Erik Willems05 juni 2009 – 09:35

De tolerantiebarometer: hoe tolerant zijn Belgen ten opzichte van etnische minderheden?

In het kader van het federaal plan aangaande racismebestrijding werd een enquête gehouden over de tolerantie van de Belgische bevolking tegenover etnische minderheden. Het onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding (CGKR). Het onderzoek – de zogenaamde ‘tolerantiebarometer’ - is om minstens twee redenen van groot belang. Ten eerste omdat het de eerste keer is dat op zo'n systematische wijze naar de gevoelens en gedragingen van Belgen ten aanzien van minderheden wordt gepeild. Het antiracisme- en discriminatiebeleid in België is tot op vandaag vooral nattevingerwerk: er bestaat amper wetenschappelijk materiaal over het voorkomen van racistische attitudes en discriminatoir gedrag, het is dus niet evident om te weten te komen of het gevoerde beleid 'werkt'. En ten tweede omdat nogal wat van de bekomen resultaten (pijnlijk) in het oog springen. We geven hier enkele van de meeste frappante resultaten:

De contacten met allochtonen zijn eerder onpersoonlijk. Meer dan de helft van de Belgen (54%) stelt nooit een positieve ervaring gehad te hebben met een allochtoon.

21% van de Belgen aanvaardt geen allochtoon als collega op het werk, 23% niet als inwoner van hun gemeente, 30% niet als buur, 31% niet als vriend, 47% niet als lid van hun huishouden.

22% zou een allochtone baas als (zeer) storend ervaren, 29% een allochtoon die zou huwen met een zoon, 16% een allochtone leerkracht, 16% een allochtone buur.

1 op vijf Belgen vindt dat alle allochtonen en hun – zelfs in België geboren – kinderen moeten gerepatrieerd worden.

59% vergoelijkt racisme (vindt dat bepaald gedrag soms racistische reacties kan rechtvaardigen). 32% meent dat sommige rassen begaafder zijn dan andere.

Een behoorlijk aantal Belgen vinden het niet erg dat de toegang tot een dancing(19%), functie (13%), woning (15%) of huwelijk met een van de kinderen (27%) geweigerd wordt omwille van afkomst.

38% van de Belgen beweert dat allochtonen gemakkelijker werkloosheidsuitkeringen bekomen.

Bijna één Belg op vijf (19%) verklaart bang te worden bij het op straat naderen van een groep allochtonen.

Veel Belgen vinden dat Maghrebijnen (33%), Turken (29%), Oost-Europeanen (32%) en/of Afrikanen (25%) niet te vertrouwen zijn.

Meer dan 4 Belgen op 10 vinden dat allochtonen in België komen profiteren van de sociale zekerheid.

Zo’n 40% is akkoord met het terugsturen van allochtonen naar hun eigen land wanneer het aantal arbeidsplaatsen in ons land vermindert.

1 op 2 Belgen zou niet dezelfde rechten geven aan allochtonen ondanks het feit dat zij hier legaal verblijven en werken.

38% van de Belgen zou geen enkele rechten toekennen aan allochtonen die hier werken en die illegaal verblijven, 59% indien personen hier niet werken en illegaal verblijven.

Veel Belgen vertrouwen geen loodgieter (27%), apotheker (28%), leerkracht (30%), schoonmaakster (31%), arts (32%), politieagent (32%) of advocaat (35%) van allochtone afkomst.

Twee op drie Belgen (66%) vindt dat België zijn grens heeft bereikt; als het aantal personen van etnische minderheden verder toeneemt, zullen we problemen krijgen.

