De ploeg van Jan Vranken, Geert Campaert, Danielle Dierckx en An Van Haarlem heeft met medewerking van nog 23 andere ‘armoededeskundigen’ een rijk gedocumenteerd werk uitgegeven.

Jan Vranken is scherp kritisch in zijn inleiding: 2010 wordt het Europees Jaar van de bestrijding van Armoede en sociale uitsluiting? Door de financieel-economische crisis is de toestand verslechterd. De schuldenlast groeit, de werkloosheid groeit nog steeds en veroorzaakt nieuwe armoede. De maatschappelijk werkers in de OCMW’s hebben te weinig tijd en worden geplaagd door hoge bureaucratische eisen en dit saboteert de duurzame vertrouwensrelatie met hun cliënten. Er zijn meer werkende armen en dit is allemaal niet goed voor de geestelijke gezondheid. Dakloosheid komt weer op en de economische crisis vernietigt de toekomst van velen.

Het beleid schijnt nog steeds te geloven in het ‘trickle down’ effect dat niet helpt. Zoals de crisis is armoede een structureel gegeven. In Brussel is de toestand ronduit dramatisch. Wallonië kampt met het complexe fenomeen van de blijvende generatiearmoede. Onze huidige belastingen zijn wat de personenbelasting betreft, wel herverdelend. Vlaktaksvoorstellen zijn allemaal minder herverdelend. Men kan zich het resultaat van de activeringspolitiek afvragen, maar veel blijvend resultaat is er niet. De mensen met een lagere sociaal-economische status vertonen een slechtere gezondheid. De liberalisering van elektriciteit en gas heeft de energiearmoede doen aangroeien.

De ploeg van Jan Vranken, Geert Campaert, Danielle Dierckx en An Van Haarlem heeft met medewerking van nog 23 andere ‘armoededeskundigen’ een rijk gedocumenteerd werk uitgegeven.

Jan Vranken is scherp kritisch in zijn inleiding: 2010 wordt het Europees Jaar van de bestrijding van Armoede en sociale uitsluiting? Door de financieel-economische crisis is de toestand verslechterd. De schuldenlast groeit, de werkloosheid groeit nog steeds en veroorzaakt nieuwe armoede. De maatschappelijk werkers in de OCMW’s hebben te weinig tijd en worden geplaagd door hoge bureaucratische eisen en dit saboteert de duurzame vertrouwensrelatie met hun cliënten. Er zijn meer werkende armen en dit is allemaal niet goed voor de geestelijke gezondheid. Dakloosheid komt weer op en de economische crisis vernietigt de toekomst van velen.

Het beleid schijnt nog steeds te geloven in het ‘trickle down’ effect dat niet helpt. Zoals de crisis is armoede een structureel gegeven. In Brussel is de toestand ronduit dramatisch. Wallonië kampt met het complexe fenomeen van de blijvende generatiearmoede. Onze huidige belastingen zijn wat de personenbelasting betreft, wel herverdelend. Vlaktaksvoorstellen zijn allemaal minder herverdelend. Men kan zich het resultaat van de activeringspolitiek afvragen, maar veel blijvend resultaat is er niet. De mensen met een lagere sociaal-economische status vertonen een slechtere gezondheid. De liberalisering van elektriciteit en gas heeft de energiearmoede doen aangroeien.

De studiedag zelf

Jan Vranken kondigde aan dat minister Ingried Lieten, verantwoordelijk voor Innovatie, Overheidsinvesteringen, Media en Armoedebestrijding, niet als eerste het woord zou krijgen want ze zat nog vast in een file…

