De zomer komt langzaam op gang in Buenos Aires en dus verschijnen in alle winkeletalages de t-shirt van het nieuwe seizoen. Zoekend naar een voor mij passend exemplaar stootte ik op het volgende: de klassieke Che-foto en het onderschrift No sé quien es, pero está de moda. In modern verengelst Nederlands: Ik weet niet wie dit is, maar hij is ‘in’. Als je ziet hoeveel Che t-shirt er in omloop zijn, lijkt dat niet eens een overdreven stelling. Maar toch klopt het niet helemaal. Che is al zo’n 40 jaar mode en overstijgt dus per definitie het modieuze. Nee, de linkse mode van de dag is niet Che, maar wel de onnavolgbare Hugo Chavez.

Chavez is niet meer uit het Argentijnse nieuws weg te denken en de directe aanleiding voor dit stuk is de fijne woordenwisseling tussen aan de ene kant de Venezolaanse president Chavez en aan de andere kant de Spaanse koning Juan Carlos. Chavez, helemaal in zijn rol, scheldend op alles wat ‘imperialistisch’ is en een koning die, helemaal uit zijn rol, zijn republikeinse collega verzoekt om zijn kop te houden (voor de exacte koninklijke woorden: zie de titel van dit stuk). Live en voor de ogen van de hele wereld. Ik heb het filmpje intussen al een paar keer bekeken en het blijft me boeien. Dit is mijn soort ramptoerisme. Voor een uitslaande brand of kettingbotsing hou ik geen halt, maar vlammende ruzie tussen een handvol wereldleiders… daar blijf ik wel naar kijken. Verscheidene malen en dan nog eens met vertraagde beelden.

Ik krijg maar geen greep op Chavez. Al drie jaar lang worstel ik met die figuur en nog steeds weet ik niet wat ik ermee moet aanvangen. Is hij een revolutionair die de belangen van het volk boven het klassieke, westerse concept van democratie plaatst? Of is hij de zoveelste Latijns-Amerikaanse dictator die – voor de verandering onder het mom van socialisme – zijn eigen macht en portemonnee stelselmatig uitbreidt? Ik hoop stilletjes het eerste, maar ik vreesde altijd het tweede.

Drie jaar geleden bracht ik enkele weken in Venezuela door en werd ik voor het eerst rechtstreeks geconfronteerd met de figuur van Chavez. Mijn eerste indruk was weinig positief. U mag het mij niet kwalijk nemen, maar militairen die zich met politiek bemoeien vind ik per definitie eng, vooral in dit continent waar zulks altijd (altijd!) slecht afloopt. Bovendien was ik in Venezuela tijdens één of andere nationale feestdag en zonden alle televisiezenders – verplicht! – die dag een urenlang militair défilé uit. Ook dat leek me toen behoorlijk ongezond. Ik voerde er daarenboven gesprekken met mensen die het Chavez-regime niet erg gunstig gezind waren en me verhalen vertelden waar je ook al niet vrolijk van wordt. Sta je bekend als anti-chavist, dan wordt het leven je in Venezuela knap lastig gemaakt. Je krijgt moeilijker een internationaal paspoort, problemen op de universiteit, enzovoort. Ik verliet Venezuela met een weinig positief beeld van de revolutionaire leider.

Terug in België begon mijn beeld langzaam te keren als gevolg van de niet te ontkennen verwezenlijkingen van het regime. Na Cuba is Venezuela het tweede Latijns-Amerikaanse land dat inmiddels volledig gealfabetiseerd is en nooit eerder hadden zoveel Venezolanen toegang tot gezondheidszorg. Dat lijken me twee grote pluimen op de hoed van Chavez. Ook de weinig diplomatische kritiek op Bush (de dronkaard, de duivel, Mister Danger) kan me bekoren. Het werd wel eens tijd dat iemand die dingen zei. En waren de anti-chavisten die ik in Venezuela ontmoette niet allemaal mensen die behoorden tot de elite en dus vooral bezorgd waren over het verlies van hun eigen privileges? En overleeft Chavez niet alle verkiezingen en referenda met een percentage waar Europese leiders enkel van kunnen dromen? En – het moet gezegd – zelfs de Amerikanen moesten toegeven dat die verkiezingen eerlijk verlopen. Ik zag ook ooit een Ierse documentaire over Chavez ten tijde van de staatsgreep tegen hem (geheel toevallig werd hij op dat moment door een cameraploeg gevolgd) en mijn sympathie groeide nog meer. Je kon er duidelijk zien hoe de private media de publieke opinie poogden te manipuleren in het nadeel van een democratisch verkozen president en in het voordeel van de oude oligarchie die via een staatsgreep hun priviliges probeerde te herstellen. Ja, ik begon al zoals Chavez te spreken.