Het CGKR besluit dat de resultaten verontrustend zijn, maar nuanceert en besluit met een positieve noot: ‘De meest opvallende vaststelling uit de enquête is dat mensen die regelmatig, zelfs dagelijks, in contact komen met minderheden zich toleranter opstellen. Samenleven met de andere laat toe hem beter te leren kennen en hem te aanvaarden. Dat lijkt evident, maar staat toch in schril contrast met het beeld dat culturele diversiteit net de oorzaak is van meer spanningen en moeilijkheden. De enquête toont duidelijk aan dat mensen die in een multiculturele samenleving wonen, zoals bijvoorbeeld in Brussel, een positievere perceptie hebben van etnische minderheidsgroepen. (…) Deze enquête bevestigt dat het aanvaarden van de diversiteit vooral afhangt van hoe vaak er contacten zijn tussen de culturele groepen en de omstandigheden waarin deze plaatsvinden. Men moet dus zowel op de werkvloer, als in de openbare diensten, op school, in de woonwijken, enz. alle initiatieven aanmoedigen die culturele harmonisatie in de hand werken.’

Racisme in België?

Intussen bracht de ECRI - de Europese Commissie tegen Racisme en Intolerantie, een onafhankelijk orgaan voor mensenrechtenmonitoring van de Raad van Europa, dat zich toelegt op kwesties die verband houden met racisme en intolerantie - haar vierde rapport over België uit. Ze stelt daarin onder meer dat ondanks de overheidsmaatregelen extreem rechtse partijen hun racistische, antisemitische, islamofobe en xenofobe propaganda blijven verspreiden. Er zijn er in België enkele neonazistische en extreemrechtse groeperingen actief. Met betrekking tot racisme en vooral islamofobie en antisemitisme op het internet in België, neemt het aantal racistische websites en discussiefora dat via Belgische websites toegankelijk is, de laatste jaren sterk toe. Dit zou volgens de ECRI één van de redenen zijn voor de herhaalde incidenten met racistisch geweld in België.
Er zijn opnieuw aantijgingen van rassendiscriminatie en vooral rassenprofilering door de politie. Nieuwe rapporten melden dat om uiteenlopende redenen onvoldoende aandacht wordt besteed aan door racisme ingegeven beledigend gedrag van politieagenten en dat personen die zich hieraan bezondigen, niet worden gestraft.
Vooral niet-burgers en migranten krijgen volgens de ECRI nog steeds af te rekenen met directe en indirecte rassendiscriminatie op de arbeidsmarkt en bij de toegang tot huisvesting en tot openbare diensten. Vooral mensen van Marokkaanse en Turkse afkomst en mensen uit de Sahellanden en uit Oost-Europa krijgen hiermee te maken. Ook moslims en vooral vrouwen met een hoofddoek worden met dit soort discriminatie geconfronteerd.

Ervaringen van racisme en discriminatie in Europa

Een ander onderzoek is recent uitgevoerd door het Bureau van de Europese Unie voor de Grondrechten (FRA), een orgaan van de Europese Unie dat in maart 2007 opgericht werd om de lidstaten en Europese instellingen te ondersteunen inzake de grondrechten . Het betreft hier een studie over de perceptie van discriminatie door migranten of ethnische minderheden. Het onderzoek werd afgenomen in alle Europese lidstaten. 37% van de ondervraagde personen van vreemde herkomst of etnische minderheden verklaart gediscrimineerd te zijn; 12% stelt het slachtoffer van een racistische misdaad geweest te zijn. Ongeveer drie op vier respondenten meent dat discriminatie op basis van herkomst toegenomen is.