Dus werd eerst het Jaarboek voorgesteld, door Geert Campaert. Ingrid Lieten hield eerst een kort overzicht van haar kennis over armoede (wat voor de meeste aanwezigen ook gewoon ‘herhaling van gekende leerstof’ was, maar ja ’t is examenperiode). Dan betoogde ze dat een meer gelijke samenleving, voor iedereen beter is - niet enkel voor de armen (ze haalde de titel aan van een boek dat wij hier in Tijdingen reeds een tijdje geleden bespraken: Why More Equal Societies Almost Always Do Better, van Kate Pickett en Richard Wilkinson NvdR). Dat armoede een onrecht is, daar leek ze van overtuigd. En er komt een strategisch plan van alle ministers, tegen halverwege 2010, om de armoede in Vlaanderen aan te pakken. (Wij kunnen het toch niet laten: dit maken wij nu reeds jaren mee op de studiedagen met het Jaarboek: telkens komt de bevoegde minister zeggen dat ze het zullen aanpakken. Hoe geloofwaardig dit nog is…? NvdR).

Dan mocht Danielle Dierckx het tweede boek - bij het Jaarboek - voorstellen: “Arm Europa”. Het is als het ware het Jaarboek maar met Europa onder de loupe - of zoals Dierckx het voorstelde “Europa en armoede voor ‘dummies’”…

Drie specifieke analyses daarin:
- “flexi-armoede”: tijdelijke jobs verhogen de armoede - een verschijnsel in zuidelijk Europa, maar het evolueert naar midden-Europa.
- thuisloosheid: slechts een minderheid van lidstaten heeft er een beleidsstrategie rond;
- kinderarmoede. Met dit laatste kunnen we zeker zijn dat het een negatieve invloed heeft op het later ‘succes’ in het leven.

We kunnen ook verwijzen naar Peter Adriaenssens’ bijdrage op de studiedag van het Jaarboek 2008… Misschien toch ook het vermelden waard: België scoort op kinderen in werkloze huishoudens (een indicator voor kinderarmoede) de 5de slechtste in Europa (de slechtste is het Verenigd Koninkrijk)…

Europa in het algemeen is vooral gericht op de creatie van één markt - het sociale aspect wordt ergens een beetje eronder/ ertussen geschoven. De richtlijn Bolkestein maakt dat publieke basisdiensten (meer) aan de markt worden blootgesteld. Daar zijn de zwakkeren sowieso slachtoffer van, maar ook die diensten worden dan op ‘goedkoopheid’ en niet op kwaliteit toegewezen.

Dierckx eindigde met: “Kan Europa een tandje bijsteken?” En daarbij de foto van Herman Van Rompuy en “yes we can”…Uiteraard meer hoop dan feitelijke verwachting, durven wij stellen.

Jan Vranken hield een terugblik. Het begin van wat later de Jaarboeken werden, ligt bij het eerste Europese Programma ter Bestrijding van Armoede (1975-76). Er kwamen nog een tweede en een derde programma. Er is nooit een vierde Europese programma gekomen: het mislukte wegens het potentiële sterke beleidsstrategisch karakter; en het raken aan het subsidiariteitsbeginsel (dat een hoger beleidsniveau niet doet wat een lager niveau aankan). Om verslag uit te brengen, kwamen daar de Jaarboeken tussen.

Toch waren die Europese programma’s nuttig: ze brachten een multidimensionele definitie van armoede, en verschoven de vaststelling van een Europese armoedenorm van 50% van het gemiddelde inkomen, naar 60% van het mediane inkomen. Verder kwam er een verschuiving naar sociale uitsluiting, met invulling via de Angelsaksische traditie in termen van sociale rechten (terwijl vroeger eerder de Franse traditie werd gevolgd).

Op het einde van de 20ste eeuw leek de voortdurende en zelfs toenemende armoede tot gevolg te hebben dat men de noodzaak van armoedebestrijding inzag. In 2000 was er de Lissabonstrategie: een beleidsdriehoek met ‘sociale cohesie’ als één van drie kerndoelstellingen, samen met economische groei en werkgelegenheid. En daar engageerden de Europese staatshoofden zich plechtig om tegen 2010 een beslissende stap naar uitroeiing van de armoede te zetten. “Enigszins euforisch wordt 2010 meteen tot het Europese Jaar van de Bestrijding van Armoede en Sociale Uitsluiting uitgeroepen,” zegt Vranken.