Aangekomen in Argentinië bleef mijn beeld over Chavez lange tijd overwegend positief. Men is hem dan ook goed gezind in deze contreien. Zijn ambitie om Zuid-Amerika te verenigen in een blok dat niet langer als een slaafje achter Europa en de Verenigde Staten loopt, is bewonderenswaardig. En de Venezolaanse armen lijken het elke dag een beetje beter te hebben. En dus zie je al eens iets door de vingers: de machtsconcentratie, de censuur, de overdreven retoriek, het militarisme.

De laatste weken ben ik echter meer en meer mijn kar aan het keren en keer ik stap voor stap terug naar mijn eerste indruk: die man deugt niet. Ik heb daarvoor minstens drie redenen. Ten eerste, Chavez heeft slechte vrienden. Met veel genegenheid en sympathie zie ik de nauwe banden tussen Venezuela, Bolivia, Cuba, Ecuador en Nicaragua als basis voor wat dan het nieuwe Latijns-Amerika zou moeten worden. Maar de steeds vriendschappelijkere banden tussen Venezuela, Iran, Wit-Rusland en Noord-Korea zie ik minder positief in. Wat hoopt Chavez hiermee te bereiken, behalve stijgende ergernis bij de Verenigde Staten en Europa? Ik hou niet van de retoriek van ‘De As van het Kwaad’, maar vrolijke vrienden spelen met dat soort regimes is er een beetje over. Bovendien lijkt Chavez me niet erg consequent en staan vele punten uit zijn ‘bolivariaanse revolutie’ haaks op het beleid dat zijn nieuwe vrienden in hun land voeren.

Ten tweede is er zijn nieuwe Grondwet. Daar staan mooie dingen in over sociaal beleid (de werkdag wordt beperkt tot zes uren) en over ethische kwesties (een absoluut verbod op sexuele discriminatie). Maar er staat ook in dat de burgemeester van Caracas voortaan niet meer wordt verkozen door het volk maar wordt aangeduid door de president. Er staat ook in dat een president zonder beperking kan worden herkozen, dat de autonomie van bepaalde instellingen ongedaan wordt gemaakt, dat het leger een heel belangrijke rol speelt en meer van dat soort fraais. Met andere woorden, de president-voor-het-leven wil het helemaal voor het zeggen hebben, zonder tegenspraak, zonder oppositie. Komt nu het ware gezicht van Chavez naar boven? Zijn de retoriek en de sociale maatregelen gemeend? Of stonden ze alleen maar ten dienste van het ultieme plan?

Ten slotte, en daarmee was voor mij de maat vol, is er het geweld van de afgelopen dagen. Het is niet voldoende dat de oppositie monddood wordt gemaakt, ze lijken er ook echt aan te moeten. Ik weet dat ik overdrijf en ik ben ook niet naïef. Ik wil aannemen dat de studentenprotesten van de laatste dagen mee georchestreerd worden door de oppositie. Ik wil aannemen dat de Verenigde Staten hier eens te meer een vuile rol achter de schermen spelen. Ik wil aannemen dat die studenten geen engeltjes zijn die enkel en alleen bekommerd zijn om de democratie. Ik ben, zo het moet, bereid om volledig mee te gaan in de retoriek van Chavez. Maar plots zie ik Chavez als een bezeten kolonel die maar wat graag orders geeft om te schieten op alles wat beweegt. Wanneer regimes geweld moeten beginnen gebruiken om hun punt duidelijk te maken, hoeft het voor mij niet meer. Kan het dan echt nooit anders in dit continent?

Nog een geluk dat ik me nooit een Chavez t-shirt heb aangeschaft.