In België verklaart 33% van de ondervraagde moslims van Noord-Afrikaanse herkomst en 20% van de ondervraagde moslims van Turkse herkomst het afgelopen jaar slachtoffer van discriminatie te zijn geweest. Vooral jonge moslims (16-24 jaar) verklaren dat zij te maken kregen met discriminatie. 79% van de ondervraagden gaven aan dat ze voorvallen van discriminatie en zelfs raciaal geweld niet melden bij een bevoegde instelling. Deze tendens is vooral waar te nemen bij jongeren en mensen die pas recent in het gastland verblijven. Als reden hiervoor, vermelden ze dat dit volgens hen “niets verandert” (38%), “niet de moeite is, omdat dat schering en inslag is” (38%) en dat ze niet weten tot wie ze zich hiervoor moeten richten (33%). Discriminatie is het grootst op de arbeidsmarkt, maar raakt ook andere sectoren van het dagelijkse leven (huisvesting, goederen en diensten, …).
Het CGKR benadrukt een aantal opvallende elementen uit dit rapport:
Eerst en vooral valt de grote kloof op tussen het aantal gemelde voorvallen van discriminatie (de zogenaamde ‘officiële cijfers’) en de discriminaties die moslims zelf waarnemen. (…) Daarnaast wijst het rapport op een gebrek aan vertrouwen in de wetten en instellingen die strijden tegen racisme en discriminaties. In België kent amper 11,2% van de ondervraagde moslims van Turkse herkomst een organisatie die hen hierin zou kunnen bijstaan. Wat de ondervraagden van Noord-Afrikaanse herkomst betreft, gaat het om 20%. Meer zelfs, 51% van de ondervraagden van Turkse herkomst en 42% van de ondervraagden van Noord-Afrikaanse herkomst weten niet dat discriminatie op basis van herkomst verboden is op de arbeidsmarkt. (…) Een derde vaststelling betreft het gebrek aan vertrouwen in openbare instellingen. Het rapport wijst vooral op een ernstig gebrek aan vertrouwen in de politiediensten. Bijna één op vier van de ondervraagden werd de afgelopen twaalf maanden door de politie gecontroleerd of aangehouden. 57% van de ondervraagden van Noord-Afrikaanse herkomst en 37% van de ondervraagden van Turkse herkomst meent dat dit louter op basis van hun etnische herkomst gebeurde. (…)
Racisme in België: een ‘inconvenient truth'?

Fenomenen als racisme, xenofobie en uitsluiting zijn onmiskenbaar aanwezig in onze samenleving maar worden in de regel doodgezwegen of geminimaliseerd door onze politieke elite. Het heeft allemaal veel weg van een 'inconvenient truth'. De vervelende realiteit mag echter niet (langer) ontkend worden; ons zelfbeeld van een 'verlichte', ruimdenkende samenleving is dringend aan herziening toe. Een wat cynische vaststelling daarbij is dat het water tussen Vlamingen en Walen helemaal niet zo diep is als gewoonlijk wordt gedacht, beide huldigen au fond min of meer dezelfde negatieve vooroordelen.

De resultaten van de aangehaalde onderzoeken schreeuwen om een krachtdadig antiracismebeleid. We geven enkele suggesties: de degelijke wetgeving ter bestrijding van racisme en discriminatie blijft grotendeels vleugellam bij afwezigheid van een duidelijk wettelijk kader voor praktijktests en bewijsvoering; de vrijblijvendheid van diversiteitsplannen brengt (te) weinig zoden aan de dijk, de verschillende overheden beschikken via openbare aanbestedingen, contracten en subsidies over belangrijke hefbomen die tot vandaag onbenut blijven; de (combinatie van) stringente taal-, nationaliteits- en diplomavereisten creëren grote drempels voor de tewerkstelling bij overheden; de ernst van de discriminaties in het uitgangsleven en op de woonmarkt vragen om meer dan intentieverklaringen; etc. In vele landen kunnen we inspiratie opdoen bij zinvolle, effectieve initiatieven.

Er is nood aan een grondige reflectie waarom beschermingsmechanismen (politie, meldpunten, ombudsdiensten, etc.) door de slachtoffers niet au sérieux genomen worden

De bereidheid om in dialoog te treden met de (vertegenwoordigers van) etnisch culturele minderheden is een conditio sine qua non voor een degelijk antiracisme- en diversiteitsbeleid. Minister Keulen gaf alvast het foute voorbeeld door als een gebeten hond te reageren op de kritiek van het Minderhedenforum. Ook de weigering van de Belgische regering om een ernstige dialoog aan te gaan in het kader van de antiracismeconferentie Durban II belooft weinig goeds.

Http://www.diversiteit.be/?action=publicatie_detail&id=70&thema=2

http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/ecri/Country-by-country/Belgium/Bel...

“EU MIDIS at a glance”, “Data in Focus Report 1 – The Roma” en “Data in Focus
Report 2: Muslims” zijn beschikbaar op de website van de FRA: http://fra.europa.eu/eu-midis. Bespreking van het tweede rapport door het CGKR op http://diversiteit.be/?setLanguage=1&action=artikel_detail&artikel=243