In de ‘herziene’ Lissabonstrategie van 2005 klinkt het al heel anders: dan zijn de richtlijnen:
- meer groei, teneinde van Europa een aantrekkelijkere plek te maken om te werken en te investeren,
- de creatie van meer en betere jobs: kennis en innovatie in werkgelegenheid, en
- beter ‘governance’ via een betere coördinatie van micro- en macro-economisch beleid.

Voegt Vranken hieraan toe: “Opdracht: Zoek de sociale dimensie!”

Hoe kwam deze verschuiving?

Volgens Vranken:
- een reactie op het rapport-Kok (Nederlandse ex-vakbondsman en ex-socialist, voegt Vranken hieraan toe), dat de dreigende mislukking van de Lissabon-strategie onder andere toeschreef aan de ‘ballast’ (sic) van de vele sociale doelstellingen en coördinatie.
- betere ‘stroomlijning’ en beter beleid betekent: sociale cohesie – en daarmee armoede – verdwijnt in de marge ten gunste van meer governance en van een actief op de arbeidsmarkt gericht insluitingsbeleid.

De nieuwe rapporten in Europa sturen nog minder dan voorheen: ze beperken zich tot aanbevelingen en richtlijnen (dus niet met sancties voor niet-navolgen)… Sommige landen vermelden sociale uitsluiting zelfs niet meer.

Of ‘actieve inclusie’ de toekomst is, blijft een vraag. Die ‘actieve inclusie’ (EC, oktober 2008) steunt op drie pijlers:
- de invoering van een gewaarborgd minimuminkomen in alle landen
- de maximale inschakeling op de arbeidsmarkt
- de effectieve toegang tot allerlei diensten

Conclusie met Ides Nicaise:

- “De Europese aanbeveling over actieve inclusie is een potentieel krachtig beleidsinstrument. Ze is heel genuanceerd: zo wordt uitdrukkelijk gepleit voor degelijke vervangingsuitkeringen voor personen die niet kunnen werken en voor kwaliteitsvolle activering. De passage over ‘effectieve toegang tot basisdiensten’ kan ook als basis dienen om de kwaliteit en toegankelijkheid van de (geliberaliseerde) diensten van algemeen nut en de sociale diensten in het bijzonder, systematisch in kaart te brengen.”

Dus, verplichte lectuur!, beveelt Jan Vranken ons aan. En daarmee konden we naar de koffiepauze.

Na de pauze was een panelgesprek “over de rol van Europa in het bestrijden van de armoede” aangekondigd, met Frieda Brepoels (NV-A), Wouter De Vriendt (Groen!), Cindy Franssen (CD&V), Annemie Neyts (Open VLD) en Kathleen Van Brempt (SP.a). Moderator: Guy Poppe (ex-VRT). Een paar aangekondigden lieten zich echter vervangen : Frieda Brepoels door Vera Celis en Annemie Neyts door Herman De Croo…

Wij vatten voor u samen…

Kathleen Van Brempt (SP.a) las in dit jaarboek een terechte kritiek op de politieke klasse en zeker in het bijzonder op de linkerzijde: de laatste 10 jaar ging het economisch goed en toch ging de werkloosheid vooruit. Er is te weinig politieke analyse gebeurd. Zij vindt het (ook) dringend nodig dat er in Europa omgevormd wordt van liberaliseren naar een sociaal discours. Zij vindt bijvoorbeeld dat er een Europese richtlijn (géén aanbeveling) moet komen voor een minimuminkomen in de hele EU. Er moet verplicht worden dat in de hele EU, er algemene rechten moeten komen (zoals ouderschapsverlof). Specifiek voor kinderen ziet zij dat het belangrijk is dat er zwaar moet ingezet worden ook op het leren (niet enkel schools) - al van vóór de kleuterklas zelfs. Ten slotte zag zij ook heil in het automatisch toekennen van rechten - in de plaats van het de mensenn zelf te laten uitzoeken en aanvragen.

