Twee Europese bedrijven kregen het licht op groen om een papierpulpfabriek te bouwen aan de Río Uruguay. De fabriek van het Finse Botnia zal jaarlijks 1 miljoen ton gebleekte papierpulp produceren. Enkele kilometers verderop heeft de Spaanse papierconcern ENCE de grond genivelleerd voor een pulpfabriek met een capaciteit van 500.000 ton. Op slag zou het Uruguayaanse stadje Fray Bentos de grootste papierpulpexporteur in de wereld worden.

Toen de contracten werden ondertekend had niemand verwacht dat een buurtvereniging aan de overzijde van de rivier zoveel opschudding zou veroorzaken. Tegen de ruiten van auto’s en huizen, in etalages van winkels, overal prijkt de strijdkreet ‘No a las papeleras’ waaruit de afkeer voor de papierfabrieken blijkt. Gualeguaychຠis een aantrekkelijk vakantieoord aan de Río Uruguay en de inwoners zijn bang dat de hinderlijke zwavelgeur en een vervuilde rivier de toeristen zal wegjagen.

Volgens Carlos Goldoracena, hoofd van het biochemisch instituut INDABI is de gekozen locatie voor papierfabrieken van deze omvang totaal onverantwoord, omdat zowel in de lucht als in het water een grote hoeveelheid giftige stoffen worden verspreid. “De Río Uruguay is een ondiepe en traag stromende rivier, die zoveel toxische stoffen niet kan absorberen. Het water in de rivier heeft de limieten voor zwavel en nitraten reeds bereikt.” Maar de dioxines die zullen vrijkomen, baren Goldoracena de meeste zorgen. Deze stoffen ontstaan door het chloor dat gebruikt wordt bij het bleken van de pulp. Dioxines zijn kankerverwekkende stoffen en kunnen verstoringen veroorzaken in het immuunsysteem, het zenuwstelsel en het voortplantingssysteem. Ze worden opgeslagen in vetweefsel en doorgegeven via de voedselketen.

Gilda Veronesi is een van de 200 honingproducenten in het district van Gualeguaychຠdie door de pulpfabrieken hun bron van inkomsten dreigt te verliezen: “De dioxines die op het stuifmeel neerslaan komen via de bijen in de honing terecht.” De strenge Europese voedselnormen verbieden de import van honing die geproduceerd wordt in de nabijheid van dit soort industrie. “Maar als onze honig dioxines bevatten, komt dat door Europese bedrijven die Zuid-Amerika als vuilnisbelt gebruiken.”

De Asamblea Ambientalista de Gualeguaychຠis een buurtvereniging die spontaan ontstaan is als reactie op de komst van Botnia en ENCE. Op dinsdag en vrijdag komt deze geïmproviseerde milieuorganisatie samen in het theater van de stad. Bezorgde inwoners kunnen hun verzuchtingen kwijt tijdens de vergaderingen en wanneer er beslissingen genomen worden, is de stem van elke aanwezige van tel. Wetenschappers, milieuexperts en advocaten worden uitgenodigd om de Asamblea te informeren. Zelfs president Kirchner bracht een bezoek aan de Asamblea. Vanuit het theater worden de vele acties en demonstraties georganiseerd die de eisen van Gualeguaychຠconstant in de belangstelling en op de politieke agenda houden. Via de lokale media worden de oproepen van de Asamblea verspreid. Hierdoor kan de ganse stad in een mum van tijd gemobiliseerd worden voor een van de vele betogingen aan het adres van de Spaanse, de Finse of de Uruguayaanse ambassades, voor een van de vele marsen of andere acties die in het theater worden bedacht.

De ganse zomer hielden de demonstranten van Gualeguaychຠde brug die de stad met Uruguay verbindt, bezet. Het verlies aan inkomsten van toerisme en transport dat langs deze belangrijke handelsweg verhinderd werd, kostte Uruguay 400 miljoen dollar. President Tabaré Vásquez verzocht zijn Argentijnse collega de wegblokkade te stoppen, maar president Kirchner koos de kant van Gualeguaychàº. De strijd tegen de papierfabrieken, die hij tijdens een bezoek aan de asamblea ‘een nationale zaak’ noemde, wordt nu zelfs door het Internationaal Gerechtshof in Den Haag behandeld.

De vele acties en het aanhoudende lobbywerk van de Asamblea van Gualeguaychຠbeginnen vruchten af te werpen. Juan Luis Arregui, de topman van het Spaanse bedrijf ENCE heeft officieel verklaard wat al geruime tijd vermoed wordt: ENCE gaat weg uit Fray Bentos. Arregui verklaarde dat het technisch onmogelijk is Botnia en ENCE zo dicht bijeen te hebben, maar hij hield vol dat ENCE Uruguay nog steeds als ‘een strategische locatie beschouwt voor een pulpfabriek’. Volgens Arregui zal ENCE verhuizen binnen de landsgrenzen en zal het de productiecapaciteit zelfs verdubbelen tot 1 miljoen ton. De topman verzekert dat zijn beslissing niks te maken heeft met de problemen met Argentinië.

Maar deze verklaringen komen weinig geloofwaardig over. Eerder verklaarde, de hoofdraadsman van ENCE Pedro Oyarzábal, dat ENCE zich gevangen voelde door Argentinië vanwege de stappen die werden genomen in de richting van internationale organen en bij banken om de kredieten stil te leggen.

Het IFC, een private financieringsinstelling van de Wereldbank, had reeds voor 250 miljoen dollar kredietfaciliteiten toegezegd aan ENCE. Na een bezoek aan Gualeguaychຠen de Río Uruguay vroeg de ombudsman van de Wereldbank om uitgebreider onderzoek. Pas in oktober zal het IFC bekend maken of de leningen al dan niet mogen doorgaan. Aangezien dit bedrag de helft van het totaal budget van de fabriek vertegenwoordigt, kwam het voortbestaan van de fabriek in het gedrang.

Vorige zondag (24 september) werd gefeest op de brug tussen Gualeguaychຠen Fray Bentos. Dat ENCE verhuist bevestigt nog eens de kracht van de Asamblea van Gualeguaychàº. Maar de demonstranten blijven voorzichtig. Want als ENCE in Uruguay blijft, wordt Paysandຠals mogelijke nieuwe locatie getipt. Deze stad ligt eveneens langs de Río Uruguay, rechtover het Argentijnse stadje Colón. De buurtvereniging van Colón heeft reeds de oorlog verklaart aan ENCE en krijgt daarbij de volle steun van Gualeguaychàº.

Zolang Botnia geen aanstalten maakt te vertrekken, gaat de strijd onverminderd verder. Met de nieuwste campagne probeert de Asamblea van GualeguaychຠArgentijnen te weerhouden op reis te gaan naar Uruguay, omdat ‘elke peso die je in Uruguay uitgeeft, kan geïnvesteerd worden in de papierfabrieken.’ Wat de buurtvereniging nog allemaal in petto heeft weet niemand, maar in het theater van Gualeguaychຠgaan de meeste stemmen op om de brug naar Uruguay opnieuw af te snijden.