprong en fundamentele doelstellingen en regelmatig haar visie geeft op de politiek-maatschappelijke actualiteit.

Maar hoe zat dat nu juist met die oorsprong en wat heeft RN daarmee te maken? Niemand zal het belang ontkennen van het verschijnen van RN voor de geschiedenis van de katholieke kerk en haar geloofsgemeenschap. RN geldt terecht als de eerste ‘sociale’ encycliek van de katholieke kerk. In een soms ongemeen scherpe taal wordt in de encycliek ‘de sociale kwestie’ van die tijd bekritiseerd: de ellendige leef- en werkomstandigheden van de arbeiders in de steeds verder uitbreidende ‘moderne’ industrie. Dat de kerk die scherpe kritiek op de ‘sociale kwestie’ juist toen formuleerde had dan weer alles te maken met de opmars van het socialisme. Want de oplossing die het socialisme voorstelde om de ‘sociale kwestie’ op te lossen, de klassenstrijd, stond helemaal haaks op de visie van de kerk hierop. Niet de klassenstrijd, maar juist de samenwerking tussen alle klassen, lees: tussen arbeiders en patroons, tussen werkgevers en werknemers. Vanuit hun ervaringen in de realiteit was het niet zo verwonderlijk dat steeds meer arbeiders zich herkenden in de visie van de socialisten veeleer dan in de visie van hun katholiek-liberale patroons, zelfs wanneer die zich vanuit een paternalistische visie soms ook ‘bekommerden’ om ‘hun’ arbeiders. De strijd tegen het socialisme was dus een strijd voor het behoud van de katholiek-liberale dominantie maar ook voor het behoud van de voortdurende groeiende groep arbeiders. En die strijd tegen het socialisme kon alleen gewonnen worden door de erkenning van ‘de sociale kwestie’ in die tijd. Je bent bijna geneigd te zeggen dat het dank zij het socialisme is dat de katholieke kerk de ‘sociale kwestie’ heeft erkend.

Erkenning van ‘de sociale kwestie’ om des te beter het socialisme te kunnen bestrijden, dat is de essentie van RN. RN werd dan ook de legitimatie voor die katholieken die beseften dat het paternalisme van het zogenaamde ‘sociaal-katholicisme’ op termijn geen weerstand zou kunnen bieden tegen de vloedgolf van het socialisme. Die katholieken noemden zich christen-democraten en zij zijn de directe voorlopers van de huidige christen-democratie. Onder de vleugels van die christen-democraten op het einde van de 19de eeuw ontstond een christelijke arbeidersbeweging als een onmisbaar instrument voor de strijd tegen het socialisme. En het zal nog duren tot na de Eerste Wereldoorlog vooraleer die christelijke arbeidersbeweging zich echt begint los te maken uit de bevoogding door de christen-democratie. Hoe moeizaam die ontvoogding wel ging, is tot op vandaag vast te stellen in de nog steeds dubbelzinnige verhouding tussen het ACW en de CD&V. Een kritische terugblik naar het verleden toont overduidelijk aan dat Rerum Novarum veel meer de encycliek is van de christen-democratie dan van de christelijke arbeidersbeweging. In zekere zin zijn de RN-vieringen van de christelijke arbeidersbeweging vandaag de hardnekkige restanten van het anti-socialisme uit haar beginperiode.

Is het niet de allerhoogste tijd dat de CAB in ons land afstand neemt van die oorsprong en met volle overtuiging kiest voor 1 mei als Feest van de Arbeid over heel de wereld? Zo moeilijk kan dat toch ook niet zijn, want het WVA, de internationale vakbondskoepel waarin het ACV de hoofdrol speelt, viert al vele jaren 1 mei. Talrijke vakbonden in heel de wereld, die aangesloten zijn bij het WVA, stappen die dag samen op met alle andere vakbonden van verschillende strekkingen in kleurrijke en soms zeer militante 1 mei-optochten. Ik mocht het zelf meemaken enkele jaren geleden in Guatemala en oogstte enkel ongeloof en onbegrip bij de leiders en militanten van de CGTG, aangesloten bij het WVA en sterk ondersteund door het ACV, toen ik vertelde dat het in België ondenkbaar, ja zelfs ‘verdacht’ is, wanneer je als ACV-militant 1 mei als een feestdag beschouwd die je maar al te graag zou vieren met een stevige optocht en een groots feest. Hoelang nog?

Jozef Mampuys is redactielid van het links-religieuze maandblad [KENTERINGen]
http://kenteringen.skynetblogs.be

eenheid

vanglabeke noel, 18/05/2006 – 15:01

Jazeker 1 mei is de feestdag van alle arbeiders ,een arbeider is een arbeider,eenheid in de strijd is meer dan nodig.Het generatiepact heeft aangetoond dat met verdeeldheid onder de arbeiders de patroons op beide oren mogen slapen.

Ontstaan van Rerum Novarum

Dirk, 21/05/2006 – 21:42

Rerum Novarum (Over nieuwe dingen) is een in 1891 door Paus Leo XIII geschreven encycliek.
Deze encycliek houdt zich bezig met de situatie van de arbeidsklasse en formuleert de sociale leer van de Katholieke Kerk.
De christelijke vakbeweging beschouwt Rerum Novarum zo'n beetje als haar grondwet.