Herman De Croo (Open VLD) zat er dus om Annemie Neyts te vervangen - wat volgens hem het bewijs was dat in zijn partij “vrouwen vervangbaar zijn”. De zaal kon die opmerking niet echt appreciëren… Vervolgens verklaarde hij zich “sociaal liberaal” waarbij velen in de zaal hem al helemààl ongeloofwaardig achtten…

Kern van wat hij zei: OK, er moet iets gedaan worden voor die groep mensen die je nooit zult kunnen doen deelnemen aan de maatschappij zoals de anderen (sic). Maar je moet er eerst voor zorgen dat de schouders die de lasten dragen, dat ook nog kunnen en zullen doen (sic). Zijn afsluiter: “de armoedegrens is allicht nog te laag geschat op 30 euro per dag, maar er zijn zovele miljoenen mensen die het met 1 euro per dag of minder moeten doen.” (sic!).

Cindy Franssen (CD&V) gaf een gedreven indruk. Inkomen is volgens haar een belangrijk gegeven om uit armoede te blijven - maar niet een voldoende of enige voorwaarde.

Het is ook niet voldoende om in te zeten op tewerkstelling: er zijn niet eens voldoende jobs. En voor sommige mensen is het reguliere arbeidscircuit met de hoge druk en stress niet haalbaar. Dus moet er ook werk zijn in de sociale economie. Wat volgens haar vooral nodig is: mensen doen participeren aan de maatschappij. Er moet een sociaal luik in Europa komen, en de instellingen moeten versterkt worden.

We moeten ook noodzakelijk inzetten op de collectieve wil tot herverdelen. Armoede is een onrecht en een maatschappelijk probleem. We hebben al veel gezien, we kunnenn oordelen. Nu is het hoog tijd om te handelen (met een directe verwijzing naar Cardijn). We mogen zeker niet blind zijn voor de structurele problemen van de generatiearmoede.

Vera Celis (N-VA) werd als kind geraakt door een (zwarte) vrouw met 2 kinderen die aan het bedelen waren. Dat ziet ze nu opnieuw aan het Brussels Centraal Station. Iedereen - elke mens, alle partijen - moet zijn verantwoordelijkheid nemen. “Armoede heeft geen politieke kleur”. Werk hebben is cruciaal - en een goeie opleiding om aan dat werk te geraken.

Dat het onderwijsbeleid faalt, zoals moderator Guy Poppe in herinnering bracht, zijn volgens Vera Celis groeipijnen. Op termijn worden de “kansengroepen” ook “naar boven” geholpen.

Wouter De Vriendt (Groen!) trok meteen van leer: het is een politieke keuze wat je doet met de welvaart: herverdelen of belastingen verlagen. “Met ons vijven moeten we hier met schaamrood zitten: we zijn er niet in geslaagd armoede te verminderen”. Zelfs bij een economische hoogconjunctuur moeten er “flankerende maatregelen” genomen worden.

De middelen om armoede uit te bannen, zijn er. Het gaat enkel om de politieke wil. Een voorbeeld: het “leefloon” tot boven de armoedegrens optrekken, kost slechts 118 miljoen euro (leefloon nu: 725 euro per maand; armoededrempel: 878 euro per maand!).

Jobs werken emanciperend, dus tewerkstelling is ook belangrijk.Hij ziet in de neoliberale politiek van Europa een belemmering voor de sociale politiek van de lidstaten. Ook hij wil meer inzetten op de sociale economie en op levenslang leren.

En daarmee was het inhoudelijke deel van dit colloquium afgelopen. Jan Vranken wenste ons nog “tot volgend jaar”…

Jan Vranken

Geert Campaert

Ingrid Lieten

Op de foto: het panel, van links naar rechts: Cindy Franssen (CD&V), Wouter De Vriendt (Groen!), Kathleen Van Brempt (SP.a), moderator Guy Poppe, Vera Celis (NV-A), en Herman De Croo (Open VLD).