Jan Hertogen03 oktober 2006 – 21:54

Gewone Vlamingen ? De jodenjagers van de Vlaamse SS in Antwerpen, 1942.
Lieven Saerens, SOMA, BEG nr 16 - 2006.

Toen de joden niet meer bereid waren om zich vrijwillig aan te geven, ging de Sipo-SD vanaf de zomer van 1942 tot razzia's over. De Sipo-SD handelde niet in een maatschappelijk vacuüm. Aangezien ze een permanent gebrek aan mankracht had, beriep ze zich op andere instanties, niet alleen Duitse maar ook Belgische. Langs Duitse kant was er van meetaf aan de hulp van de Feldgendarmerie, die afhing van de Milità¤rverwaltung. Langs Belgische zijde trachtte de Sipo-SD de lokale politie in te schakelen. In Antwerpen lukte dat, met als resultaat dat de Antwerpse politie in augustus 1942 bij drie razzia's 'en bloc' werd ingezet. Ook tijdens de razzia van 11 september 1942 was er op bepaalde vlakken nauwe samenwerking met de Antwerpse politie. Later werden nog regelmatig individuele Antwerpse politieagenten 'gevorderd' om mee te werken aan het oppakken van Joden.

Vanaf omstreeks 20 september 1942 beriep de Sipo-SD Antwerpen zich op SS'ers van de Stormban Antwerpen. In de medewerking van de Antwerpse SS'ers kunnen grosso modo vier fases worden onderscheiden. In een eerste fase werd de SS-Stormban Antwerpen samen met leden van de Sipo-SD en Feldgendarmerie 'en bloc' ingezet. Dan volgde een eerder 'chaotische fase', waarbij Vlaamse SS'ers eerder op eigen houtje leken te handelen. In een derde fase beriep de Sipo-SD zich op een 20-tal Vlaamse SS-vrijwilligers. Tijdens de laatste fase werd beroep gedaan op vier SS-vertrouwelingen, in samenwerking met Felix Lauterborn en de Sipo-SD (Dienststelle Erich Holm, de Judenabteilung). De Antwerpse jodenjagers deden hun taak vrijwillig en kosteloos. Toch waren zij allerminst 'idealisten'. Ter compensatie stalen zij letterlijk als de raven.

In onze bijdrage wordt, in het kader van de studie van de jodenvervolging in België, resoluut de aandacht op de daders gevestigd. Via een beschrijving van een 40-tal Antwerpse jodenjagers-SS'ers wordt getracht door te dringen tot het meest concrete en basale niveau. Dat leverde volgend profiel op. De gemiddelde leeftijd van de jodenjagers was 27 jaar. Een meerderheid was reeds voor de oorlog in Vlaams-nationalistische Nieuwe Orde-gezinde en anti-Joodse kringen terug te vinden. Indicatief is ook dat 30 à  40 % van de Antwerpse jodenjagers-SS'ers haast onmiddellijk na haar stichting, in de periode oktober-december 1940, tot de Algemeene SS-Vlaanderen toetrad. Qua vooroorlogse politieke netwerken is er een duidelijke band met het Verdinaso. Niet minder dan 32 à  35 % van de jodenjagers kwam uit die beweging, of had er minstens een uitgesproken sympathie voor.

Moeilijker is het om de vooroorlogse sociaal-culturele netwerken bloot te leggen. Vast staat in elk geval dat een aantal jodenjagers elkaar reeds voor de oorlog kenden. Kringen als de Antwerpse Academie voor Schone Kunsten verdienen daarbij nader onderzoek. Opvallend voor de Antwerpse jodenjagers was inderdaad het relatief groot aantal met enige artistieke aanleg en interesse. Qua scholingsgraad leken de meesten enkel lager onderwijs te hebben gevolgd. Vanuit professioneel oogpunt viel het relatief groot aantal lagere bedienden op. Fabrieks- en bouwvakarbeiders kwamen onder de Antwerpse jodenjagers niet voor.

Aangezien een meerderheid reeds voor de oorlog in Nieuwe Orde-gezinde en uitgesproken anti-Joodse, nazigezinde organisaties had gemiliteerd, waren de jodenjagers geen 'doetjes'. Toch waren ze evenmin 'canaille'. De overgrote meerderheid had een blanco strafregister. Even kenmerkend is dat de meerderheid (ongeveer 60 %) zich "Rooms-katholiek" noemde en dat nog eens minstens 20 % een uitgesproken katholieke achtergrond had. Alhoewel een aantal jodenjagers wel onder de economische crisis van de jaren 1930 zal hebben geleden, leek het niet om geboren 'losers' te gaan. Kortom, zij kwamen niet uit buiten-maatschappelijke sociale groepen, maar leken in vele opzichten net heel gewone 'kleine luyden', met een (klein)burgerlijke achtergrond. Dat neemt niet weg dat meerderen het karakter leken te vertonen van eeuwige, steeds verongelijkte, extreem egocentrische querulanten, die moeilijk in de hand te houden waren. De oorlog zette bij hen al vrij snel een verruwingsproces op gang. Tijdens de jodenrazzia's werd het brute geweld niet geschuwd, waarbij kinderen, vrouwen, zieken en bejaarden niet werden gespaard. Tevens krikten de oorlogsomstandigheden onmiskenbaar het ego van een aantal Antwerpse jodenjagers-SS'ers op.

De naoorlogse berechting van de jodenjagers was relatief mild. Het gros van de jodenjagers kwam ten laatste in 1951 vrij. Van degenen die effectief ter dood werden veroordeeld, werd niemand geëxecuteerd. Na verloop van tijd werden er van het 40-tal jodenjagers niet minder dan tien (25 %) in eer hersteld. Algemeen kan trouwens worden gesteld dat na de oorlog het onderzoek naar de jodenvervolging in België niet ten gronde werd gevoerd. Alhoewel uit ons onderzoek duidelijk de band tussen Vlaams-nationalisme en jodenvervolging naar voren komt, verdween dit na de oorlog al vrij snel uit de collectieve herinnering.

Referentie artikel: www.cegesoma.be/Publicaties/Bijdragen/bijdragen.htm