Wat ging eraan vooraf?
Als we ons goed herinneren hadden we eerst de Franse Revolutie, op het einde daarvan komt Napoleon aan de macht die wordt verslagen in Waterloo.
Daarop wordt in Wenen een congres gehouden waarin de Europese grootmachten afspraken maken. de grootmachten van die tijd zijn Engeland, Pruisen, Rusland, Oostenrijk en Frankrijk.
De Tsaar van Rusland is op dat moment militair de machtigste man van Europa. Maar in zijn oorlog tegen het Ottomaanse rijk komt de sociale en industriele achterstand van zijn land duidelijk tot uiting.
De Frans-Pruisische oorlog wordt uitgevochten in 1871 en daaruit ontstaat het Duitse Rijk, dat Pruisen vervangt. Italië wordt ook een land, waar voordien Sardinië een koninkrijk vormde.
Het is ongeveer dan dat de Industriële revolutie op gang komt waarin de groot-industrie en het huidige kapitalisme zich ontwikkelen.
Rond die tijd bouwt Benz de eerste auto met benzinemotor, de electrische motor wordt uitgevonden en Marconi contrueert de eerste radiozender.
Door de massaproductie van kinine tegen malaria en machinegeweren wordt de kolonizatie van Afrika mogelijk.
Tussen 1870 en 1914 immigreren 25 miljoen mensen naar de Verenigde Staten waar de meesten goedkope arbeidskrachten vormen voor de opkomende industrie. Noord-Amerika en ook Japan worden industriële grootmachten.
Japan wint een oorlog tegen Rusland.

De Conferentie van Berlijn had onze provincies bij Nederland ingedeeld, voordien waren wij een onderdeel van het Oostenrijkse Rijk. Maar in 1830 ontsnapt België eventjes aan de aandacht van de Europese grootmachten en wordt onafhankelijk.
De dynamische Belgische industrie werkt zich op via kolenwinning, ijzer- en staal, rails, locomotieven en machines voor oa textiel- en glasnijverheid. De Frans-Pruisische oorlog is een 'zegen' voor de Luikse wapenindustrie en de hele metaalverwerkende nijverheid.

Maar het is ook de tijd van priester Daens en zijn broer Pieter Daens in Aalst, dat is vanaf 1893. Sociaal loopt het al de hele tijd verkeerd. Het onafhankelijkheidsjaar 1830 was een hongerjaar met hongeropstanden. In heel Europa, vooral in Frankrijk, was 1848 een jaar van arbeidersrevoltes. Frankrijk verliest de oorlog van 1871 tegen Pruisen en in Parijs nemen de arbeiders de macht over in de Commune van Parijs.
België kent zijn grootste arbeidersopstand in 1886.

En dan, op 15 mei 1891, beschrijft de Paus in zijn Rerum Novarum encycliek de maatschappelijke toestand met de volgende woorden:
"In de omwenteling der vorige eeuw werden de bestaande gilden der arbeidende klassen vernietigd, geen nieuwe verenigingen traden ervoor in de plaats, de maatschappij en de wetgeving ontdeden zich hoe langer hoe meer van de voorvaderlijke godsdienst; en zo gebeurde het, dat handwerk en arbeid allengs, eenzaam en onbeschermd, ten prooi vielen aan de gevoelloosheid der bezitters en aan de teugelloze hebzucht van de concurrentie."
"Daarbij kwam de alles verslindende woeker het kwaad verergeren. En heeft de kerk herhaaldelijk reeds haar veroordeling over dit euvel uitgesproken, een onverzadigbare en winstziek kapitalisme gaat nochtans in onze dagen - zij het in een andere vorm dan voorheen - door met het oude spel. Zo zijn productie en handel schier het monopolie geworden van enige weinigen en zo konden enkele bezitters van onmetelijke schatten de massa's van het proletariaat een juk opleggen, dat maar weinig van dat van de slaven verschilt."
Drie jaar later spreekt de socialistische Belgische Werklieden Partij zich uit in haar "Charter van Quaregnon".

In Gent stond twee keer de wieg van het Belgisch syndicalisme. De ene keer bij de oprichting van de socialistiche coöperatieve "Vooruit", de tweede keer bij de oprichting van de christelijke "Katoenbewerkersbond Recht en Plicht".

Op 1 mei 1886 gaan 340.000 Amerikaanse arbeiders in staking gaan om de 8-uren werkdag af te dwingen. (1886 is hetzelfde jaar waarin Coca-Cola ter wereld komt.)
In Chicago vielen tijdens de betoging zes doden onder de stakers. De volgende dag ontploft een bom tussen de ordediensten. Ondanks het gebrek aan bewijzen worden vijf stakingsleiders opgehangen en drie andere tot levenslang veroordeeld.
Drie jaar later op het oprichtingscongres van de 2de Internationale wordt 1 mei uitgeroepen tot internationale dag van de arbeid.

Wanneer Rerum Novarum (15 mei) tot een feest is uitgeroepen? We hebben er niet meer achter gezocht, het moet ongeveer 1955 zijn geweest. Op de eerste mei 1955?

(voor de leergierigen en de dorstigen: er staan hierover een paar lynx richting wiki op onze blog.)