Marc-Antoon22 maart 2007 – 16:50

Op z’n achttiende wierp Wynton Marsalis al hoge ogen in de band van drummer Art Blakey. Nu is hij 47 en wellicht de bekendste trompettist van zijn generatie. Misschien ook de meest controversiële: Marsalis is een gezworen vijand van free jazz en fusion en gebruikt zijn positie als prof op de jazz-afdeling van het Lincoln Center gretig om zijn ‘traditionele’ opvattingen over jazz te propageren.

Racisme
Maar nu valt hij dus op met een ondubbelzinnig politiek album. Niet dat dat zou indruisen tegen de ‘traditie’ van de jazz. Integendeel. Denk maar aan ‘Alabama’ van John Coltrane of ‘The Freedom Suite’ van Sonny Rollins – beide uit de tijd van de Burgerrechtenbeweging.

Marsalis nodigde voor deze plaat de relatief onbekende zangeres Jennifer Sanon uit. “From the coon and shine / To the unemployment line / From the stock in slaves / To the booming prison trade / In the name of freedom… in chains,” zingt ze op ‘From the Plantation to the Penitentiary’.

Het lijkt wel de muzikale vertaling van wat de socioloog Loïc Wacquant vertelt over de Amerikaanse strafstaat, waar het geprivatiseerde gevangeniswezen de vierde grootste werkgever is van het land… en waar een zwarte man zonder diploma statistisch gezien 60% kans heeft om in de gevangenis te belanden (meer daarover hier).

De gevangenisindustrie is bovendien heel winstgevend. En winst, daar draait het toch om in een ‘alles aan de markt’-samenleving? Ook dat principe neemt Marsalis op de korrel: “Gimme this, gimme that (…) I think there’s something there I see / Give it to me. (…) It’s never enough / There’s always something more / Oh where are you hiding it?” (in ‘Supercapitalism’, een nummer waarin fast swing, charleston, cha-cha en slow shuffle elkaar afwisselen).

Rap
Zelfs een ballade als ‘Love and Broken Hearts’ is een duidelijk statement. Deze qua vorm klassieke lovesong is een aanval is op het sexistische en gewelddadige soort rap en R’n’B dat de muziekindustrie als ‘zwarte muziek’ verkoopt. “I ain’t your bitch I ain’t your ho,” zingt Jennifer Sanon, “it’s time for the return of romance”. (Het is bekend dat gansta rap vooral goed verkoopt aan… blanke jongeren. ‘Het is voor een blank publiek geruststellend dat zwarten elkaar afknallen,’ merkte Michael Franti ooit op over de film Boyz in the Hood. Zou de raadselachtige titel van het instrumentale nummer ‘Doin’ (Y)our Thing’ dáár misschien naar verwijzen?)

Voor alle duidelijkheid: de ‘klassieke’ jazzmuzikant Marsalis valt niet de rap als genre aan, wel de teloorgang van haar écht subversieve karakter. “The rap game started out critiquin’, now it’s all about killing and freakin’,” klinkt het in ‘Where Y’all at?’. Zelf is Marsalis z’n kritische functie kennelijk niet kwijtgespeeld.

Raak
En muzikaal? Het wonderkind van dertig jaar geleden is er alleen maar sterker op geworden. Marsalis kent zijn vak (hij beheerst de ‘grammatica’ van de jazz, zoals Toots Thielemans dat noemt). Dat laat hem toe om écht vrij te zijn, risico’s te nemen zonder op z’n gezicht te gaan, complexe stukken te componeren die niet ‘gezocht’ aandoen, muziek te maken die raakt. Met andere woorden: de plaat moet het niet hebben van zijn goede (politieke) bedoelingen alleen. Dit is ‘hedendaagse jazz’ in de beste zin van het woord.