Ivo De Kock (Filmmagie)17 april 2006 – 11:14

“Mijn studenten brengen sporadisch de Vietnamoorlog ter sprake en vragen naar mijn betrokkenheid,” zegt wiskundeleraar en voormalig activist Mark Rudd in 'The Weather Underground', “dan zeg ik ‘wel, ik heb meegeholpen aan de oprichting van een organisatie die tot doel had op gewelddadige wijze de regering van de V.S. omver te werpen’. Ze kijken me dan aan alsof ik van een andere planeet kom!” Het is deze onvertrouwdheid van jongere generaties met feiten, mensen en de tijdsgeest van voorbije periodes die documentairemakers Sam Green en Bill Siegel aanzette om een stuk geschiedenis opnieuw onder de aandacht te brengen. “Het verhaal van de Weather Underground raakt belangrijke, uitdagende vragen en onderwerpen aan,” stellen ze in hun intentieverklaring, “maar in de V.S. heeft 99% van wie jonger dan 40 is nog nooit van de groep gehoord. Dat is extra jammer omdat hun ervaringen ook in de huidige wereldtoestand relevant zijn”. Het opzet “is niet zozeer antwoorden te geven maar vragen te stellen. Door dit controversieel onderwerp diepgaand en evenwichtig te onderzoeken, hopen we een breed debat op gang te brengen over belangrijke actuele thema’s. Hoe zou ware sociale rechtvaardigheid eruit zien? Wat is de verantwoordelijkheid van Amerikanen bij ongelijkheden veroorzaakt door globalisme? Op welke manier definieert een samenleving geweld en terrorisme? Kan geweld ooit gerechtvaardigd worden door een veranderingsstreven?” De Weather Underground Organization was een radicale afsplitsing van de pacifistische Studenten voor een Democratische Samenleving (SDS) die van 1969 tot 1976 de omverwerping van het Amerikaans establishment propageerde. Hun filosofie draaide rond “making love, smoking dope and loading guns”, hun motto was “Bring the War Home!” en hun droom de revolutie. De naam Weathermen werd ontleend aan Bob Dylans Subterranean Homesick Blues - “You don’t need a weatherman to know which way the wind blows” - en verwees naar het gevoel van de activisten dat ze surften op de tijdsgeest en gedragen werden door een consensus. “We didn’t do it but we dug it” zegt een sympatisante in de documentaire. De Weather Underground organiseerde rellen tijdens de Dagen van de Woede in Chicago, pleegde bomaanslagen op overheidsgebouwen en bevrijdde LSD-goeroe Timothy Leary uit de gevangenis. Na blunders gingen de leden ondergronds, in “een parallel universum”. Toen ze jaren later opdoken, kregen ze na procedurefouten geen straf zodat ze nu een normaal leven leiden. 'The Weather Underground' doceert geen geschiedenis maar vertelt een persoonlijk verhaal. We vernemen wat de betrokkenen nu doen maar vooral ook hoe ze over hun vroegere acties denken. Green en Siegel benaderen hun gesprekspartners - de documentaire vult talking heads aan met verhelderend archiefmateriaal - kritisch maar met respect. Alles krijgt bovendien zijn historische context. Die van de Vietnam-oorlog, politieke moorden en rassenconflicten. Cruciaal waren de daarbij gepaard gaande gevoelens van woede en frustratie bij de vooral uit de blanke middenklasse afkomstige Weathermen. “Ons land vermoordde mensen en we wisten niet wat we er aan konden doen” zegt Mark Rudd. “Ageren tegen de oorlog was noodzakelijk” aldus Bill Ayers. “Het paste in een wereldwijde revolutionaire periode,” oppert Naomi Jaffe, “en ik wou het niet missen.” SDS-leider en opponent Todd Gitlin zag “een kinderkruistocht die leidde tot waanzin”, betrokkenen stellen dat “de Vietnamoorlog ons allemaal een beetje gek maakte”. Brian Flanagan preciseert dat “wanneer je denkt het recht aan je kant te hebben, kan je verschrikkelijke dingen doen”. Sommigen betreuren dat, anderen (zoals de immer fotogenieke Bernardine Dohrn en de opgesloten David Gilbert) blijven onwrikbaar strijdvaardig. Mark Rudd stelde vast dat “geweld niet werkte” terwijl Naomi Jaffe benadrukt dat “we het gevoel hadden dat nièts doen in een tijd van repressief geweld ook een vorm van geweld was; dà t is vandaag moeilijk te begrijpen voor mensen”. Daarom evoceren de filmmakers de tijdsgeest. Ze schetsen een mentaliteit die voortvloeide uit een mengeling van woede, morele walging, zelfhaat (omwille van eigen privileges) en opwinding (utopische revolutie). Bovendien bleek in die turbulente jaren geweld dé metafoor. Maar Green en Siegel geven ook aan dat de Weather Underground snel marginaal en sectair werd. Met vertraging trachten de gepensioneerde terroristen zich nu een imago van rechtschapen outlaws aan te meten. Vooral Dohrn en Ayers - de voormalige Bonnie & Clyde die model stonden voor Lumets Running on Empty - cultiveren dit beeld. Geholpen door het gevoel van nostalgie en spijt dat 'The Weather Underground' uitademt. De makers hunkeren naar het idealisme van de tijd van toen, al stellen ze vragen bij de Oudtestamentaire tactiek van Weathermen die geweld met geweld beantwoorden. Zeker na 9/11 blaast de wind uit een heel à ndere richting. Maar de oude vragen blijven actueel. The Weather Underground, in een regie van Sam Green & Bill Siegel, kan je nog tot 7 mei gaan bekijken in Cinema Nova in Brussel. Deze en andere filmrecensies vind je in het mei-nummer van het maandelijkse filmtijdschrift Filmmagie.