Drie weken geleden kregen we bezoek in San Marcos van de radiomaker Flip De Jong. Hij blikte een radioreportage in voor de Nederlandse IKON omroep over de gevolgen van de goudmijn. De Belgische pater Eric Gruloos, die een parochie heeft in één van de dorpen waar de mijn zich bevindt, legt uit waarom niet alle goud blinkt.

(bron: De Andere Wereld, zo 5 april 2009)

Hetzelfde goud dat bij ons als solide belegging wordt gezien, betekent in het Midden-Amerikaanse land Guatemala, waar het goud gewonnen wordt: spanningen, vervuiling en nauwelijks inkomsten. Zo betaalt de goudmijn daar slechts 1% belasting aan de regering en vloeit de rest weg naar het buitenland. Om deze wantoestand te keren, oefenen de katholieke kerk en internationale ontwikkelingsorganisaties zoals Solidaridad druk uit om te komen tot een rechtvaardiger mijnbouwwet. Die moet niet alleen strenge milieu-eisen stellen aan de mijnbouw, maar ook aan de oorspronkelijke Maya-bevolking het recht geven om te kiezen voor duurzame ontwikkeling in plaats van voor het winnen van goud dat eindig is.

Sinds 2005 haalt het Canadese Goldcorp goud uit de grond rond de Guatemalteekse dorpen San Miguel en Sipacapa, in het noorden van dit midden Amerikaanse land. Als alles volgens plan verloopt is er over tien jaar naar schatting 70.000 kilo goud uit de grond gehaald. En dat voor maar 1% belasting. Maar daar staan een paar honderd banen tegenover. Op een bevolking van 40.000. Veel maatschappelijke organisaties, waaronder Solidaridad uit Nederland staan kritisch tegenover de mijnbouw. Ze zou geen duurzame bijdrage leveren aan economische ontwikkeling en het milieu ernstig aantasten. Solidaridad pleit bijvoorbeeld voor de ontwikkeling van duurzame koffieplantages als alternatief voor de mijnbouw. Ook de katholieke kerk in Guatemala is uiterst kritisch over de goudwinning in het land. Zo is bisschop Ramazini actief in de strijd voor een strenge mijnwet, waar deze maand in het parlement over gesproken wordt. Hij wil dat de Maya bevolking het recht krijgt om zich in een volksstemming uit te spreken over de mijnbouw en vindt dat dat moet worden vastgelegd in de nieuwe mijnwet.

Padre Eric (foto midden) woont al 24 jaar in streek. Hij maakt zich vooral zorgen over de verdeeldheid die de mijn veroorzaakt in de kleine dorpen rondom de mijn en de schade die als gevolg van het gebruik van dynamiet aan de huizen ontstaat. Want goudmijnbouw is een vervuilende industrie en kan ernstige gevolgen hebben voor het milieu en uiteindelijk ook voor de gezondheid van de lokale bevolking. De milieueffecten van dagbouwmijnen zijn aanzienlijk. De ontbossing en het massale afgraven van bergen waarmee de exploitatie van een dagbouwmijn samengaat, wijzigen het landschap ingrijpend. Hiermee samen treedt erosie op.

Goudmijnbouw kan kwalijke gevolgen hebben op de waterkwaliteit. Een belangrijk langetermijneffect is acid drainage, het uitlogen van zware metalen uit het mijnafval. Die drainage gaat decennialang door, verhoogt de zuurgraad van rivieren en meren en vervuilt het water met zware metalen. Sommige mijnen lozen regelmatig giftig afval in rivieren, meren en oceanen. Andere mijnen slaan dit afval, een mengeling van gemalen rots, water en cyanide dat tailings wordt genoemd, op in reservoirs zodat de cyanide eruit kan verdampen. Er zijn veel voorbeelden bekend van lekkage uit deze reservoirs en van doorgebroken damwanden. Ook in San Marcos, een gebied waar regelmatig aardbevingen en zware stormen voorkomen, is het risico daarop groot.

Goudmijnen gebruiken grote hoeveelheden water. De Marlinmijn bijvoorbeeld gebruikt 160m3 spoelwater per minuut, 24 uur per etmaal. Dagbouwmijnen zorgen voor veel stof in de lucht en ook het zware verkeer rond mijnen levert veel stof op en vervuilt de lucht met uitlaatgassen. De mijnbouwindustrie heeft een slechte naam als het gaat om de vernietiging en bedreiging van natuurgebieden, ook gebieden die officieel als beschermd zijn aangewezen. Als de winbare grondstoffen zijn uitgeput en het mijnbouwbedrijf vertrekt, blijven de gemeenschappen achter met een compleet anders landschap: hectares vol met afvalbergen die nog decennialang een gevaar vormen door het uitlogen van zware metalen, de zogenaamde acid drainage (zure drainage). In het geval van dagbouw blijven er enorme kraters achter in het landschap.

Veel Maya-organisaties en -gemeenschappen beschouwen de komst van de internationale mijnbouwbedrijven als een respectloze ‘tweede invasie’ in het woongebied van de Maya’s; de mijnbouwactiviteiten veroorzaken destructie en zullen op de langere termijn geen enkel voordeel opleveren voor de bevolking van Guatemala. De mijnbouw betekent ook een spirituele ramp, omdat ze gepaard gaat met vernietiging van de bergen, waar zich de voor de Maya’s zo belangrijke altaren en offerplaatsen bevinden. Door de mijnbouwprojecten worden gemeenschappen gedwongen hun woongebied te verlaten, wordt de cultuur ondermijnd en komt het verbouwen van het basisproduct maïs verder onder druk te staan. We hebben wel ontwikkeling nodig, zeggen de Maya’s, maar dan een heel ander soort ontwikkeling. Ontwikkeling die uitgaat van respect voor mens en natuur, ontwikkeling die duurzaam is, die voortbouwt op lokale tradities. Daarvoor lijkt in het huidige politieke klimaat van Guatemala en haar internationale donoren echter niet veel ruimte.